جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اشتراک معنوی وجود یکی از بنیان‌های اساسی فلسفه‌ی اسلامی است. اینکه آیا «وجود» معنایی یگانه است که در ماهیات و موضوعات مختلف به‌کارمی‌رود یا آنکه «وجود» چندین مفهوم دارد که در هر موضوع یکی از آن‌‌ها استفاده‌می‌شود که تنها نقطه‌ی اشتراک آن‌ها لفظ «وجود» است؟ این مسئله در سنت مشاء از فلسفه‌ی اسلامی بیش از گذشته طرح و بررسی شده‌است و زمینه را برای نظریاتی همچون اصالت وجود و تشکیک وجود در حکمت متعالیه فراهم آورده‌است. افزون بر این اشتراک معنوی وجودْ بنیانی معرفتی است که در مسائل مختلف الهیاتی، ازقبیل مباحث معناشناسی صفات الهی، زبان دین و... اثرگذار است؛ ازاین‌رو این مسئله در زمره‌ی مسائل مهمی است که مورد‌توجه فیلسوفان مسلمان بوده‌است. این تحقیق در صدد است تا با تمرکز بر آراء ابن‌سینا و فخر رازی گزارشی از گفت‌وگوی علمی ایشان پیرامون اشتراک معنوی و ادله‌ی آن ارائه‌دهد. اینکه ادله‌ی اشتراک معنوی چیست و چه نقض و ابرام‌هایی نسبت‌به هر کدام از آن‌ها وجود دارد؟ یافته‌های این تحقیق نشان‌گر آن است که فیلسوفان باتوجه‌به تقسیم وجود به اقسام مختلف و نیز با نظر به مسئله‌ی زیادت وجود بر ماهیت و دیگر ادله‌ْ ادعای خود مبنی‌بر اشتراک معنوی وجود را اثبات‌کرده‌اند؛ با این حال ابن‌سینا در تلاش است تا درعین پای‌بندی به نظریه‌ی اشتراک معنایی وجود، با درک دغدغه‌های مخالفان این نظریه، به تشکیک مفهومی وجود نیز باورمند باشد؛ به این معنا که ‌درعین اشتراک معنایی، صدق وجود بر ماهیات مختلف به‌صورت یکسان نیست.

آزادی از مسائلی است که در مکاتب مختلف الهی و بشری مورد توجه بوده است. این مقوله از جمله در نظام اخلاقی و حقوقیِ فلسفه کانت و نیز آموزه‌های حکمیِ فلسفه اسلامی مورد بحث و بررسی قرار گرفته است. از آنجا که تأثیر آراء کانت در مسئله آزادی بر حکمت عملیِ حاکم بر دوران مدرنیته انکارناپذیر است، توجه به دیدگاه‌های او در این بحث می‌تواند شناخت بهتری نسبت به فلسفه عملی مدرن و نسبت آن با اندیشه‌های فیلسوفان مسلمان ایجاد کند. از این رو، مسئله اصلی نوشتار حاضر، مطالعه انتقادی نگرش کانت به مسئله آزادی و محورهای فکری در نسبت با مبانی حکمی فلسفه اسلامی است. این مقاله با روشی تحلیلی ـ انتقادی، به واکاوی نگره کانت در این زمینه و مبانی او پرداخته و پس از آن با رویکردی تطبیقی، نسبت دیدگاه فلاسفه مسلمان را با او مورد سنجش قرار داده است. یافته‌های پژوهش حاکی از رویکرد انتقادی فلسفه اسلامی به کانت از دو جهت است: نخست، از جهت روش‌شناسی معرفتی در بحث همگرایی عقلانیت آزاد و دین؛ دوم، از جهت نقش آزادی در نظام حقوقی و مناقشه در جایگاه ارزشی آن. بدین‌سبب می‌توان این پژوهش را از جهت رویکرد فلسفی به مسئله و مطالعۀ دیدگاه کانت از منظر حکمت اسلامی دارای نوآوری تلقی کرد.