جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداوند متعال در قرآن کریم به‌صورت امر ارشادی، بندگانش را به توکل بر خود امر کرده و در موارد متعددی کارکردهای توکل به خداوند را نیز ذکر کرده است. بررسی آیات متضمن مفهوم توکل در قرآن کریم نشان می‌دهد خداوند متعال عمدتاً به تبیین فواید و کارکردهای توکل در مواجهه با افراد و قضایای مختلف پرداخته و مصادیق فراوانی برای آن ذکر کرده است. ازآنجاکه مفهوم توکل، یکی از واژگان دارای ابهام در نظام معارف اسلامی بوده و تعاریف و کارکردهای مختلفی برای آن از منظر اندیشمندان اسلامی بیان‌شده، لذا ضروری است که در پژوهش مستقلی به تبیین کارکردهای آن از منظر آیات قرآن کریم پرداخته و بدون پیش‌فرض مفهومی و دسته‌بندی از پیش تعیین‌شده، به تحلیل آیات قرآن کریم در این زمینه پرداخته شود. در این پژوهش تلاش شده است با استفاده از روش «تحلیل محتوا» به‌مثابه یکی از روش‌های تحقیق میان‌رشته‌ای و متن محور، به تحلیل آیات قرآن کریم برای کشف کارکردهای توکل پرداخته و در پایان، الگوی جامع کارکردهای توکل به خداوند در مواجهه با افراد و قضایای مختلف ارائه شد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهند که 31% از آیات متضمن بحث توکل، به تبیین کارکردهای آن در پنج مقوله مواجهه با کفار و مشرکان، منافقان، اهل کتاب، عملکرد نادرست مسلمانان و قضا و قدر الهی، قابل‌تقسیم است. نتیجه نهایی توکل به خداوند در این موارد، رشد و تکامل انسان و نجات از ابتلائات ذکرشده است.

تقوا از مفاهیم بنیادین قرآن کریم است که نقشی اساسی در هدایت و تعالی فردی و اجتماعی ایفا می‌کند. این پژوهش با تحلیل محتوای مضمونی و بررسی سیاق آیات، نشان می‌دهد که قرآن افزون بر معرفی تقوا به‌عنوان ارزشی والای اخلاقی، دستورالعمل‌هایی عملی برای تحقق آن ارائه کرده است. برخلاف پژوهش‌های پیشین که بیشتر بر فضیلت‌های تقوا تمرکز داشته‌اند، این تحقیق به استخراج و تحلیل راهکارهای قرآنی برای تقویت تقوا در زندگی روزمره پرداخته است. یافته‌ها حاکی از آن است که تقوا در قرآن به‌مثابه فرایندی خودتنظیم‌گر معرفی می‌شود که کنترل تمایلات نفسانی، مدیریت هیجانات و هم‌سویی رفتار با ارزش‌های الهی را در بر می‌گیرد. راهکارهایی نظیر پایداری در مسیر عبودیت ـ از جمله صبر و ثبات قدم ـ همچنین رعایت سازوکارهای پیشگیرانه در برابر لغزش، مانند ایجاد موانع ذهنی و عملی برای جلوگیری از ارتکاب گناه و خویشتن‌داری، و نیز پاک‌سازی جسم در راستای ارتقاء معنویت از طریق التزام به تغذیه‌ای سالم و مشروع و نیز روزه‌داری، هر یک نقشی کلیدی در تحقق این هدف ایفا می‌کنند.از نوآوری‌های این پژوهش، ارائه چارچوبی تحلیلی برای استخراج مفاهیم قرآنی از طریق مطالعه سیاقی آیات است که موجب درک عمیق‌تر پیام‌های قرآن و شناسایی راهکارهای کاربردی آن در مسیر خودسازی می‌شود.