جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

موضوع رابطه عقل و دین و نسبت آن‌ها با هم و این‌که عقل چه نقشی را در اعتقادات دینی عهده‌دار است، همواره در طول تاریخ تفکر بشر چالش برانگیز بوده و موجب شکل‌گیری نظام‌های فکری و عقیدتی گوناگونی شده است. از سویی، این پرسش که عقل چه جایگاهی در اعتقاد دینی دارد و در چه موضوعاتی می‌تواند ایفای نقش کرده و در چه مواضعی نباید دخالت کند، پرسشی است که ممکن است برای هر فرد دینداری مطرح شود؛ در واقع این مسأله و پاسخ آن با زندگی هر انسانی پیوندی عمیق دارد و می‌تواند در سرنوشت او تأثیری بسزا داشته باشد. برای پاسخگویی به این سؤال مهم و ضروری، تلاش‌های فراوانی از سوی متفکرین و اندیشمندان صورت گرفته است. در این تحقیق، جایگاه عقل در اعتقادات دینی به صورت تطبیقی میان دو متفکر و اندیشمند بزرگ جهان اسلام که هر کدام از آن‌ها تأثیری بس عمیق و ماندگار بر تفکر بشریت گذاشتند، یعنی غزالی و خواجه نصیر طوسی، مورد بررسی و تحلیل واقع شده و درصدد پاسخگویی به این سؤال مهم هستیم که آیا عقل، نقشی در اعتقادات دینی ایفا می‌کند یا خیر؟ اگر پاسخ این پرسش مثبت است، محدوده و حوزه دخالت و ایفای نقش آن در اعتقادات چیست و عقل انسانی در کدامیک از موضوعات اعتقادی کاربرد دارد؟غزالی و خواجه نصیرالدین طوسی متعلق به دو حوزه فکری مختلف هستند و در اصول و مبانی فکری با یکدیگر تفاوت دارند، هرچند در برخی اصول اعتقادی مشابهت‌هایی میان آن‌ها وجود دارد. غزالی اندیشمندی مخالف فلسفه و برهان و استدلال عقلی تلقی می‌شود که تمایل به ایمان‌گرایی و عدم دخالت عقل در حوزه اعتقادات دینی دارد. البته نظریات او در همه مواضع یکسان نبوده و خود او گاهی از براهین عقلی جهت اثبات عقاید دینی بهره می‌گیرد؛ ولی مجموعه نظریات او دلالت بر عجز عقل از اثبات عقاید دینی دارد. البته حیات فکری غزالی دارای تحولات چشمگیری است که همین امر سبب ارائه نظریات متفاوت و بعضا متناقض دراین حوزه شده است. خواجه نصیرالدین طوسی که می‌توان او را یک فیلسوف و متکلم نامید، عقل را زیربنای اعتقادات دینی معرفی کرده و اصول عقلانی را حاکم بر نقل می‌داند، به این صورت که صحت اعتقادات دینی از طریق عقل مورد سنجش و ارزیابی قرار می‌گیرد. از نظر او، عقل جایگاهی بس رفیع در اعتقادات دارد و خود او، براهین عقلی گوناگونی برای اعتقادات دینی ارائه می‌کند. نظریات وی از انسجام بیشتری برخوردار بوده و با قرآن و سنت دینی ما سازگاری بیشتری دارد