جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

به راستی میان عقل و ایمان چه نسبتی را می‌توان برقرار ساخت؟ آیا عقل می‌تواند به درک کنه و ذات خداوند دست یابد؟ آیا برای عقل راهی به دریافت همه معارف الهی وجود دارد؟ پـژوهش پـيش ‌‏رو بـرای پـاسخ به سؤالات یاد شده، نگاه ملاصدرا (حکمت متعاليه) و ميرزا مهدی اصفهانی (مکتب تفکيک) را به عقل و ايمان معرفی و تحلیل می‌کند؛ نقاط قوّت و کاستی و نیز مشترکات و تمايزات هر دیدگاه را بيان می‌کند و به مقایسه آن‌ها می‌پردازد. نویسنده پس از سنجش ديدگاه‏هاي ملاصـدرا و میـرزا مـهدی، و روشـن ساختن شباهت‌ها و تفاوت‌های آرای این دو متـفکر، در خـاتمه، با عنوان «تأمـلاتی در آرای مـلاصدرا و میـرزا مهدی» پاره‏‌اي از نـقدهايي را که به ديدگاه اين دو انديشمند در موضوع مدنظر وارد شده است، مورد بحث و تحليل قرار مي‏‌دهد.

عقل یکی از منابع مهم معرفت در اسلام است که در نهج‌البلاغه در کنار سایر منابع معرفت مانند تجربه، شهود و وحی مطرح می‌شود و حدود و قلمرو انسان را در شناخت آگاه می‌سازد. پرسش پژوهش حاضربه این مهم می‌پردازد که از منظر علی؟ع؟ در نهج‌البلاغه عقل به‌عنوان منبع، چگونه توصیف شده است. هدف از این پژوهش تقسیم‌بندی، شناخت و بیان قلمرو حدود عقل از دیدگاه حضرت علی؟ع؟ با استناد به نهج‌البلاغه است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، حضرت علی؟ع؟ عقل را یکی از منابع مهم در شناخت می‌داند؛ اما برای این منبعِ شناخت، حدودی قائل است. ایشان در سخنان متعدد خود انسان‌ها را از مواردی مانند قضا و قدر، تقدیر الهی، شناخت خداوند، اسما و صفات برحذر می‌کند؛ زیرا عقل از درک آن عاجز است و در این موارد عقل دچار گمراهی خواهد شد. حضرت علی؟ع؟ با اینکه عقل را یک منبع معرفتی می‌داند؛ اما در مواردی که قلمرو عقل از دستیابی به شناخت واقعی ناتوان است، وحی را به‌عنوان یکی از والاترین منابع معرفتی معرفی می‌کند. ماهیت این پژوهش توصیفی و تحلیلی و روش گردآوری آن کتابخانه‌ای است.

«گناه نخستین» که بیانگر از بین رفتن قداست آدم و حوا بر اثر خوردن میوه ممنوعه می‌باشد، یکی از بنیان‌های اصلی مسیحیت بوده و در ابعاد وسیع مسائل الهیاتی نیز ریشه دوانده است. خوانش‌های مختلف از این رویداد، نظرات متفاوتی را در جایگاه و حقوق زنان به جای گذاشته است. نظریه غالب، فرودستی جایگاه زنان نسبت به مردان را اعلان می‌کرد، چرا که مطابق کتاب مقدس زن از دنده چپ مرد خلق شده است، شیطان ابتدا زن را فریب داد و زن مرد را فریفت تا از درخت ممنوعه بخورد. از طریق او بود که گناه وارد زمین شد. از این رو زن باید مطیع مرد باشد و حق هیچ گونه سلطه ای حتی در تعلیم و تربیت بر مرد ندارد. ولی عده‌ای دیگر در دوره‌های مختلف تلاش کردند تا از طریق براهین الهیاتی و تفاسیر جدیدی از خدا و کتاب مقدس و یا مخدوش دانستن اصالت کتاب مقدس، تساوی جایگاه زن و مرد را اثبات کنند. نتیجه این تلاش‌ها در کلیساهای مسیحیت، مختلف بوده است؛ مثلاً در کلیسای کاتولیک همچنان نظریه فرودستی زنان غالب است و زنان اجازه انتصاب به مناصب کلیسایی را ندارد ولی در کلیسای پروتستان منزلت زنان قدری ارتقا یافته است و در بسیاری از کلیساها زنان اجازه موعظه و عهده داری مناصب کلیسایی را دارا شده اند. این نوشتار پژوهشی توصیفی–تحلیلی است به منظور بررسی تلاش‌های الهیاتی و اجتماعی کلیسای پروتستان برای ارتقای جایگاه و منزلت زنان و رهاوردهای آن است.

معاد و اعتقاد به عالم قیامت از اندیشه‌های اوّلیة حیات بشری بوده است و همة ادیان الهی پیروان خود را به روزی وعده می‌دهند که به حساب همگان رسیدگی می‌شود. امّا در کیّفیت و چگونگی انتقال انسانها به آن عالم اختلاف نظرهای شدیدی بین پیروان ادیان و متفّکران آنها وجود دارد. فقها، فلاسفه، متکلّمان و محدّثان شیعی با توجّه به نوع نگرش و مبانی فکری خود، معاد را پیش روی ما به تصویر می‌کشند. علّامة مجلسی (ره) به عنوان یک مسلمان شیعی و محدّث، معاد خود را مبتنی بر آیات قرآنی می‌داند و با استفاده از آیات، علاوه بر نفس معاد، به اثبات معاد جسمانی نیز می‌پردازد و این برخلاف نظر برخی از علماء است که معاد قرآنی را «مثالی» می‌دانند. در این تحقیق، برآنیم تا با بررسی معاد قرآنی در آثار و آرای علامة مجلسی، به اصل معاد جسمانی که مورد تأیید اوست بپردازیم. او این معاد جسمانی قرآنی را مبتنی بر برهان عقلی می‌داند و منکر این معاد را کافر می‌شمارد. علّامه علی رغم اینکه انسان را دارای دو بعد روحانی و جسمانی می‌داند روح را امری غیر مجرّد به شمار می‌آورد. به نظر می‌رسد ایشان متأثّر از دیدگاه‌های استاد خود میرزارفیعا نائینی و نیز پدرش، محمّدباقر مجلسی (ره)، بوده است. علامة مجلسی(ره)، ایمان به معاد جسمانی و ایمان به بهشت و دوزخ را از ضروریّات دین اسلام بر می‌شمرد.

عصمت امامان (ع) یکی از اعتقادات راستین شیعیان است. از این جهت از سوی مخلفان شیعه در باب عصمت شبهاتی را مطرح کرده اند از آن جمله می توان به شبهات قفاری در باب عصمت مانند شبهه مخترع بودن این نظریه در پیشینه ی اعتقاد به عصمت، ردّ دلایل شیعه بر عصمت از قرآن و عقل و بی ثمر بودن اعتقاد به عصمت برای شیعه نام برد.تحقیق حاضردر وهله اول به بیان شبهات قفاری در باب عصمت می پردازد و سپس شبهات را با بررسی آیات عصمت پاسخ می گوید. در باب نتایج حاصله این تحقیق می توان گفت که مبحث عصمت با بحث امامت و جانشینی درآمیخته است. لذا مبنای تفرقه میان امت اسلامی را عدم اعتقاد به عصمت رسول خدا (ص) و جانشینان آن حضرت می باشد که موجب بروز تفرقه و فتنه از زمان رحلت پیامبر(ص) تا کنون شده است. لذا راه برون رفت از شرایط کنونی دنیای اسلام را اعتقاد به لزوم اطاعت از اولی الأمر معصوم می داند. مقاله حاضر به روش تحلیل محتوا و جمع آوری اطلاعات بصورت کتابخانه ای به نقد و پاسخ به شبهات قفاری در باب عصمت، با تکیه بر آیات قرآن در باب عصمت با تکیه بر تفاسیر شیعه و سنی تدوین شده است.

حقیقت‌جویی و تلاش برای رسیدن به حقیقت، از جمله خصوصیات انسان است که او را به تحقیق در مبدأ و معاد و باور به عالم پس از مرگ که یکی از اندیشه‌های دیرین بشر بوده است، وامی‌دارد. از همین‌رو، ادیان توحیدی پیروان خود را به روزی که به حساب همگان رسیدگیمی­شود، وعده ­داده‌اند.در کتب مقدس یهودیت و مسیحیت، از چگونگی معاد و کیفیت پاداش و عذاب و همچنین جزئیات حشر انسان‌ها بحث به میان آمده است.مسأله زنده کردن مردگان، برپایی قیامت و بهشت و جهنم از موضوعاتی است که بحث­هایی به صورت کلی در کتب عهدین به خود اختصاص داده­ است؛ امّا بر خلاف عهدین، مسأله معاد در قرآن کریم، گسترده‌تر و با جزئیات بیشتری بررسی شده است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیلی‌ـ‌توصیفی، کوشیده‌ایم به این سؤال پاسخ دهیم که عالم پس از مرگ در ادیان توحیدی، به چه کیفیتی است؟ برای این مقصود، آیات مربوط به معاد و قیامت در عهدین و قرآن استخراج شده و با یکدیگر مقایسه شده­اند.

اتحاد، وحدت و تقریب مذهب اسلامی یکی از میراث‌های اصلاحی در تاریخ معاصر جوامع اسلامی است. اگرچه نخستین نمودهای مسئله تقریب و اتحاد را می‌توان در سده‌های نخستین و قرون میانه اسلامی دید، این مهم نتیجه اندیشه‌های نخبگان و علمای جهان اسلام در دوره معاصر است که نخبگان دینی - سیاسی سهم مهمی در تحقق این میراث داشتند. آیت‌‌الله اکبر هاشمی رفسنجانی از جمله نخبگان دینی - سیاسی معاصر است که تلاش زیادی در زمینۀ اتحاد و وحدت اسلامی داشت. مقالۀ حاضر دیدگاه و عملکرد هاشمی رفسنجانی در زمینۀ وحدت و تقریب مذاهب اسلامی در دوران پیش از انقلاب اسلامی را بررسی می‌کند. این مهم با روش توصیفی-تحلیلی و با تمرکز بر مطالعات کتابخانه‌ای بررسی شده است. هاشمی اگرچه برای اتحاد و تقریب مذاهب اسلامی بنیان‌های معرفتی در نظر داشت، بیش از هر چیز تقریب را پروژه‌ای سیاسی برای مقابله با دولت‌های استعماری و غربی می‌دید. از سوی دیگر مهم‌ترین مسئله قاموس وحدت و اتحاد مسلمین برای وی همچون دیگر نخبگان دینی - سیاسی به‌ویژه از دهه 1330 به بعد، مسئله فلسطین و اتحاد مسلمانان برای رهایی آن بود.

یکی از مسائل مهم فلسفۀ اسلامی، بررسی ابعاد و جوانب گوناگون تجرد از دیدگاه فلاسفه است؛ و ازجمله مهمترین مسائل در بحث تجرد، پذیرش یا عدم پذیرش تجرد مثالی است که یکی از دغدغه‌های اصلی فلاسفۀ اسلامی در طول تاریخ بوده است. در میان فلاسفۀ اسلامی، حکمای مشاء، ضمن پذیرش عالم عقول و تجرد عقلی، منکر عالم مثال و تجرد مثالی بودند و قوۀ خیال را نیز مادی میدانستند، اما سهروردی و ملاصدرا، با توجه به مبانی فلسفی خود، به اثبات عالم مثال پرداختند؛ سهروردی قائل به عالم مثال منفصل بود، اما ملاصدرا علاوه بر عالم مثال منفصل، به عالم مثال متصل و تجرد قوۀ خیال نیز معتقد بود. مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر، بررسی آثار تجرد مثالی در فلسفۀ اسلامی و نقش آن در حل معضلات فلسفی است. در این مقاله، یازده اثری که قول به تجرد مثالی در زمینه¬های گوناگونی فلسفی، در پی دارد، مورد بررسی قرار گرفته‌ که عبارتند از: حشر نفوس ناقص و متوسط، عدم نیاز به بحث افلاک و پذیرش تناسخ در بحث معاد، اثبات معاد جسمانی، تفسیر صحیح و معقول از عجب‌الذنب، تجرد نفوس حیوانات و حشر آنها، بقای ادراکات جزئی پس از مرگ، حلقۀ اتصال عالم عقول و عالم ماده، تفسیر دقیق از خواب و رؤیا و مکاشفات و معراج پیامبر(ص)، تفسیر صحیح از احوال قبر و برزخ و قیامت، تفسیر حقیقت جن در حکمت اشراق، قیام صدوری صورتها برای نفس.