جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از مسائل اختلافی در میان اندیشمندان اسلامی مسئلۀ حجیت خبر واحد است. این سؤال از دیرباز نزد عالمان دینی مطرح بوده است که آیا از اساس خبر واحد حجت است یا خیر و اگر حجت است، حجیت آن بر مبنای کدام مدرک، موجه می­شود. نحوۀ پاسخگویی به این سؤال در صدور احکام شرعی، نحوۀ برخورد با اخبار متعارض و سرایت حجیت اخبار آحاد در موضوعات غیر فقهی، تأثیری مستقیم دارد. این پژوهش با روشی توصیفی و تحلیلی به سامان رسیده ‌است. قرائن متعدد از جمله عبارات مشابه موافقان و مخالفان حجیت اخبارآحاد، نسبت دادن هر دو نظر به اجماع و شریعت نشان از آن دارد که این اختلاف نباید اختلافی ریشه‌ای باشد. البته مردود دانستن روایاتی که موافق آرای اختصاصی اهل­تسنن و مخالف نظر مکتب اهل­بیت(ع‌) است با این استدلال که این روایات اخبار آحادند، نشان می­دهد که نظریۀ عدم حجیت خبر واحد در میان عالمان شیعه در واقع گونه‌‌ای مواجهه با روایاتِ معارض با روایات اهل­بیت (ع‌) است؛ زیرا در دوران طرح عدم حجیت خبر واحد، شرایط زیست علمی عالمان شیعه به گونه‌ای بود که صراحت در کلام آنان موجبات تعرض به آنها و کنار نهاده شدن شیعیان از جهان اسلام را فراهم می‌آورده‌ است.

توجه به رهیافت‌های گوناگون قیام عاشورا در واکاوی چگونگی گزینش اخبار عاشورایی در انواع مقاتل ، تحلیل و علت‌ یابی نگرش‎های گوناگون تودۀ مردم نسبت به قیام امام‌ حسین (ع) و درنهایت راهی برای برون‌ رفت از ابهامات گزارش‌ها و تفاسیر متعارض و بعضاً واژگون از این قیام تأثیر بسزایی دارد. این پژوهش با روش کتابخانه ای و رویکردی تحلیلی ـ انتقادی ‌می کوشد تا رهیافت‌های نوشتاری مؤلفان و برداشت‌های عموم را از قیام عاشورا مورد مداقه قرار دهد. ریشه‌ یابی رویکردهای تاریخی، سیاسی، مادی، اعتقادی، عرفانی، عاطفی، حماسی به عاشورا، تأثیر پیش‌فرض‌های زمینه‌ای همچون جبرگرایی، مادی‌گرایی، احساس‌گرایی‌های افراطی، تسامح در نقل گزارش‌های تاریخی، گرایش به پاره‌ای از باورهای پیروان سایر ادیان نظیر مسیحیت را پررنگ می‌سازد. از سوی دیگر، نقش سیاست‌ها، حکومت-ها، اقتضائات زمانی و منفعل ساختن تودة مردم در میان آسیب‌های پیرامون رهیافت‌های گوناگون مشاهده‌ شدنی است. دستاوردهای این تحقیق می‌تواند در مطالعات عاشوراپژوهی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.

اللهوف سیدبن‌طاووس از جمله مقاتل حضرت سیدالشهداء7متعلق به قرن هفتم هجری ‌است که بر روند مقتل‌نگاری و مقتل‌خوانی‌های پس از خود اثری شگرف گذاشته ‌است. پژوهش پیش‌رو با رویکردی «تحلیلی ـ انتقادی» به نقد و آسیب‌شناسی رویکردها، پیش‌فرض‌ها و انگاره‌های اثرگذار در گزارشگری سیدبن‌طاووس و تحریف­ها و متفرّدات روایی موجود در این کتاب پرداخته‌ است. بر اساس یافته­ها، تسامح‌گرایی، باورمداری و تأویل‌گرایی سیدبن‌طاووس بر گزینش روایات اللهوف حاکم بوده و نیز علی‌رغم شخصیت علمی و معنوی سیدبن‌طاووس که مهم‌ترین عامل شهرت کتاب مزبور ‌است، گزارش­های نقل شده در آن، در مواردی با سنّت، عقل، وقایع مسلّم و یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار و یا غیرمقبول ‌است؛ زیرا برگرفته‌ از آن چیزی بوده که در میان عوام شیوع داشته و بدین‌روی عملکرد او بسان محدّثان و تاریخ‌نگاران نبوده ‌است.

کتاب اسرار الشهادة ملاآقا فاضل دربندی از جمله آثاری است که از هنگام نگارش تاکنون با وجود اثرگذاری فراوان بر گزارشگری‌های واقعه کربلا، به سبب مؤلف، نثر ویژه و محتوای فضیلت‌سازش توجه بسیاری را به خود جلب کرده است. مسئله پژوهش پیش رو که با رویکردی تحلیلی‌انتقادی سامان یافته، بررسی و نقد رویکردها، تحریف‌ها و متفرّدات برجسته روایی دربندی است که نخستین بار از این کتاب برخاسته و پایه نقل عالمان شیعه در قرن اخیر شده است. نحوه مواجهه دربندی با روایات عاشورایی و تأثیر شگرف او بر خوانش نویسندگان و به‌ویژه واعظان از عاشورا، اهمیت پرداختن به اثر او را دوچندان می‌کند. بر پایه یافته‌ها، روایات أسرار الشهادة و نیز توجیهات و دخل و تصرف‌های نویسنده‌اش، بعضاً با سنّت، عقل، عرف، وقایع مسلّم یا روایات تاریخی دیگر ناسازگار یا ناپذیرفتنی است و حتی گاه شأن امام معصوم b یا خاندان ایشان خدشه‌دار شده، به گونه‌ای که رکاکت معنوی سبب بی‌پایه‌دانستن گزارش وی خواهد بود.

مواجهه گریزناپذیر انسان با سختی‌ها و رنج‌ها از زمره سنت عام الهی است که به قانون ابتلا شهره است. متکلمان آلام را بازتاب حکمت الهی دانسته و به بیان فلسفه شرور پرداخته‌اند. پاره‌ای ‌از روایات به افرادی اشاره دارند که در دنیا و آخرت، در عافیت کامل بسر می‌برند؛ ظاهر این روایات با عمومیت سنت ابتلای که دارای پشتوانه دینی و عقلی است، منافات دارند. مسئله این پژوهش ارائه مفهوم صحیحی ازاین روایات است، تا علاوه بر رفع تعارضات ظاهری، راهکاری برای رهایی از رنج‌های پیش‌رو پیشنهاد دهد. نوشتار پیش‌رو با بهره‌گیری از شیوه‌ کتابخانه‌ای و تحلیل محتوا تلاش می‌کند تا ضمن بیان اعتبار روایات «فارغ بالان از بلا»در سایه‌ی ارائه مفهوم صحیح این روایات، وجه جمع میان آنها و سنت فراگیر ابتلای را بیابد. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که اعتبار روایات «فارغ بالان از بلا» قابل خدشه‌ نیست. مفهوم «عافیتِ» مطرح شده در آنها با مفهوم آن نزد عامه، اهل لغت و سایر روایات مغایرت دارد و با سنت عام ابتلا همسو است.

هرمنوتیک به عنوان جولانگاهی برای فهم و شرح متون‌‌، هستی ‌‌و معرفت دارای دو گرایش نسبی‌‌گرا و عینی‌‌گرا است‌‌. هرمنوتیک‌دانان عینی‌گرا، برخلاف نسبی‌گرایان، به امکان ارائه تفسیر عینی و دسترسی به مراد پدیدآورنده‌ی اثر معتقدند، گرچه تفسیر ارائه شده با اراده صاحب اثر زاویه‌دار باشد. آنان اصول‌‌، روش‌ها و ضوابطی را برای تفسیر متون وضع کرده‌اند تا بتوانند میزان درستی و انحراف تفاسیر و شروح متون را در بوته‌ی سنجش قرار دهند. «فی ‌ظلال ‌الصحیفه ‌السجادیه» از آثار نویسنده معاصر، ‌‌محمدجواد مغنیه‌‌، در شرح ‌‌صحیفه ‌سجادیه‌‌ ‌است که با رویکردهای خاص مؤلف به نگارش درآمده ‌است‌‌. این پژوهش با روش توصیفی – تحلیلی و با ‌استفاده از منابع کتابخانه‌ای تلاش کرده ‌است تا روش و اصول فقه‌الحدیثی مغنیه در این کتاب را با اصول و ضوابط ارائه شده از سوی بتی و هرش، دو صاحب‌نظر در حوزه هرمنوتیک عینی‌گرا واکاوی نماید‌‌. یافته‌های این مقاله نشان‌گر آن هست که مغنیه در شرح مزجی و گزینشی خود با رویکردی لغوی‌‌، فلسفی و اجتماعی اطلاعات درخوری در زمینه روشن‌سازی رابطه قرآن و ادعیه صحیفه و رابطه ادعیه صحیفه با مشکلات کنونی جوامع بشری ارائه نموده و در جهت تقریب مذاهب کوشیده ‌است‌‌. او اصول سازگاری معنا‌‌، فعلیت فهم و هماهنگ‌سازی بتی را به خوبی اجرا کرده‌ ‌است اما در رعایت اصل‌ ‌استقلال، کاستی‌هایی دیده می‌شود‌‌. همچنین شرح او در سنجش با ضوابط مشروعیت‌‌، مطابقت‌‌، تناسب از جهت جنس و سازگاری هرش به موفقیت درخوری دست یافته‌ ‌است‌‌.

عموم مسلمانان معتقدند قرآن ‌کریم عاری از هر گونه اختلاف و ناسازگاری درونی است. با این حال، کلام الاهی مشتمل بر آیات به‌ظاهر متعارضی است که فهم و تفسیر آنها همواره در طول تاریخ محل بحث ‌و نظر بوده ‌است. علی‌رغم آثار ارزشمندی که عالمان اسلامی در این زمینه نگاشته‌اند، هیچ‌گاه تعارضات بدوی در قرآن بر اساس روایات معصومان b تبارشناسی و ریشه‌یابی نشده ‌است. از این‌رو پژوهش حاضر با هدف کشف اسباب اختلاف در قرآن، با رویکردی توصیفی‌تحلیلی روایات تفسیری را بررسی کرده و به ‌این نتیجه دست یافته ‌است که تعارضات بدوی در قرآن در اموری چون اختلاف معنای حقیقی و غیرحقیقی، اختلاف معانی در مشترک لفظی، اختلاف مصادیق در مشترک معنوی، اختلاف مراحل در یک واقعه، اختلاف اسلوب‌های بیانی، اختلاف متعلِّقات در افعال، اختلاف در زاویه دید و اختلاف اعتبارات در اِسنادها ریشه دارد. همچنین، بازگشت بسیاری از تبیین‌های قرآن‌پژوهان در رفع تعارض آیات به اسباب مذکور، نشان از جامعیت نسبی و اعتبار کارکردی آنها دارد.

یکی از مباحث گسترده در حوزه تاریخ قرآن، بحث کتابت و جمع آن است. بیشتر دانشوران اسلامی علی رغم پذیرش نگارش قرآن در روزگار پیامبر، پیدایش مصحفی واحد و رسمی را به دوران عثمان بازگردانده‌اند. اهمیت پرداختن به مصاحف عثمانی، واکاوی اعتبار و بررسی تردیدها و شبهات آن به جهت از میان رفتن اکثر مصاحف رایج عصر صحابه، موافقت صحابه و اهل بیت(ع) با توحید مصاحف و رواج نسخه‌های تدوین شده عثمانی تا عصر حاضر، دو چندان خواهد شد. مخالفت صحابه، وجود اغلاط، اختلاف و تغییر مصاحف عثمانی و اختلاف مصاحف صحابه با این مصاحف از جمله شبهات قابل توجه در این عرصه است. بیشتر این شبهات از سوی محققان جدید مسلمان و غیرمسلمان به عنوان بازپژوهی در روایات و گزارشات موجود با رویکردی تاریخی القا شده که اعتبار مصاحف عثمانی و در نهایت نسخ موجود از قرآن را مورد خدشه قرار می‌دهد. این مقاله با رویکردی انتقادی و شیوه توصیفی ـ تحلیلی، ضمن گزارش این شبهات، به نقد و بررسی هر یک از آن‌ها می‌پردازد. یافته-های این مقاله نشان می‌دهد که از آنجایی که مخالفت افرادی همچون ابن‌مسعود برگرفته از غرایضی خاص بوده، اغلاط و اختلافات مصاحف عثمانی با ارسال قاریان به همراه مصاحف جبران شده، ادعاهای این اندیشمندان بی‌اساس بوده و در آن همه‌جانبه نگریسته نشده است.

درک صحیح شخصیت، خلق­وخوی و استعدادهای مخاطبان یکی از مهم­ترین عوامل دخیل در انتخاب شیوه­های کارآمد و اثر‌گذار تربیتی است؛ لذا شناخت مخاطب یکی از ارکان اساسی در تأثیرگذاری شیوه­های آموزشی­ـ­تربیتی به‌شمار می­رود. ‌نهج‌البلاغه به‌عنوان مجموعه­ای از سخنان بلیغ امیرمؤمنان(ع)، با تکیه بر این نگاه که رسالت امام در سمت‌وسوی تربیت صحیح جامعه، رشد و تعالی انسان است، بهترین راهنما در جهت شناسایی شیوه­های تربیتی مناسب با ویژگی­های مخاطبان است. روش این پژوهش، به لحاظ هدف، کاربردی و با روش توصیفی ـ تحلیلی است که تلاش کرده ارتباط ویژگی­های گوناگون مخاطبان همچون سنّ، میزان پذیرش، ویژگی­های اخلاقی و رفتاری، خصوصیات روحی، میزان عقلانیت، آگاهی­ها و باورهای مخاطبان در اتخاذ شیوه‌هایی تربیتی مانند همراهی گام‌به‌گام، ارائه معیار و الگو، موعظه، تنبیه و تشویق و ... موردبررسی و تحلیل قرار دهد. مربی‌ با اصلاح جایگاه آموزش و با کنار نهادن رفتار آمرانه که در پرتو شناختی صحیح از مخاطب صورت می­گیرد، راه رسیدن به تربیت شایسته را به‌صورت هموار طی نماید. یافته‌های این مقاله می‌تواند در مطالعات تربیت دینی مورد بهره‌برداری قرار گیرد.