جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارتباطات و یا تبلیغ سنتی به ارتباطاتی انسانی، شفاهی، چهره‌به‌چهره و بی‌واسطه فردی و گروهی اطلاق می‌شود، تبلیغ سنتی پیش از پیدایی وسایل ارتباطی جدید، تنها وسیله اطلاع‌رسانی، مبادله پیام‌ها و برقراری ارتباط بین افراد و گروه‌های مختلف اجتماعی بوده‌اند و جوامع انسانی نیز نیازهای اطلاعاتی را از طریق این شبکه برای عموم مردم که به‌نوعی برای آن‌ها به فرهنگ و عادت تبدیل‌شده بود تأمین می‌نمودند. این توانمندی ارتباطات و یا تبلیغ سنتی را باید در ویژگی­های آن جستجو کرد، در حقیقت باید تفاوت این ارتباط سنتی با ارتباطات نوین را از طریق رصد این ویژگی­ها، ردیابی نمود؛ این تحقیق درواقع سعی دارد با بهره­گیری از آثار ارزشمند بجای مانده از اندیشمندان این حوزه به روش توصیفی تحلیلی و نگاهی اجمالی به واقعیت عینی جوامع بشری؛ نشان دهد که علیرغم تغییرات فراوان در جوامع انسانی و اسلامی، این روش از ارتباطات و تبلیغ سنتی چگونه همچنان نقش فعال و مؤثری ایفا نموده و همچنان موردتوجه و عنایت اندیشمندان حوزه ارتباطات است؛ بنابراین تبلیغ سنتی، علیرغم گستردگی و پیچیده­ترشدن جوامع انسانی، نه‌تنها کارکردهای مؤثر خود را از دست نداده است بلکه همچنان از نفوذ و اعتبار ویژه در جوامع انسانی برخوردار است، بدین‌جهت که به طبیعت انسانی و نیازهای عاطفی و معنوی او نزدیک­تر است؛ این در حالی است که رسانه­های مدرن علیرغم برخورداری از عقلانیت ابزاری، نه‌تنها بسیاری از نیازهای انسان را نادیده گرفته­اند بلکه توان تأمین این نوع نیازهای انسانی را نیز ندارند.

ازآنجاکه انسان موجودى است کمال‌طلب، حیات جمعى را بر زندگى فردى ترجیح داده است تا بتواند از طریق آن، مسیر رسیدن به مطلوب خود را هموار سازد؛ چه اینکه به‌اعتقاد فارابی، زندگى بالاجتماع است که می‌تواند کمال انسانى را برایش به‌ارمغان آورد و زندگى انفرادى ـ هرچند ناممکن نیست ـ نمی‌تواند انسان را به سعادت محتوم و کمال مطلوبش راهبر باشد. البته بوعلى پا را فراتر می‌گذارد و اعتقاد دارد که محال است بازندگى فردى به کمال برسد؛ جامعه درحقیقت ظرف و بستر فراهم شدن سعادت براى بشر است. بدیهى است که این ظرف زمانى می‌تواند زمینة لازم برای رسیدن به سعادت را مهیا کند، که خود داراى سکینه و آرامش بوده، از انسجام و همبستگى لازم برخوردار باشد و اسیر هرج‌ومرج و نابسامانى نباشد؛ چون در غیر این صورت هیچ جمع و گروهى توان استحکام و استمرار را نخواهد داشت. براین‌اساس شناخت عوامل و سازوکار پدیدار شدن همبستگى اجتماعى در جوامع، یکى از دغدغه‌هاى اصلى اندیشمندان اجتماعى است و ایشان براى رسیدن به پاسخ مورد نظر تلاش فراوان به‌کار برده و با توجه به واقعیت‌هاى موجود در زندگى بشر، عوامل متعددى را براى ایجاد انسجام اجتماعی برشمرده‌اند که «دین» یکی از مهم‌ترین این عوامل دانسته شده است. نگارنده در این مقاله پس از بیان اجمالى تأثیر دین و ارزش‌هاى وحیانى در این امر مهم جامعة بشری، با مراجعه به اسناد و شواهد عینى و تاریخى و در مواردى تجربة زیستة خود، نشان داده است که حوزة علمیة قم با عواملى مستقیم، همچون مرجعیت شیعه، هیئت‌هاى مذهبی، تبلیغ چهره‌به‌چهره، طرح هجرت و عواملى دیگر، و همچنین عوامل غیرمستقیم، مانند اجتهادات و استنباطات احکام و تبیین ارزش‌هاى وحیانی، در مسیر ایجاد انسجام اجتماعى جامعة ایران گام بسیار مؤثرى برداشته است.

ایران معاصر تحت تأثیر مواجهه با مدرنیته، تغییرات اساسی کرده و ازجمله نهاد علمی کشور، تحت تأثیر دو سده ترجمه و توسعه ساختارهای پیشرفته علمی، با چالش‌های متعددی مواجهه شده است. طبقه‌بندی علوم، یکی از پایه‌ای‌ترین و کلیدی‌ترین چالش‌های نظام علمی کشور است که علی‌رغم اهمیت آن، تا حد زیادی مورد غفلت واقع شده است. توجه به چیستی، چرایی، زمینه‌ها و پیشینه راهکار‌های مواجهه با آن، در این تحقیق، زمینه‌ساز اتخاذ رویکردی راهبردی مبتنی بر ظرفیت حکمت اسلامی می‌شود. مطالعه تاریخ تمدن اسلامی نشان می‌دهد که جهان اسلام (و ایران) در دو دوره با چنین چالشی مواجهه بوده است؛ ابتدا در سده‌های سوم و چهارم هجری، که جهان اسلام با نهضت ترجمه علوم یونانی و هندی مواجهه بوده؛ و ثانیاً، در دوران صفویه که حکومت شیعی ایران، با نابسامانی‌ در نهاد علم، حاصل از سال‌ها سلطه تفکر اشعری روبه‌رو بوده است. در هر دو دوره، حکیمان و اندیشمندان مسلمان به‌ویژه شیعه، در اصلاح و سامان‌بخشی نهاد علم، مدیریت جریان دانش و هدایت تغییرات علم، نقش محوری ایفا کردند و بدین‌منظور به‌عنوان راهبردشناسان تمدن اسلامی به طرح‌ریزی مجدد طبقه‌بندی علوم و ارائه مدلی درونی از آن پرداختند؛ اقدامی که از آن به «تعلیم» یاد می‌شود و افراد محوری آن «معلمان» هستند. مختصات انقلاب اسلامی در زمان حاضر، بیش از هر دوره‌ای به دوره فارابی، «معلم ثانی»، در زمان نهضت ترجمه و دوره میرداماد، «معلم ثالث»، در زمان تشکیل حکومت شیعی و آغاز تمدن اسلامی شیعی شباهت دارد. در این تحقیق با روش تحلیل تاریخی، فلسفی و اجتماعی، چالش طبقه‌بندی علوم بررسی شد و راهکار راهبردی مواجهه با آن، یعنی «تعلیم مجدد» معرفی‌ ‌گردیده است.

با ورود مدرنیته به ایران «شهر» به معنای امروزین آن متولد شد و تاکنون دگرگونی‌‌های زیادی را گذرانده است. از آنجا که دگرگونی‌‌ها در سامانۀ کالبدی شهر در سه بُعد؛ مسکن، تجهیزات شهری و حمل‌ونقل، چالش‌‌هایی را در زیست مؤمنانۀ زنان ایجاد کرده است، پژوهش حاضر با رویکرد موضوع‌‌شناسانه به این چالش‌‌ها و به‌منظور حل آنها از سوی سیاست‌گذاران اجتماعی، برنامه‌‌ریزان شهری و فقیهان، با روش توصیفی تحلیلی و با استفاده از داده‌‌های موجود در منابع اسنادی به ژرفکاوی این پرسش می‌‌پردازد که نقش تحولات شهری در پیدایش چالش‌های زیست مؤمنانۀ زنان در ایران چگونه بوده است؟؛ بنابراین پس از بررسی تحولات شهری در سه دورۀ قاجار، پهلوی و بعدازانقلاب به تبیین چالش‌‌هایی می‌‌پردازد که در اثر این تحولات به وجود آمد و زندگی دیندارانۀ زنان را متأثر ساخت. یافته‌‌ها نشان می‌دهد تحولات مسکن چالش‌‌هایی نظیر ایجاد مانع در درونی‌شدن حکم حجاب، محرومیت از ظرفیت مجالس خانگی در جهت افزایش سواد دینی زنان و... را ایجاد کرده است. تحول در تجهیزات شهری چالش‌‌هایی نظیر تبدیل‌شدن حضور زنان در فضاهای شهری به‌عنوان یک مطالبۀ فمینیستی، تقویت روحیۀ مصرف‌‌گرایی و... را موجب شده و تغییرات در حوزۀ حمل‌ونقل چالش‌‌هایی همچون افزایش تمایل زنان به تردد شبانه در شهر را در پی داشته است

تبیین و روشنگری در عرصه اندیشه و در میدان عمل از بایسته‌هایی است که غفلت از آن پیامدهای جبران‌ناپذیری خواهد داشت، خدای حکیم نیز از یک سو هرگونه تکلیفی را بر پایه آن بنا نهاده و نبود گاهی را معیار رفع قلم بر شمرده و از سویی دیگر نیز از عالمان تعهد گرفته است تا در جهت آگاهی‌بخشی تلاش کنند. انقلاب اسلامی ایران بی‌تردید یکی از پدیده‌های سیاسی-اجتماعی مهم پایان سده بیستم بود که نه فقط ظهورش، بلکه استمرار آن بسیاری از معاملات و اتفاقات ملی و بین‌المللی را تحت‌الشعاع خود قرار داده است؛ به عیان دیدیم که استمرار آن زیاده‌خواهان را عصبانی کرده و همواره در تلاش بوده تا آن را از میدان خارج کنند؛ بنابراین رهبر فرزانه به عنوان سکاندار انقلاب بارها تبیین آن را مورد تأکید قرار داده و به صراحت اندیشمندان و آگاهان را تکلیف کرده تا با توانمندی خود نسل نو را از واقعیت‌های انقلاب آگاه کرده و با جهاد تبیین خود، از نعمت بزرگ انقلاب اسلامی صیانت کنند. بدون شک، قیام عاشورا یکی از پدیده‌های عظیم بشری است که اگر نبود زینب کبری’، کربلا در کربلا می‌ماند و تشنگان حقیقت و معرفت حسینی از آن چشمه نورانی حریت و راه بندگی حقیقی، محروم مانده و در راه ناهموار، اسیر رسیدن به سعادت می‌گشتند؛ نوشتار پیش رو، با استفاده از اسناد و داده‌های کتابخانه‌ای و البته بهره‌گیری از روش تحلیل محتوا در صدد است خطبه‌های بانوی نهضت کربلا در کوفه و شام را بازخوانی کرده و مؤلفه‌های تبیینی بسیار مفیدی را شناسایی نموده است که برخی از آنها عبارتند از: اجتناب‌ناپذیری تبیین؛ تحلیل وضع موجود؛ هشدار نسبت به آینده؛ دادخواهی و محاکمه دشمن؛ تبیین ناکامی دشمن و...؛ بدون تردید مؤلفه‌های بازخوانی‌شده از خطبه‌های بانوی کربلا می‌تواند چراغ راه مناسبی برای جهادگران جبهه تبیین باشد، تا در پرتو آن بتوانند در مسیر جهاد تبیین گام‌های موثری بردارند.

زیارت اربعین حسینی (ع)، از همان اولین چله پس از حادثه غمبار و دهشت‌انگیز با زیارت جابر بن عبدالله انصاری، به پشتوانه گفتار و رفتار ائمه معصوم(ع) به‌تدریج در فرهنگ شیعی به‌عنوان یکی از عناصر تأثیرگذار جای گرفت و پس از نزدیک به چهارده قرن، به‌عنوان یکی از هنجارهای اجتماعی در جوامع شیعی و اسلامی مطرح شد. این زیارت در دهه اخیر نیز عمومیت بیشتری پیدا کرده است، تا جایی که امروزه شاهد حضور پیروان ادیان ابراهیمی، در جمع زائران اربعین هستیم. بی‌تردید مطالعه این واقعه عظیم اجتماعی با رویکردهای متعدد می‌تواند پرده از آن بردارد و فوائد مادی و معنوی پنهان آن را برای جامعه بشری و دینی، به‌ویژه شیعی آشکار کند. نگارنده در نوشتار پیشِ رو، این حقیقت اجتماعی را با رویکرد جامعه‌شناختی، با روشی اسنادی و بهره‌گیری از استناد شواهد و داده‌های عینی، بررسی کرده است، تا ابتدا وجوه جامعه‌شناختی این زیارت مهم و ماندگار را شناسایی کند و سپس کارکردهای اجتماعی مهم آن را به تصویر بکشد تا شاید بتواند در شناساندن این حقیقت نورانی قدم کوچکی بردارد و صد البته در دفتر محبان حسینی و زائران اربعین ثبت نام کرده باشد، انشاءالله.

هر نظام اجتماعی برای پایداری و پویایی خود نیازمند فضایی آرام و به دور از هر گونه تضاد و تنش است تا بتواند به اهداف خود دست یابد. این مهم نیازمند زمینه هایی است که بدون آن ها پیشرفت غیرممکن است. یکی از این زمینه ها وجود وفاق ملی و همبستگی اجتماعی در سطح جامعه است. از این رو امروزه همه نظام های سیاسی جهان با درک درست از این واقعیت به دنبال تحقق و تثبیت همگرایی در جوامع خود هستند. ما اعتقاد داریم که دولت و جامعه مهدوی در این فضیلت نیز سرآمد جوامع انسانی است و یکی از راهبردهای امام زمان (عج) پس از ظهور، ایجاد همبستگی اجتماعی در بین جوامع بشری است و برای رسیدن به این وفاق، شیوه ها و راهکارهایی را به کار خواهند برد که می تواند الگویی شایسته برای جوامعی باشد که می خواهند از جامعه و ملتی همگرا برخوردار باشند، راهکارهایی چون گسترش دین و جهان بینی واحد، توسعه همه جانبه عدالت اجتماعی، توسعه مهرورزی، ارتقای سطح فکری فرهنگی جامعه و البته این راهکارها با رهبری سیستماتیک و فرهمندانه خویش می تواند برای دولت و جامعه زمینه ساز الگو باشد، هم در تلاش برای تحقق شرایط و زمینه های ظهور منجی و هم در ساماندهی به وضعیت نظام اجتماعی موجود.

بی‌تردید، پدیده‌های اجتماعی به‌عنوان موضوع تحقیق، به‌اندازۀ پیچید‌گی خود دارای جهات و اضلاع متعددی هستند که تحلیل درست هر یک از آن‌ها به روش مناسب خود نیاز دارد. به همین جهت، محققان در حوزۀ مطالعات اجتماعی تلاش کردند با ابداع روش مطالعۀ ویژۀ این رشته بتوانند پدیده‌ها را مورد کاوش دقیق‌تر قرار داده تا احتمال خطا را کاهش دهند؛ البته نباید این حقیقت را از نظر دور داشت که اگر با نگاهی تقلیل‌گرایانه، همۀ پدیده‌های اجتماعی از طریق یک یا چند روش کلی مورد مطالعه قرار داده شود، بعید نیست محقق را از هدفش که شناخت بهتر و دقیق‌تر پدیده‌های اجتماعی است، دور بدارد؛ لذا تا جایی که ممکن است باید برای هر موضوع و پدیده‌ای اجتماعی بتوان از روش منحصر به آن بهره گرفت. نگارنده در این تحقیق بنا دارد چالش‌های نظری را که یکی از پدیده‌های پرتکرار در جوامع امروز است، با شیوه‌ای مناسب مورد بررسی قرار داده و برای تحلیل آن روشی خاص پیش روی دانشجویان رشتۀ دانش اجتماعی قرار دهد تا شناخت دقیق‌تری نسبت به چالش پیش روی خود پیدا کرده و سپس نتیجه‌اش را در اختیار حکیمان در میدان نظر و حاکمان در مقام عمل قرار دهند. روش پیشنهادی در حقیقت، چراغ راهی است که با بهره‌گیری از آن می‌توان چالش مورد نظر را از ابعاد متعدد مورد مطالعه قرار داده و تنها به یک بعد از ابعاد آن اکتفا نشود.

در این مقاله مساله اصلی این است که نظر کلی قرآن در مورد تکنولوژی بررسی شود و به این پرسش می پردازد که آیا قرآن در این مبحث ساکت است و مساله تکنولوژی و تصرف در طبیعت را به انسان و عقل معاش او واگذارده است و یا اینکه چارچوب‌های بنیادینی را برای آن ترسیم می کند؟ در این مقاله ابتدا به بیان اصول کلی لازم برای تکنولوژی از منظر قرآن و در اندیشه آیت الله جوادی پرداخته ایم وسپس با نگاه به آثار قرآنی وی و دسته بندی آیاتی که مصادیق فن آوری را بیان می کنند، استدلال شده است که این دسته آیات نمی توانند صرفا برای هدایت تشریعی و و ناظر به آخرت انسان باشد. درگام بعد با اشاره به سیره انبیا در راه اندازی حکومت الهی و پایه گذاری فن آوری‌های اولیه، به این مساله پرداخته شده که در بسیاری از موارد خدای متعال از طریق تعلیم انبیا فنون بسیاری را به بشر تعلیم نموده است تا او در ادامه مسیر زندگی آنها را تکمیل نماید

از جمله ایده­هایی که در صد سال اخیر در دنیای اسلام رخنه کرده، تفکر و یا ایده روشنفکری است که ادعا دارد عقل خودبنیاد بشر، می­تواند مشکلات را در عرصه نظر و عمل حل نموده و انسان را از آموزه­های ماورایی و وحیانی مستغنی کند، این ایده در میان برخی از دانش آموختگان مسلمان و بعضاً حوزوی، نفوذ کرده و آنان نیز با تکیه بر عقل تجربی و مشاهدات علمی تلاش کردند تا آموزه­های دینی و حتی آیات و روایات را تفسیر و تبیین نمایند و به زعم خویش عقل و نقل را آشتی دهند. نوشتار پیش­رو، تلاش می­کند تا موضع نجف را در مقابل این رویکرد بررسی نماید و در این راستا، ابتدا نمونه­ای از فعالیت­های سلبی حوزه نجف در مقابل زایده عصر روشنگری و سپس فعالیت شهید صدر را به عنوان مصداقی از علمای حوزه، به عنوان نمونه­ای از فعالیت­های ایجابی که با بهره­گیری میراث علوی به ساماندهی حوزه پرداخته و نوآوری­هایی را برای جهان اسلام به ارمغان آورده است، اشاره خواهیم نمود تا روشن شود که حاصل روشنفکری حوزوی چگونه خود را از پیامد روشنفکری غربی متمایز می­نماید.