جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

از تحوّلات بسیار مهم تفسیر قرآن کریم در دوره معاصر، پیدایش گرایشی جدید به نام تفسیر اجتماعی است. هدف این گرایش خروج قرآن کریم از انزوا و تبدیل آن به منبعی پویا برای رفع شبهات وارد بر دین در عرصه‌های جدید زندگی اجتماعی، پاسخ‌گویی به نیازهای جدید زندگی اجتماعی و درمانی برای دردهای متأثر از جلوه‌های جدید زندگی اجتماعی است. بروز این گرایش تفسیری با مواجهه جوامع اسلامی و تمدن غرب و چاره‌جویی برای درمان انحطاط جوامع اسلامی از سوی مصلحان به‌وسیله بازگشت به قرآن کریم نمود پیدا کرد. برای این گرایش تفسیری مبانی و شاخصه‌هایی شمرده‌شده است. تعدادی از شاخصه‌های ذکرشده خالی از اشکال نبوده و نمی‌توان آن‌ها را از شاخصه‌های این گرایش تفسیری محسوب کرد. برخی از عناوین شاخصه‌ها دقیق نیستند و برخی از شاخصه‌ها در گرایش‌های تفسیری دیگر نیز مشاهده می‌شوند. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی است درصدد است تا به نقد و بررسی مبانی دلالی و ویژگی‌های روشی و آثاری این گرایش تفسیری بپردازد و با معرفی بیشتر این گرایش زمینه را برای بهره‌مندی بیشتر از آن فراهم آورد.

مادر نقش بی‌بدیلی در تربیت فرزند دارد. از این رو کیفیت رفتار مادر برای تربیت فرزند مهدوی غیرقابل انکار است. مادر در طول حیات فرزند می­‌تواند او را در این جهت تربیت کند. اهمیت این پژوهش از این جهت است که مادران با این نقش برجسته و بسیار مهم در تربیت، رشد و تعالی فرزندان خویش می­‌توانند در راه زمینه­‌سازی ظهور حضرت مهدی؟عج؟ گام­های بسیار مؤثری بردارند زیرا ظهور هنگامی محقق خواهد شد که انسان­‌های شایسته حضور داشته باشند تا قابلیت درک فیض کامل خداوند توسط آخرین حجت الهی را دارا باشند. یافته‌ها نشان می­‌دهد مادر با برخی اعمال و رفتار خویش در بازه­‌های زمانی مختلف اعم از دوران جنینی، دوران نوزادی، دوران نوجوانی و جوانی و نیز با برخی از اعمال و رفتار در طول زمان می­تواند در تربیت فرزند مهدوی تأثیر عمیق داشته باشد. این پژوهش به روش توصیفی _ تحلیلی بوده و به بررسی نقش مادر در این زمینه پرداخته و آن­ را مورد بررسی قرار داده است.

سید ابوالفضل برقعی از قرآنیون معاصر ایرانی است که بر مبنای قرآن­بسندگی، کتاب تفسیر «تابشی از قرآن» را به رشته تحریر در آورده است و در مقدمه کتاب خویش چنین ادعا دارد که با تکیه بر آیات قرآن و پذیرش سنت پیامبر اکرم$ به عنوان تفصیل­دهنده آیات مجمل قرآن، بدون تعصبات مسلکی به بیان حقائق خواهد پرداخت؛ اما بررسی­ها نشان می­دهد در آیه مباهله که یکی از آیات ولایت است، وی تابع قواعد تفسیر قرآن کریم نبوده و سنت نبوی را نیز نادیده انگاشته است. سید ابوالفضل برقعی در شیوه تفسیری خود برای گریز از تطابق «انفسنا» بر حضرت علی%، دچار لغزش­هایی شده و برخی از قواعد تفسیر مانند پایبندی به اصول محاوره عرفی و عقلائی، رعایت ادبیات عرب، عدم مخالفت تفسیر با سنت قطعی، ممنوعیت تفسیر به رأی و لغزش در معناشناسی کلمه را نادیده گرفته و یا از آن­ها غفلت نموده است. به چند دلیل از جمله تطابق انفسنا بر امیرالمومنین علی% توسط غیرشیعیان، بی‌دقتی در نظیریابی برای آیه و عدم لزوم پذیرش وحدت وجود برای صحت تطابق آیه بر حضرت علی%، نظر وی مردود است. درباره نقد نظر برقعی پیرامون آیه مباهله پژوهش مستقلی مشاهده نشده است. این پژوهش که به روش توصیفی تحلیلی است به بررسی و نقد نظر سید ابوالفضل برقعی درباره آیه مباهله می­پردازد.

یکی از مباحث بسیار مهم در فهم قرآن بحث ظاهر و باطن قرآن است. در برخی روایات برای قرآن هفت بطن شمرده شده است. فهم ظاهر قرآن برای بسیاری از افراد ممکن است، اما فهم باطن قرآن و بطونِ بطون آن برای همه ممکن نیست. یکی از آیات قرآن کریم که فهم آن‌ و مراد حقیقی متکلم از آن در میان دانشوران مسلمان اختلاف‌بر‌انگیز شده آیات ۱۹ تا ۲۲ سورۀ الرحمن است. در این آیات از دو دریا یاد شده که به‌رغم تلاقی با هم درنمی‌آمیزند و از این دو دریا لؤلؤ و مرجان به دست می‌آید. این پژوهش به بررسی تطبیقی دیدگاه دو تن از مفسران برجستۀ شیعه و اهل‌سنت، یعنی جوادی آملی و آلوسی، پرداخته است. نتایج این پژوهش نشان می‌دهد که این دو مفسر، در تفسیر ظاهری «مرج البحرین» و «لؤلؤ» و «مرجان» در آیات پیش‌گفته، با وجود اختلافات، اشتراک‌نظر هم دارند، ولی در تفسیر باطنی آیات با یک‌دیگر اختلاف کامل دارند.

ابن‌تیمیه به استدلال عقلی علامه ‌حلی بر امامت امام‌ علی(ع) که با استفاده از لزوم عصمت امام ارائه داده، نقدهایی وارد کرده‌است. وی ضمن اینکه به طور کلی، انتصاب الهی امام را پذیرا نیست، به دنبال آن، بحث عصمت امام را نیز رد کرده، قبول ندارد. در واقع، اشکالاتی که ابنتیمیه بر عدم لزوم عصمت در امام گرفته، به انکار اصل مسألة امامت به معنایی که مورد نظر شیعه است، بازگشت میکند؛ چراکه با پذیرش امامت به معنای مورد نظر شیعه، گریزی از پذیرش عصمت و به دنبال آن، امامت امام‌ علی(ع) وجود ندارد. این مقاله به روش توصیفی‌ـ ‌تحلیلی نگارش یافته‌است و درصدد بیان مسألة استحکام و قوت استدلال علامه حلی بر امامت امام علی(ع) است و در واقع، به این پرسش پاسخ می‌دهد که آیا اشکالات ابن‌تیمیه بر دلیل اول عقلی علامه حلی بر اثبات امامت امام علی(ع) وارد است؟ با تأمل در اشکالات ابن‌تیمیه، به استدلال عقلی علامه‌ حلی بر امامت امام ‌علی(ع) معلوم می‌شود نظرات او مردود است که تثبیت استدلال علامه و در نتیجه، اثبات امامت امام‌ علی(ع) و به تبع آن، سایر امامان شیعه را در پی دارد.

هر شیء یا جریانی که در خلقت وجود دارد؛ به همان اندازه که وجود و آثار آن اهمیت دارد؛ شناخت هدف و غایت وجود آن نیز ضرورت دارد. انسان موجودی ذی شعور و دارای دو بعد جسمانی و نفسانی است و این پیچیدگی و گستردگی انسان، اهمیت هدف و غایت خلقت او را دو چندان می کند. هدف زندگی یکی از پرسش های اساسی است که در طول تاریخ حیات انسان مطرح بوده است. انسان در مقابل این پرسش، پیوسته به دنبال پاسخی منطقی و قانع کننده است. در مقام پاسخ، فیلسوفان درباره غایت و هدف زندگی، تفسیر های گوناگونی ارائه داده اند. برخی از این تفسیر ها مادی گرایانه و برخی پنداری و خیالی است. در مقابل، دین، معنای زندگی و غایت خلقت انسان را در گرو بندگی و عمل به دستورات الهی می داند. کتاب های مقدس قرآن کریم، تورات و انجیل شناخت غایت انسان را مبنایی مهم در اخلاق محوری انسان می‌دانند. این اهداف دارای سلسله مراتب هستند؛ هر کدام غایات مقدماتی، میانی و نهایی برای زندگی انسان تعریف نموده‌اند. این تحقیق که به روش توصیفی تحلیلی است به دنبال شناسایی غایات مقدماتی، میانی و نهایی؛ و قوت و ضعف آنها در کتابهای مقدس ادیان ابراهیمی می‌باشد.

قرآن کریم در بردارنده کلیات معارف و احکام است و به همین جهت، به تبیین و تفصیل معصومان(ع) نیاز دارد. نادیده­انگاری نقش معصومان در تبیین آیات، پیامدهای جبران­ناپذری چون دست نیافتن به مقصود خداوند و کج­فهمی از مراد الهی را به دنبال دارد. به باور گروهی معروف به قرآن­بسندگان، قرآن برای عموم فهمیدنی بوده و بی­نیاز از تفسیر و حتی تفسیر معصومان(ع) است. این دیدگاه، مایه برداشت­های غلط از متن قرآن می­شود و خطر انحراف در عقیده و عمل را در پی دارد. سید ابوالفضل برقعی، یکی از قرآن­بسندگان معاصر ایرانی است. وی بر اعتقاد خود به بی­نیازی قرآن از تفسیر، به دلایلی استناد می­جوید نظیر فهم قرآن توسط عرب جاهلی بدون نیاز به تفسیر، نبود تفسیر قرآن از سوی خداوند و پیامبر(ص) و ائمه(ع)، روشن­تر بودن کلام خدا از تفاسیر بشری، حمل بیشتر آیات بر خرافات توسط مفسران، تأثیر مذهب و گرایش مفسر بر تفسیر آیات، فهم آیات قرآن به وسیله آیات دیگر بدون نیاز به تفسیر، و کامل بودن کتاب خدا و بی­نیازی از تکمیل توسط بندگان. همه این دلایل قابل مناقشه است و مقاله حاضر با روش توصیفی­ـ­تحلیلی، به نقد می­پردازد. در عصر حاضر، گروهی و بویژه وهابیت، با تمسک به دیدگاه­های برقعی، در مقام تضعیف دیدگاه شیعه برآمده­اند. ازاین­رو، بررسی و نقد دیدگاه­های وی ضروری است. دستاوردهای پژوهش حاضر که به روش توصیفی- تحلیلی انجام گرفته، نشان می­دهد که مغالطه، بدفهمی، جامع­نگر نبودن، بی­دقتی و...، از ایرادات وارد به ادله برقعی است. استفاده شخص وی از روایات در توضیح برخی از آیات، نشان از نیاز فهم کامل قرآن به شرح و تفصیل معصومان(ع) دارد.

مسأله‌ی خلود در عذاب جهنّم یکی از پر مناقشه‌ترین مسائل اعتقادی مربوط به مباحث معاد است که عده‌ی کثیری از دانشمندان و عالمان دینی را به خود مشغول کرده و صاحب‌نظران فراوان در علوم مختلف را به چالش کشیده است. عارفان، فیلسوفان، متکلّمان، مفسّران و دیگر دانشمندان دینی در این مورد اظهار نظر کرده و هر یک فهم خود را بیان داشته‌اند. ابن‌عربی و امام خمینی دو عارف و متفکّر برجسته جهان اسلام معتقدند که انسان‌ها در جهنّم عذاب دائمی نخواهند داشت و سرانجام از عذاب نجات پیدا خواهند کرد هر چند که جایگاه ابدی آن‌ها جهنّم باشد. به عقیده ایشان خلود در جهنّم به معنای خلود در عذاب نیست و با آن ملازمه ندارد. انسان‌های گرفتار در جهنّم پس از چشیدن عذاب و قابلّیت یافتن برای درک فیض خاص الهی مشمول رحمت حضرت حق‌تعالی شده و از عذاب‌های جهنّم نجات می‌یابند. البته این دو متفکر بزرگ اختلافات جزئی هم در این زمینه با هم دارند. این پژوهش با روش تحلیل محتوایی گفتار این دو متفکر بزرگ ضمن تبیین و مقایسه‌ی این دو دیدگاه به نقد و بررسی و رد نظریه‌ی ایشان می‌پردازد.

ولایت قیام بنده به پرودگار است هنگامی که از خود فانی شود و آن به تولیت حضرت حق تعالی نسبت به او است تا او را به نهایت مقام قرب و تمکین برساند. خاتم ولایت کسی است که با او صلاح دنیا و آخرت به نهایت کمال می‌رسد و نظام عالم با مرگ او مختل می‌شود. سخنان ابن‌عربی در باب خاتم ولایت مضطرب و مبهم است. او گاهی با صراحت حضرت عیسی (ع) را خاتم ولایت مطلقه می‌نامد و گاه از حضرت علی (ع) چنان تعریف می‌کند که گویا این عنوان را برای آن حضرت می‌شمارد. خاتم ولایت محمدیه را گاهی حضرت مهدی (عج) معرفی می‌کند و گاهی به‌صراحت آن را شخصی غیر از آن حضرت می‌داند. او گاهی حتی خود را نیز خاتم ولایت می‌شمارد. در حالی که نظرات ابن‌عربی درباره خاتم ولایت ابهام دارد، حضرت امام خمینی، با قاطعیت، خاتم ولایت مطلقه را، به دلیل اتحاد حقیقت نوری حضرت علی با پیامبر اکرم (ص)، حضرت علی می‌داند و خاتم ولایت محمدیه را نیز حضرت مهدی معرفی می‌کند. هدف این پژوهش بیان نقاط اشتراک و اختلاف امام خمینی و ابن‌عربی درباره خاتم ولایت و تحلیل و تطبیق نظرات ایشان است.

یکی از نوآوری­های مهم علامه طباطبایی در فلسفه، نظریه ادراکات اعتباری است. او ادراکات اعتباری را در سه بخش: کیفیت پیدایش علوم اعتبارى از انسان، کیفیت پیدایش کثرت در علوم اعتبارى و کیفیت ارتباط علوم اعتبارى با آثار واقعى و حقیقى مورد بررسی دقیق قرار داده است. این نظریه در بُعد معرفت‌شناسی، می‌تواند بر بسیاری از مسائل در علوم مختلف تأثیری عمیق بگذارد یا دست‌کم گمان شده که چنین است. این تأثیر به‌حدی است که می­توان این نظریه را از حیث تأثیرگذاری بر مسائل مختلف با نظریه حرکت جوهری ملاصدرا مقایسه کرد. نوشتار حاضر تلاشی است در راستای تبیین تأثیرات این نظریه در علوم مختلف و در صدد است، ضمن تبیین اجمالی آن، به بررسی برخی از این تأثیرات در دو حوزه­ فلسفه و اخلاق و نقد بعضی دیدگاه‌ها در این‌باره بپردازد.