جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسألۀ ایمان حضرت ابوطالب عموی بزرگوار پیامبرJ از دیرزمان مورد منازعۀ شیعه و اهل‌سنت بوده است. در یک‌سو علمای شیعه عقیده دارند که جناب ابوطالب با ایمان به شریعت محمدJ از دنیا رفته است. در آن سوی گمان اهل‌سنّت بر این است که وی ایمان نیاورده و با حال کفر درگذشته است. مستند اصلی زعم کفر ابوطالب که مبنای فکری مورخان، مفسران و متکلمان اهل‌تسنن قرار گرفته و به أدنی مناسبت در آثار تاریخی، تفسیری و کلامی خود دنبال کرده‌اند، حدیث معروف ضحضاح است که در مصادر اولیه حدیثی و ثانویه آنان به‌چشم می‌خورد. مدلول روایت این است که ابوطالب کافر از دنیا رفته، ولی به‌خاطر نصرت و حمایت وی از پیامبرJ و با شفاعت آن حضرت از دَرَک أسفل دوزخ، به سطح روئین جهنم یعنی ضحضاح منتقل شده است و در حقیقت با تبدیل مرحله شدید به خفیف مشمول کاهش عذاب گردیده است. موضع دانشمندان شیعه در برابر حدیث ضحضاح این است که این روایات به لحاظ سند ضعیف و از جهت فصاحت مخدوش و از نظر دلالت با یکدیگر متهافت است و ساحت ابوطالب مبرّای از رذیله کفر است. این نوشته تلاش دارد تا با روش نقلی حدیث‌پژوهشی پرده از واقعیت حدیت ضحضاح و حقیقت دلالت آن بردارد تا گوشه‌ای از حقیقت پنهان در ورای این‌گونه احادیث که دست‌ساخته حاکمان جور و جفا و دست‌مایه برخی از ناآگاهان است روشن گردد.

بحث از منابع تفسیر قرآن از زمان‌های گذشته مورد توجه مفسران و قرآن‌پژوهان بوده است. در این میان، «منبعیت خبر واحد معتبرِ غیرمحفوفِ به قرائن» به‏ دلیل عدم قطعیت مفاد آن، معرکه آراء و أنظار دانش‌مندان گذشته و حاضر می‏باشد. آن‏چه در این نوشتار مورد توجه نگارنده قرار گرفته، تبیین دیدگاه فقیه اصولی و قرآن‌پژوه معاصر آیت‌الله العظمی محمد فاضل لنکرانی بوده که به روش نقلی توصیفی به تبیین و تحلیل آن پرداخته شده است. در نوشتار حاضر، این حقیقت روشن می‌شود که آیت‌الله فاضل از میان قائلانِ به حجیت مطلق خبر واحد و منکرانِ مطلق حجیت آن، دیدگاه میانی را در تفسیر تمام گونه‌های آیات قرآن می‌پذیرد و آن را با روش اجتهادی اصولی به اثبات می‌رساند.

احادیث پیامبر و اهل بیت در کنار قرآن در معرفت بخشی و ارائه معارف الهی نقشی اساسی دارد. روشن است که همه منقولات و مرویات به لحاظ اعتبار از درجه یکسانی برخوردار نیستند؛ برخی ذاتاً یا به کمک قرائن علم‌آورند، بعضی دیگر تنها توانایی ظن‌‌آوری را دارند و پاره‌ای از روایات جز ایجاد احتمالی ضعیف هیچ نقشی ندارند. در خصوص قسم اول و سوم در اینجا سخنی نیست، اما نسبت به پذیرش و نقش قسم دوم، سه دیدگاه عمده خودنمایی می‌کند که به نظریه حداقلی، اعتدالی و حداکثری مشهور است. در این نوشتار با پذیرش نظریه میانی بر این باور تأکید می‌شود که خبر واحد عاری از قرینه افزون بر دانش فقه، در دیگر دانش‌های اسلامی و انسانی نیز حجت است.

بی تردید یکی از مهم‌ترین منابع معرفتی و معارفی اسلام احادیث نبوی و ولوی است که به عنوان تراث معصومان به دست ما رسیده است و بدیهی است که همه اخبار وارده از درجه اعتبار یکسانی برخوردار نیستند؛ چراکه برخی ذاتاً یا به کمک قرائن علم ‌آور است، بعضی موجب ظن‌ است و پاره‌ای از روایات از هیچ ارزشی برخوردار نیست. در خصوص نوع اول و سوم فعلاً سخنی نیست، اما در خصوص قسم دوم سه دیدگاه حداقلی، میانی و حداکثری مطرح است. این تحقیق با بررسی و تحلیل دیدگاه‌ها به نظریه میانی یا همان تفصیل بین نفی مطلق و پذیرش مطلق رسیده است و بر این باور است که خبر واحد عاری از قرینه افزون بر دانش فقه، در دانش تفسیر، علوم قرآن، تاریخ، اخلاق، تربیت، و نیز فروع معارف کلامی، حجت است.

درباره نزول قرآن در احرف سبعه بین شیعه و سنی نظرات مختلف مطرح شده است. حرف سبعه یعنی قران به هفت حرف نازل شده است. در معنی هفت حرف، بین شیعه و سنی اختلاف نظر وجود دارد. بر مبنای مناع القطان، مراد از احادیث حرف سبعه لهجه است و بر مبنای دکتر مودب این چنین احادیثی در منابع شیعه وجود ندارد و رویاتی را که در کتاب‌های اهل سنت آورده شده مورد مناقشه قرار می‌دهد. با تحقیق و بررسی این دو نظریه روشن می‌شود که قرآن بر الفاظ واحد نازل شده و پیامبرj هم همواره به تصحیح قراآت پرداخته ‌اند، در نتیجه نزول الفاظ قرآن بر سبعة احرف، سخن نادرست و مجعول است.

در زمینه قراءت قرآن به‌صورت غناء آراء مختلفی از سوی فقهاء، مفسران و صاحب‌نظران علوم قرآنی ابراز شده است. در این تحقیق قراءت غنائی در اندیشه امام خامنه‌ای به‌عنوان فقیهی نواندیش که در عصر حاضر با نگاهی عمیق و دقیق به مسائل موسیقی و غناء پرداخته‌اند، مسئله موردبحث است (مسئله پژوهش)، که با روش تحلیلی- نقلی فقهی قرآنی صورت می‌گیرد (روش تحقیق). یافته این تحقیق عبارت است از: تقسیم غناء به دو قسم عام و خاص و نیز حلال و حرام. گونه‌شناسی سه‌گانه صوت انسان. دلالت نداشتن روایات بر حرمت مطلق غناء. پذیرش داوری عرف در تشخیص مصداق غناء. دخیل نبودن اهل فسق، آلات موسیقی، مواد صوت و طرب در تحقق مفهوم غناء. حرمت قراءت غنائی به شکل غناء محرم. جواز تغنّی در قراءت قرآن به معنی متعارف بدون صدق غناء حرام. خروج تخصصی قراءت غنائی از حکم حرمت، نه تخصیص آن (نتیجه پژوهش).

خالق حکیم خلقتی که بر خلق آن افتخار نموده است، آن را رها نگذاشته بلکه برای هدایت آن‌چنان نظام احسن تدارک دیده که اولین انسان مرد روی ارض را هادی قرار داده است و همین‌طور به طبق نیاز‌های زمانی و مکانی صحف آسمانی برای هدایت بشر نازل فرموده است. چون واجب‌الوجود از اعضا و جوارح منزه و مبراه است و روی زمین برای تفاهم و ارتباط زبان واحدی وجود نداشته بلکه زبان تکلم با لهجه‌های مختلف زیاد بود، سؤال مطرح می‌شود که این صحایف آسمانی به کدام زبان نازل می‌شد؟ جواب این سؤال در آیه ۴ سوره ابراهیم «وَ مَا أَرْسَلْنَا مِن رَّسُولٍ إِلَّا بِلِسَانِ قَوْمِهِ لِیُبَیِّنَ لهَمْ». با صراحت مرقوم می‌باشد. پاسخ این سؤال به‌این‌علت ضرورت دارد که آن دسته از بنی نوع انسانی که بعد از نزول کتب آسمانی و بعد از زمان رسل به دنیا آمدند و می‌خواهند از معانی و مراد جدی خدای تعالی را با دقت به دست بیاورند، باید به زبان و فرهنگ نزول کتب آسمانی مراجعه کنند. در این مقاله تفسیر این آیه به‌صورت تطبیقی و با روش کتابخانه‌ای موردبررسی قرارگرفته و درنتیجه بین مفسران فریقین پنج آرای مهم درباره این تفسیر بیان‌شده است و دیدگاه «ارسال رسل با آشنایی به زبان و فرهنگ قوم» با توجه به‌ظاهر این آیت و تاریخ انبیاء نزدیک‌تر و قوی به نظر می‌رسد.

مشهور میان دانشمندان اسلامی این است که نظام تقویمی مورد تأیید قرآن، نظام قمری است. حتی برخی از علما بر این باورند که نه‌تنها تقویم شمسی مدنظر قران نیست، بلکه مشروعیت هم ندارد چون بنای اسلام بر اساس آیه کریمه «إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِنْدَ اللَّهِ اثْنا عَشَرَ شَهْراً فی‏ کِتابِ اللَّهِ (توبه: 36)»، بر تقویم قمری است و هرگونه تقویم دیگری مطرود است. در این مقاله بر آنیم تا اعلام کنیم گاه‌شمار شمسی نیز دست‌کم در کنار تقویم قمری از اعتبار خود برخوردار است. زیرا گرچه از منظر قرآن فلسفه منازل قمر، ابزار محاسبه، سنین و تاریخ‌نگاری است. لیکن با تعابیری مثل جریان شمس و قمر، مدار شمس و قمر، پدیدارشان فصول، تغییرات صیف و شتا، اختلاف شب و روز، ولوج روز و شب، مشارق و مغارب که در ارتباط با خورشید و ماه به‌عنوان دو آیت الهی است، مشعر به اعتبار، تقویم شمسی است. در این مقاله سعی بر آن است تا آیات مربوط با حرکت شمس و قمر به‌عنوان دو عامل زمان‌ساز، با روش نقلی (روش تحقیق)، نگاه قرآن از رهگذر تفاسیر فریقین (منابع تحقیق) به پژوهش بپردازیم تا موضع قرآن نسبت به تقویم شمسی تبیین شود. (هدف تحقیق). با بررسی‌های صورت گرفته ما را به این نتیجه رهنمون می‌سازد که قرآن با تعبیر منازل قمر و عدة الشهور، دلالت بر چرخه دوازده‌ماهه قمری و مبنای اعمال دینی است. اما در کنار این حقیقت، واقعیت دیگری به نام تقویم شمسی نیز موردتوجه خود دارد و هیچ‌گاه درصدد بی‌اعتباری داده‌های تقویمی شمسی نیست. (یافته تحقیق). تقویمی که برای امور اجرایی، سیاسی واداری کشور و نیز امور معاشی و معادی انسان‌ها کارایی دارد.

تحقیق حاضر به بررسی و تحلیل تطبیقی قصر نماز مسافر در دیدگاه اخباری‌ها و قرآنی‌ها به روش توصیفی- تحلیلی و کتابخانه‌ای می‌پردازد و تفسیر دو گروه از آیه 101 سوره نساء را به پژوهش می‌گیرد تا اشتراکات و اختلافات آن‌ها را درک کند و به بحث بگذارد. درباره نماز مسافر فقط یک آیه (نساء: 101) نازل شده است؛ لذا میدان تفسیر تنگ و دشوار اما اختلافات بسیار است. اخباری‌ها آیه را به نماز مسافر و وجوب قصر تفسیر کرده‌اند، که نمازهای چهاررکعتی باید دورکعتی خوانده شوند. مبنای تفسیر آن‌ها نیز اخبار عترت( است. قرآنی‌های اهل سنت از آن‌جا که سنت را مرجع استنباط حکم شرعی نمی‌دانند، بعضاً آیه را طبق ظاهر و سیاق آن به نماز خوف تفسیر کرده‌اند و قصر را رخصت می‌دانند، نه وجوب. علاوه براین، قصر را قصر در ارکان و هیأت نماز تفسیر می‌کنند، نه قصر در رکعات. قرآنی‌های شیعه به‌رغم اختلاف مبنایی اما در برخی وجوه قصر نماز مسافر با اخباری‌ها اشتراک نظر دارند؛ یعنی با نظر به اخبار معصومین( درباره احکام نماز مسافر فتوا داده‌اند و بر همین‌اساس، با قرآنی‌های اهل سنت اختلاف نظر دارند و بعضاً به آن‌ها نزدیک‏اند.

آیه تطهیر در بیان مقام والای اهل‌بیت( نازل شده است. خداوند در این آیه، با لفظ «یرید»، اراده خود در اذهاب رجس و تطهیر آنها را بیان می‌کند. مفسران در معنای کلمه «یرید الله» نظرهای متعددی دارند. بیشتر عالمان اهل تسنن اراده را تشریعی و عالمان شیعه آن را تکوینی می‌‌دانند. با توجه به اینکه واژه «یرید الله» نقش مهمی در تفسیر و تبیین این آیه دارد، لازم است پژوهشی مستقل در تفسیر معنای «اراده» صورت گیرد. هدف مقاله حاضر تعیین مفهوم اراده در آیه تطهیر برای شناخت طهارت اختیاری اهل‌‌بیت است. دست‌آورد این تحقیق، اثبات اراده تکوینی در قالب تشریع (نه اراده تکوینی فارغ یا نافی از تشریع) می‌باشد؛ به همین جهت در دو بخش به مفهوم‌‌شناسی اراده و سپس تعیین معنای اراده در آیه تطهیر پرداخته می‌شود.