جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در منابع حدیثی شیعه، روایاتی در مورد شیوۀ حکم کردن حضرت مهدی (عج) وجود دارد که با توجه به اختلاف ظاهری میان آن‌ها، برخی وهابیان از جمله میکه «ولید بن صالح باصمد» حکم به تعارض داده‌اند و بر مهدویت مورد نظر شیعه تاخته‌اند. پژوهش حاضر، با هدف پاسخ به ادعای تعارض مذکور و با استفاده از روش «توصیف و تحلیل»، ابتدا ادعای مطرح شده را ذیل دو بخش روایات دالّ بر حکم حضرت مهدی (عج) بر اساس بیّنه و روایات دالّ برحکم آن حضرت بدون بیّنه دسته‌بندی و گزارش نموده، سپس با بررسی‌ سند و متن روایات، نتیجه می‌گیرد که هر دو دسته روایات از منظر رجالی معتبر هستند و از لحاظ دلالی نیز قابل جمع با یکدیگرند. توضیح آنکه حضرت مهدی (عج) از برگزیدگان خداوند و برخوردار از علم الهی بوده و علاوه بر حکم با بیّنه، امکان صدور حکم بدون بیّنه را نیز دارد.

مطابق با آیات و روایات، انس با قرآن کریم زمینه‌ساز تربیتِ افراد و جامعه‌ مبتنی بر آموزه‌های وحیانی است. دستیابی به این هدف، نیازمند لوازم و مقدماتی است که فقدان آن‌ها می‌تواند نتیجه‌ی عکس برای انسان به همراه داشته باشد. لذا معصومان(ع) به این مهم توجه داشته و بیانات ارزشمندی را در این خصوص ایراد فرموده‌اند که از جمله‌ی آن‌ها، دعای 42 صحیفه‌ی سجادیه با عنوان دعای ختم قرآن است. در این پژوهش تلاش شده با استفاده از روش تحلیل مضمونی و با دو رویکرد کمّی و کیفی در سه گام تجزیه، تشریح و ترکیب متن، به استخراج مضامین پایه، سازمان دهنده و فراگیر دعای ختم قرآن امام سجاد(ع) پرداخته و راهکارهای مطرح در این دعا به‌منظور کشف الگوی صحیح انس با قرآن کریم از منظر آن امام تبیین شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که از منظر امام سجاد(ع) انس با قرآن نیازمند لوازمی است که به‌شرط حصول آن‌ها، آثار و نتایجی را هم در دنیا و هم در آخرت برای انسان به ارمغان می‌آورد. مهم‌ترین لوازم انس با قرآن عبارتند از: شناخت اوصاف قرآن، شناخت آثار تبعیت از قرآن، شناخت شرایط بهره‌مندی از قرآن، شناخت مقدمات انس با قرآن، شناخت مفسران حقیقی قرآن، دعا برای پیامبر اکرم(ص) و پیروی از پیامبر اکرم(ص). در پایان این مقاله نیز الگوی انس با قرآن از منظر امام سجاد(ع) ترسیم شده است.

برخی از خاورشناسان در آثار خود، به طور گسترده، شبهة تأثیرپذیری قرآن از کتاب مقدّس را مطرح کرده‌اند تا از این طریق، الهی بودن قرآن را مخدوش کنند و آن را ساختة دست حضرت محمّد (ص) جلوه دهند. شبهات آنها در این باره بر پیش‌فرض‌هایی استوار است که اگر نادرستی آنها نمایان شود، ادّعاهای آنها نیز مردود می‌شود. در این مقاله، ابتدا به چگونگی شکل‌گیری و سیر تطوّر این شبهه اشاره می‌شود و نمونه‌هایی از ادّعاهای خاورشناسان دربارة تأثّر قرآن از کتاب مقدّس بیان می‌گردد. سپس، پیش‌فرض‌های خاورشناسان در طرح شبهاتشان بررسی و نقد می‌شود. هم‌چنین، به برخی تفاوت‌های قرآن و کتاب مقدّس در مسائل عقیدتی و تاریخی که حاکی از عدم تأثّر قرآن از کتاب مقدّس است، اشاره می‌گردد.

در منابع حدیثی شیعه با دو دسته از روایات، در باب زمان ظهور امام دوازدهم (ع) مواجه هستیم؛ دسته‌ای از آن‌ها، زمانی را برای ظهور تعیین کرده و دسته‌ای دیگر، تعیین زمان برای ظهور را دروغ دانسته‌اند. در مقاله‌ای به زبان عربی با عنوان «تعارض دلالات المرویات عند الرافضة؛ الامامة أنموذجًا» نوشته‌ی «فواز بن احمدبن‌علی رضوان» با تمسک به همین روایات، ادعا شده که روایات شیعی در باب امامت، متعارض و غیر قابل جمع‌اند و لذا اصل امامت، محل تردید و تشکیک است. پژوهش حاضر، با هدف پاسخ به بخشی از شبهات مقاله‌ی مذکور در خصوص وقت ظهور امام دوازدهم (ع) و با استفاده از روش «توصیف و تحلیل»، ابتدا ادعای مطرح شده را ذیل دو دسته‌ی کلی روایات دالّ بر تعیین وقت ظهور (شامل چهار روایت) و روایات دالّ بر دروغ بودن تعیین وقت ظهور (شامل سه روایت) دسته‌بندی و گزارش نموده، سپس با بررسی‌ سند و متن تک‌تک روایات، چنین نتیجه می‌گیرد که گرچه در دسته اول، دو روایت صحیح‌السند در کنار دو روایت ضعیف‌السند وجود دارد، اما مضمون قابل پذیرش آن‌ها، دلالتی بر تعیین زمان ظهور امام دوازدهم (ع) پس از غیبت کبری ندارد. در مقابل، روایات دسته دوم از لحاظ سندی، موثق و معتبر هستند و از لحاظ دلالی نیز بر تکذیب تعیین‌کنندگان وقت ظهور صراحت دارند. بنابراین با جمع عرفی میان دو دسته روایت، تعارض ادعا شده برطرف می‌شود.

«مهندسی تلاوت»، کلیدواژه‌‌ای است که حضرت آیت‌‌الله خامنه‌‌ای در آغازین روز از ماه مبارک رمضان 1401 و در محفل انس با قرآن کریم، قاریان قرآن را به آن توصیه کردند. این مقاله، با هدف تبیین مفهوم و شاخصه‌های «مهندسی تلاوت» از دیدگاه آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، با استفاده از روش «تحلیل مضمون»، ابتدا با مطالعۀ دقیق بیانات ایشان در 70 دیدار قرآنی در طی سال‌‌های 1368 تا 1401، مضامین مرتبط با تلاوت قرآن را استخراج و دسته‌‌بندی کرده191 است که نتایج حاصله نشان می‌دهد از دیدگاه آیت‌‌الله خامنه‌‌ای، تلاوت قرآن دارای دو دسته آداب باطنی و آداب ظاهری است؛ آداب باطنی شامل: خودتأثیری پیشین قاری از مضامین آیات؛ و آداب ظاهری نیز شامل: 1. انتخاب مواضع مناسب برای وقف و ابتدا؛ 2. تکیه بر روی برخی کلمات و عبارات و تکرار آنها؛ 3. رعایت موازین صوت و لحن است؛ که رعایت مجموع این آداب منجر به: 1. متوجه نمودن عموم مردم به قرآن؛ 2. القای صحیح معانی بر شنوندگان؛ 3. رشد معنوی، فکری و عملی فرد و جامعه می‌شود. از این میان، به نظر می‌رسد کاربست تعبیر «مهندسی تلاوت» در بیان آیت‌الله خامنه‌ای ناظر به رعایت آداب ظاهری تلاوت قرآن یعنی توجه به وقف و ابتدا، تکیه و تکرار، و صوت و لحن است که در این مقاله تبیین خواهند شد‌.

شهیدثانی از جمله فقیهانی است که آراء او بسیار بر روی سیر تحولات تاریخ حدیث شیعه تاثیرگذار بوده است. اوج بالندگی علم درایه الحدیث در زمان وی و با نگارش کتابهای سه‌گانه ایشان است. او تنویع رباعی احادیث تکامل بخشید و بر دقت تعاریف این اصطلاحات چهارگانه افزود؛ و از طرف دیگر سخت‌گیری‌های بیشتری را نیز نسبت به پیشینیان خود در پذیرش روایات اعمال کرد، خصوصا اینکه نسبت به نظریه انجبار رویکردی نقادانه داشت و بسیاری از استنادات به شهرت عملی را شهرت فتوایی‌ای می‌دانست که بعد از شیخ طوسی به وجود آمده است. همچنین او اخبار موثق و حسن را نیز صرفا در صورت وجود مرجح مى‏پذیرفت و مراسیل را نیز مطلقا حجت نمی‌دانست، اگرچه مراسیل امثال ابن ابی عمیر را تخصصا از دایره مراسیل خارج می‌داند و آنان را ظاهرا مرسل و در واقع مسند می‌دانست. این سختگیری‌ها توسط فقهای پس از وی نیز ادامه پیدا کرد و بلکه مضاعف شد و اینگونه رویکرد شهیدثانی در پذیرش روایات زمینه ظهور جریان‌هایی انتقادی و در نتیجه پیدایش مکتب اخباری‌گری را فراهم کرد.

بهره‌گیری مناسب از فرصت معنوی ماه مبارک رمضان، نیازمند شناخت آن و شیوۀ صحیح مواجهۀ با آن است که در کلام معصومان (علیهم ‏السلام) مورد اشاره قرار گرفته است. از جملۀ آنها می‌توان به دعاهای شماره 44 و 45 صحیفۀ سجادیه با عنوان دعای ورود به ماه مبارک ‏رمضان و دعای وداع با ماه رمضان اشاره کرد. در این پژوهش تلاش شده با استفاده از روش تحلیل مضمونی و با دو رویکرد کمّی و کیفی ‏در سه گام تجزیه، تشریح و ترکیب، به استخراج مضامین پایه، سازمان‌دهنده و فراگیر این دعاها پرداخته و راهکارهای مطرح در این دعاها ‏به‌منظور کشف الگوی بندگی خدا در ماه رمضان از منظر امام سجاد (علیه السلام) تبیین شود. یافته‌های تحقیق نشان می‌دهد که از منظر ‏آن امام معصوم، بهرهمندی از فرصت بندگی خدا در ماه مبارک رمضان نیازمند آدابی و شرایطی است که با رعایت آن‌ها، آثار و برکاتی ‏معنوی هم در دنیا و هم در آخرت برای انسان به ارمغان می‌آید. این آداب ذیل دو دستۀ فردی و اجتماعی در متن مقاله تبیین شده و در ادامه، ‏آثار عمل کردن به آنها نیز در دو حوزه دنیوی و اخروی، تشریح شده است. در پایان مقاله نیز مجموع یافته‌های تحقیق به صورت یک ‏نمودار جهت گویاسازی مطالب و الگوگیری برای بهره‌مندی بیشتر، ترسیم گشته است.‏

دربارهٔ مشرب فکری فاضل تونی اختلاف است؛ برخی وی را از مجتهدان و علمای اصولی و برخی در شمار اخباریان منصف به شمار آورده‌اند. ریشهٔ این اختلاف نیز عمدتاً به فتاوا و نوع رویکردش راجع به ظواهر کتاب، حجیت روایات، علم اصول فقه و علم رجال بر می‌گردد. نگارنده با تحلیل فضای زیستِ فاضل تونی نشان داده است که با آشکارشدن نقاط ضعف الگوی فقاهت مکتب حله در آثار حلقهٔ فکری محقق اردبیلی، الگو‌های متعددِ جایگزینی توسط عالمان سدهٔ یازدهم مطرح شد که البته از میان آنان نظریهٔ محمدامین استرآبادی توانست در میان عالمان امامیه مقبولیت یابد. فاضل تونی برای جایگزینی با الگوی حلقهٔ فکری محقق اردبیلی در پذیرش روایات، به بازطراحی دیدگاه محقق حلی در المعتبر پرداخت. وی خبر واحد را حجت و عمل به اخبار کتب اربعه را در صورت نبودن روایتی معارض و مخالفت‌نداشتن مشهور جایز می‌داند، لذا (برخلافِ استرآبادی) علم رجال را کارآمد اما نیاز به آن را منحصر در فرض تعارض روایات می‌داند. البته الگوی اعتبارسنجی روایات از سوی فاضل تونی با استقبال جامعهٔ علمی روبه‌رو نشد؛ چراکه عملکرد او تلاشی دیرهنگام بود و الفوائد المدنیة در بین امامیه انتشار یافته و مقبولیتی نسبی کسب کرده بود و نیز آشکارشدن ناکارآمدی نظریهٔ اصالت سند سبب شده بود تا جامعهٔ علمیِ امامیه چیزی جز انقلابی علمی را برنتابد.

ترکی البنعلی (1984-2017م) از مشهورترین مفتیان گروه تروریستی داعش است. وی سخنرانی‌ها و آثار متعددی در راستای دینی‌جلوه دادن داعش و جنایات‌ آن‌ها دارد که از جملۀ آن‌ها شرح کتاب «نواقض الاسلام العشرة» محمد بن عبدالوهاب است. دومین مورد از این نواقض ده‌گانه، «استشفاع بالوسائط» یعنی واسطه قرار دادن صالحان از اموات میان خود و خدا برای بیان خواسته‌ها است که از نظر بنعلی موجب صدور حکم فقهی تکفیر و خروج از اسلام می‌شود. مسئلۀ این مقاله، بررسی و نقد دیدگاه بنعلی با روش «توصیف و تحلیل» است. بنعلی برخی آیات و روایات را که دلالت بر طلب دعا از خدا یا دلالت بر توسل صحابه به غیر پیامبر (ص) پس از وفات آن حضرت دارند را به عنوان شاهد ادعای خود ذکر می‌کند که این مقاله در مقام نقد برداشت‌های بنعلی از آیات و روایات مذکور، ابتدا پاسخ‌هایی را به صورت حلی بیان کرده و اشکالات دیدگاه بنعلی از جمله خلط میان معنای توسل با دعا و تمام نبودن دلالتِ توسلِ عمر به عباس بر مراد بنعلی را مطرح کرده است؛ سپس تعارض و تناقض دیدگاه بنعلی با آیات قرآن، روایات نبوی، و سیرۀ صحابه و علماء اهل سنت و اقوال آن‌ها را روشن ساخته است؛ و در انتها با بررسی نوع نگاه وهابیت به دو مسئلۀ علیت و توحید افعالی، که با انکار نظام علیت، تمام افعال را منتسب به خدا می­کنند، منشأ نفی توسل از جانب بنعلی را همین نگاه هستی ­شناسانه او معرفی می­کند.

در منابع حدیثی شیعی، علاوه بر روایات فراوانی که تعداد امامان شیعه (ع) را دوازده نفر معرفی می‌کنند، روایات دیگری هم هست که در ظاهر با روایات دسته قبل در تعارض است و تعداد ائمه را متفاوت با عدد دوازده گزارش می‌کند. در مقاله‌ای به زبان عربی با عنوان «تعارض دلالات المرویات عند الرافضة؛ الامامة أنموذجًا»، نوشته فواز بن احمد بن علی رضوان، با تمسک به همین روایات، ادعا شده است که روایات شیعی در باب امامت، متعارض و جمع‌ناشدنی هستند. لذا اصل امامت محل تردید و تشکیک است. در پژوهش حاضر با هدف پاسخ به شبهات مقاله مذکور درباره تعداد ائمه، و با استفاده از روش «توصیف و تحلیل»، ابتدا ادعای مطرح‌شده را ذیل هفت بخش روایات دال بر یک امام، دو امام، سه امام، هفت امام، دوازده امام، سیزده امام و دوازده مهدی بعد از قائم (عج) دسته‌بندی و گزارش می‌کنیم. سپس با بررسی سند و متن تک‌تک روایات چنین نتیجه می‌گیریم که تمام آنها از لحاظ سندی ضعیف، و از لحاظ متنی، متعارض با روایات صحیح دالّ بر وجود دوازده امام، یا دچار اضطراب متن هستند. به فرض پذیرش سند و متنشان هم دلالت برخی از آنها بر ادعای مطرح‌شده تمام نیست و با روایات دالّ بر دوازده امام جمع‌‌شدنی است.