جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«قرآن، یک دائرة‌المعارف» معروف به دائرة‌المعارف قرآن، اثر الیور لیمن، نویسنده آمریکایی است که مقالات آن مشتمل بر موضوعات و مباحث مربوط به قرآن و مفسران است. این دائرة‌المعارف نیز مانند دیگر آثار مستشرقان در کنار برخی مطالب مفید، دارای شبهات عقیدتی و فقهی و... است که پاسخ به آنها بایسته است. نوشتار پیش‌رو با روش توصیفی- تحلیلی به بررسی سه شبهه «شیطان‌صفتی جنس زنان از نظر قرآن، ترجیح جنس مذکر بر مونث در قرآن و اختصاص نعمت‌های بهشتی به مردان» پرداخته است. یافته‌های پژوهش حاکی است مستشرقان به دلیل بی‌توجهی به دیگر آیات قرآن و مفاهیم اسلام دچار اشتباهاتی در زمینه جایگاه زنان در قرآن شده‌اند و مردان را جنس برتر از دیدگاه اسلام معرفی می‌کنند. حال آنکه از نظر قرآن برخی از زنان هم چون حضرت مریم و آسیه نمونه‌ای مثال‌زدنی برای تمام زنان و مردان مؤمن هستند و تفاوت میان زنان و مردان در برخی از احکام با وجود شرایط و ضوابطی که در اسلام برای هریک مشخص شده است، عین عدالت است و با توجه ‌به برخی آیات قرآن زنان و مردان مؤمنی که به نیکی‌ها عمل می‌کنند در بهره‌مندی از نعمات بهشتی مساوی‌اند

مسئله تأثیر شیاطین در معرفت دینی، از مسائلی است که خاستگاه قرآنی دارد. پژوهش پیش رو تلاش دارد با روش توصیفی تحلیلی و به شیوه کتابخانه‌ای، تأثیرات شیاطین در کسب معرفت دینی از منظرآیات قرآن را با تأکید بر آرای علامه طباطبایی، کیفیت و کمیت سنجی نموده و گستره آن را بیان نماید؛ یافته‌های پژوهش حاکی است شیطان با ایجاد غفلت و تضعیف عقل، تلاش دارد انسان را از کسب معرفت دینی بازنماید و با زینت بخشی به پندار و کردار، انحراف در معرفت دینی او ایجاد کند. نتیجتا انسان با پیروی محض از هوای نفس و دلبستگی به دنیا، در معارف دینی دچار گسست می‌شود و شیطان بر او تسلط کامل یابد. بدین ترتیب تلاش شیطان در زوال معرفت دینی محقق می‌شود. در چنین مرحله‌ای انسان به تکذیب آیات الهی می‌پردازد.

«اَجَل مسمّا» اصطلاحی است قرآنی و در مراد از آن، میان مفسران اختلاف دیدگاه وجود دارد. مرگ و سرآمدِ حیاتِ دنیوی انسان، آخرت، اجل آیندگان و فاصله بین مرگ و قیامت؛ از جمله وجوهی هستند که مفسران در معنای آن بیان کرده‌اند. علت این اختلاف و تعدد معنا، تفاوت در سیاق آیاتی است که این واژه در آن‌ها به کار رفته است. احادیث اهل بیت؟عهم؟ نیز در تبیین معنای آن، مختلف هستند و در بعضی موارد متناقض‌ می‌نمایند. این نکات، بازنگری در مفهوم این اصطلاح را ایجاب می‌کند. پژوهش پیش‌‌رو با روش توصیفی _ تحلیلی، ضمن بررسی ویژگی‌های «اَجَل مسمّا» در قرآن کریم و بررسی ویژگی‌های انحصاری عصر ظهور، سعی دارد با بهره‌گیری از روش تفسیر قرآن با قرآن و روایات تفسیری، منطبق بودن «اَجَل مسمّا» و «عصر ظهور» را تحلیل کند. یافته‌های پژوهش حاکی است ویژگی‌های بیان شده برای «اَجَل مسمّا» در قرآن کریم با ویژگی‌های انحصاری «عصر ظهور» مطابقت دارند.

«خلود در دوزخ» از مسائل قرآنی مربوط به فرجام­شناسی است که از نظر چگونگی دلالت الفاظ آیات و نیز از نگاه عقلی مورد اختلاف اندیشمندان است. آیت الله جوادی آملی در این باره به مبانی عقلی اشاره نموده و بر پایه آن، خلود و ماندگاری در جهنم را اثبات می­نماید. در مقابل، برخی از عرفا معتقدند چنین چیزی با رحمت واسعه خدا ناسازگار است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی تحلیلی تلاش دارد، ضمن تبیین دقیق مبانی عقلی و دلائل نقلی دیدگاه استاد جوادی آملی، نظر عرفا را در این باره به بوته نقد بکشاند. یافته­های پژوهش حاکی است صاحب تفسیر تسنیم با مبانی عقلی ازجمله تجرد و اصالت روح، ثبات و دوام روح و تجسم اعمال و دلایل قرآنی و روایی، خلود در آتش را برای افراد خاصی اثبات نموده و دیدگاه برخی عرفا را نپذیرفته و معتقد است عذاب ابدی نه تنها منافاتی با رحمت واسعه و عدل الهی ندارد، بلکه با آن سازگار و هماهنگ است.

در طرح تبلیغیِ موفق، «گیرایی سخن و اثرگذاری روانی با هدف تغییر رفتار مخاطبان» که در علم روان‌‌شناسی اجتماعی از آن به «نفوذ اجتماعی» تعبیر می‌‌شود؛ از اهمیت زیادی برخوردار است. از روش‌های نفوذ اجتماعی انبیا می‌توان به کاربست توأمان نصیحت و قدرت، اقناع مخاطب، تفاهم فرهنگی، اعتمادسازی (از طریق ارائه علم راستین، خیرخواهی و استفاده از نیروهای فراطبیعی)، مهندسی ذهن تجربی مخاطب (از طریق جدل، تأدیب غیرمستقیم، صحنه‌سازی و همراهی ارشادی با مردم)، ارتباط مستمر اشاره کرد. نوشتار پیش‌‌رو بر آن است با روش توصیفی تحلیلی، با نگاه مقایسه‌‌ای موارد مذکور در عصر ظهور را بررسی کند. بر این اساس استفاده همزمان از روشنگری علمی و قیام به سیف، ارائه تمام معجزات انبیا، مهندسی ذهن تجربی مردم با نشان دادن الگوی اکمل از اسلام در وجود مبارک امام زمان(عج)، باورپذیر کردن کارآمدی بانوان شایسته در تحقق تمدن جدید اسلامی و دولت کریمه حضرت حجت (عج) و ... از روش‌‌های نفوذ اجتماعی در عصر ظهور به شمار می‌آیند.

سخن گفتن در مهد و کهل، یکی از زوایای مختلف زندگانی حضرت عیسی× است که قرآن کریم در آیاتی بدان پرداخته است. کیفیت‌سنجی سخن گفتن در مهد، عمده‌ترین محور اختلاف‌نظر مفسران است. به‌نظر مشهور تکلم عیسی× مربوط به دوران شیرخوارگی و معجزه الهی و رافع اتهام ناپاکی مریم قدیسه و اثبات‌کننده نبوت عیسی× است؛ اما برخی به دلیل عدم تصریح قرآن کریم به تکلم عیسی در شیرخوارگی، آن را مربوط به دو یا سه‌سالگی دانسته و معتقدند گرچه طفل در این سن به‌طور عادی می‌تواند تکلم کند؛ اما تکلم عاقلانه و وزین عیسی× در پاسخ به شبهه ناپاکی مادر در سنی که کودک هیچ فهمی از آن ندارد، باعث شد مخاطبان آن را نشانه‌ای از نشانه‌های الهی بدانند. نوشته پیش‌رو ضمن ارائه خاستگاه بحث، این دیدگاه را به بوته نقد کشانده و باورمند است چنین تفسیری به دلیل ناسازگاری با دلیل عقلی و حکمت تکلم در مهد، و نیز ناهماهنگی با سیاق آیات و داده‌های روایی، قابل پذیرش نیست.

این نوشتار با عنوان «تجلی قرآن در خطبه‌های حضرت زینب (سلام الله علیها)» از پژوهش‌های کاربردی در حوزه ‌معارف دین است که چگونگی و چند گونگی تجلی قرآن در خطبه‌های کوفه و شام را بیان می‌کند که با بهره‌گیری از روش نقلی، وحیانی و پردازش اسناد نوشتاری و ساماندهی آنها به تبیین و تحلیل موضوع پرداخته است. بررسی این مسئله با یاری جستن از آیات و روایات مرتبط، صورت گرفته است.از ابعاد زندگی حضرت زینب کبری دختر امیرمؤمنان علی (علیه السلام) خطبه‌هایی است که پس از واقعه کربلا ایراد فرمودند. خطبه‌های آن حضرت با توجه به پیشینه زندگی و تربیت ایشان در مهبط وحی، نمود زیبای معارف اسلام واقعی است و سرشار از استنادها و استشهادهای قرآنی است. با توجه به اهمیت درون‌مایه خطبه‌ها و منزلت والای حضرت‌زینب (سلام الله علیها) و نقش ایشان در دفاع از آرمان‌های ناب اسلام، تحقیق حاضر بر آن است میزان تجلی آیات قرآن مجید (استنادها و استشهادها) در این خطبه‌ها را بررسد. خطبه‌های حضرت در کوفه و شام مملو از کاربست آیات اعتقادی و سیاسی و اجتماعی است.استناد حضرت در تبیین آیات توحیدی و راه و راهنما شناسی به آیات 1 حمد، 33 و 56 سوره احزاب و آیه آخر سوره فجر است و در آیات سیاسی که شامل مردم شناسی، شاخصه‌های حاکمان و حکومت‌های شکل گرفته در جوامع اسلامی از منظر قرآن است به 92 نحل 82 توبه و 10 روم و... استناد شده است و همچنین نگاه قرآنی و استناد به سنت‌های اجتماعی که بر گرفته از اراده حق است در آیات 169 و 178 آل عمران و 32 توبه، از جمله تجلی آیات در ابعاد مختلف سخنان حضرت زینب (سلام الله علیها) است.

یکی از مؤلفه‌های آسیب‌زا برای پیروان پیامبران و امامان معصوم: در ادوار مختلف، «استعجال» است که این مقوله به دلیل طولانی بودن دوران غیبت، بیش‌تر درباره­ ظهور امام زمان4 نمود پیدا می‌کند. گوناگونی آیات و روایات در موضوع عجله، تعجیل و استعجال؛ مطلوب یا نامطلوب بودن استعجال را در ابهام قرار داده است. نوشتار پیش رو با روش توصیفی ـ تحلیلی، تلاش دارد با قرار دادن استعجال در سنجه­ آیات و روایات، هنجار یا ناهنجار بودن آن را بررسی کند. از نگاه قرآن و روایات، بین استعجال و تعجیل در امر ظهور تفاوت وجود دارد. استعجال امری ناپسند و مردود است؛ زیرا منشأ آن جهالت است و آسیب­زاست. از این رو، آیات قرآن و روایات، مؤمنان را از سقوط در باتلاق استعجال برحذر­ داشته و دو راهکار «نگرشی» و «رفتاری» به ترتیب «تقریب» و «تسلیم» را برای مواجهه با آن بیان کرده­اند.

یکی از محورهای مشترک آموزه های مهدوی مبتنی بر آیه 33 سوره توبه،مسئله اتمام نورالهی و غلبه دین اسلام بر سایر ادیان است که اندیشمندان و فرزانگان شیعه و سنی در تفسیر آن اشتراکاتی دارند.اکثر مفسران شیعه و اهل سنت معتقدند منظور از(لیظهره علی الدّین کله)،غلبه خارجی و فعلی است که تاکنون محقق نشده است.عمده تفاسیر شیعه با استناد به روایات،به ظهور مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف اشاره نموده و سیطره دین حق را به عصر ظهور اختصاص می دهند.سدّی که از تابعان است،در تفسیر آیه مذکور،رایی شبیه تفاسیر شیعی دارد و بسیاری از تفاسیر اهل سنت که چنین دیدگاهی را موّجه دانسته اند،از طریق سدی این مطلب را گزارش کرده اند.اهل فن در شیعه یا سنی بودن سدی کبیر اختلاف نظر دارند.از این رو با توجه به جایگاه علمی،تقدم تاریخی و ویژگی های دیگری که سدّی دارد،تبیین دیدگاه این مفسر تابعی اهمیت به سزایی در تقریب اندیشه مهدویت میان مذاهب اسلامی دارد.لذا نوشتار پیش رو تلاش دارد با روش توصیفی-تحلیلی،ضمن تبیین کیستی سدّی،تفسیر تطبیقی آیه 33 سوره توبه را با محوریت آراء وی بررسد و از این رهگذر گامی در همگرایی و تقریب مبانی اعتقادی فریقین در عرصه مهدویت بردارد.با کاربست روش تفسیر قرآن با قرآن و دقت در معناشناسی اتمام و چرایی کاربست آن،خواهیم دانست همان گونه که نعمت در آیه اکمال به معنای ولایت الله و اتمام آن به ولایت رسول الله صلی الله علیه و اله و سلم است،مراد از نورالهی ولایت الله و اتمام آن به برپایی حکومت الهی در سرتاسر گیتی است که با غلبه دین اسلام بر سایر ادیان در زمان ظهور حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف به وقوع می پیوندد.

یکی از براهین توحیدی که اندیشمندان علوم عقلی و نقلی سعی در اصطیاد آن از قرآن داشته‌اند، «برهان تمانع» است. در خصوص این برهان و چگونگی دریافت آن از کلام وحی، نگرش یکسانی وجود ندارد. به باور برخی، آیه‌ «لَوْ کاَنَ فِیهِمَا ءَالِهَهٌ إِلَّا اللَّهُ لَفَسَدَتَا» (انبیاء/22) و آیه «قُل لَّوْ کَانَ مَعَهُ ءَالِهَهٌ کَمَا یَقُولُونَ إِذًا لاَّبْتَغَوا إِلی ذِی الْعَرْشِ سَبِیلاً» (اسراء/42) دلالتی یکسان بر برهان تمانع دارند. در برابر این گروه، شماری دیگر از صاحب‌نظران سخن اینان را ناصواب می‌انگارند و بر آنند که برهان مستفاد از این دو آیه، یکسان نیست و مقدمات آن دو متفاوت است. نوشتار پیش‌رو با عنوان بازاندیشی یکسان انگاری دلالت آیه 22 انبیاء و 42 اسراء بر برهان تمانع، پس از تحلیل دلالی آیه‌های مذکور به این نتیجه رهنمون می‌شود که دیدگاه دوم، با ظاهر آیات سازگارتر است و نمی‌توان دلالت این دو آیه را یکسان قلمداد نمود.