جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه شاهد رونق مطالعات قرآنی و تلاش برای درک آموزه‌های آن در جوامع غربی، ازجمله ایالات متحده آمریکا هستیم. در این مقاله سعی شده با روش توصیفی- تحلیلی و رویکرد انتقادی، جریان‌های اصلی قرآن‌پژوهیِ مستشرقان در دوره معاصر، البته با تأکید بر قرآن‌پژوهان آمریکایی، ماهیت و وضعیت تعامل آنها با قرآن و مسایل قرآنی، تا حدودی روشن شود. طبق سیر تاریخی، پنج جریان اصلی: جریان سنتی؛ جریان جدلی - تبشیری؛ جریان تشکیکی؛ جریان علمی- انتقادی؛ و جریان رهیافتگان مورد تبیین و تحلیل قرار گرفته است. نتیجه این بوده که مطالعات قرآنی در این حوزه، با وجود مشکلاتی مثل نفوذ کانون‌های سیاسی و جریان‌های تند مذهبیِ بر محافل علمی، دارای سیر مثبت و رو‌به‌رشدی بوده است. به‌رغم قدرتِ جریان جدلی - تبشیری در آغاز قرآن‌پژوهی این حوزه و نیز نفوذ جریان تشکیکی در اواخر سده بیستم، جریان غالب امروز، جریان علمی- انتقادی است که دارای نگاهی همدلانه‌تر و آرایی منصفانه‌تر نسبت به قرآن محسوب می‌شود.

مسالۀ اثرپذیری تفسیر از قرائات مختلف قرآن کریم از بحوث مهم در حوزه تفسیر و علوم قرآن بشمار می‌رود. مفسران قرآنی و علمای اسلامی با توجه به ادله و مبانی خاص خود در این موضوع، به تبیین تأثیر قرائات گوناگون بر تفسیر قرآن کریم پرداخته‌اند و شواهد زیادی از تأثیر قرائات مختلف در فهم و درک معانی آیات را در مطالعات قرآنی و تفاسیر ذکر کرده‌اند. موضوع این تحقیق بررسی قرائات در دو تفسیر ‌جامع‌البیان طبری و مجمع‌البیان طبرسی است. هدف این تحقیق مقایسه و بررسی تطبیقی مبانی قرائات از جنبه‌های گونه‌گون قرآن کریم میان دو مفسر و دانشمند بزرگ اسلامی «طبرسی» و «طبری» در استفاده از قرائات مختلفه می‌باشد که پژوهشگر سعی کرده ضمن انجام بررسی دقیق بین افکار و نوشته‌های این دو عالم بزرگ اسلامی به این نتیجه دست یابد که میزان تأثیرپذیری تفسیر از قرائات تا چه حد بوده و ایشان از چه مبانی برخوردار بوده و به چه دلایلی در این موضوع به استدلال پرداخته‌اند. روش پژوهش در این مقاله توصیفی و تحلیلی بوده و با استفاده از منابع مکتوب قرآنی و تفاسیر و به‌صورت تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. هر دو مفسر هم به قرائات شاذ توجه کرده‌اند و هم متواتر. در عین حال طبرسی تحت تأثیر روایات اهل‌سنّت بوده و طبری نیز به روایات اهل‌بیتD و هم به روایات شیعه توجه کرده است

برخی از مستشرقان همانند گوستاولوبون شبهه کرده‌اند که پیامبر اسلام(ص) به دلیل گرفتن زنان متعدد، آدمی شهوت‌ران بوده است. دکتر سها با تأثیرپذیری از آنان در کتاب «نقد قرآن»، با استناد به آیات 37 و 38 سوره مبارکه احزاب، رسول گرامی اسلام(ص) را متهم به تصاحب زن شوهردار (زینب بنت جحش) کرده و مدعی شده است این عملکرد او، هم باعث فروپاشیدن نظام خانواده شده و هم دستاویزی شده برای ولی‌فقیه در جهت طلاق‌دادن زنان بدون اجازه شوهرانشان. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی، این اتهام و ادعاهای سها را از سه منظر تفسیری، تاریخی و فقهی مورد نقد و بررسی قرار داده و به این نتیجه رسیده است که اولاً داستان عاشق شدن پیامبر(ص) به زن شوهردار، ساختگی است و با آیات و روایات سازگار نیست؛ ثانیاً فروپاشیدن خانواده زید بن حارثه، از پیامد‌های منفی ازدواج پیامبر(ص) با زینب بنت جحش نیست؛ زیرا این مدعا زمانی درست است که پیامبرa آن دو را مجبور به جداشدن از هم کرده باشد، درحالی‌که جدایی زینب به درخواست شوهرش زید بوده است، نه از طریق إعمال ولایت از سوی پیامبرa؛ ثالثاً آیات 37 و 38 سوره احزاب نمی‌تواند مستند إعمال ولایت از سوی ولی‌فقیه در مسئله طلاق‌دادن زنان در شرایط خاص باشد؛ زیرا موارد إعمال ولایت از سوی او، در کتب فقهی ثبت و ضبط شده که هیچ‌کدام از آن، بر مسئله طلاق زینب بنت حجش منطبق نیست و صیغه طلاق اگر از سوی پیامبر(ص) اجرا شده است و درواقع به درخواست و وکالت از زید بوده است.

یکی از بحث‌های اساسی در میان مستشرقان به‌طور عام و آنجلیکا نویورث به‌طور خاص، مسئله تأثیرپذیری قرآن از متون مقدس پیشین، فرهنگ زمانه و سخنان کاهنان و ادبیات عصر جاهلی است. آنان قصه‌های قرآن را نیز با همین مبنا و رویکرد موردتحقیق قرار داده‌اند. آنجلیکا نویورث نویسنده مقاله: (Myths and Legends in the Quran): ترجمه «اسطوره‌ها و قصه‌ها در قرآن»؛ یکی از کسانی است که مطالعات خود را درباره گزاره‌های تاریخی قرآن با چنین مبانی و رویکردی در پیش گرفته است. پرسش از چگونگی رویکرد دکتر آنجلیکا نویورث در باب قصه‌های قرآنی پیش روی ماست. اصولاً دقت در مطالعات ایشان نشان می‌دهد که نویسنده بر اثر دخالت دادن پیش‌فرض‌ها و خطای روشی و منبع بسندگی در آثار دیگر مستشرقان، دچار خطا در داوری خود نسبت به قصه‌های قرآن گردیده است. فهم عمده اشکالات مقاله و پاسخ دادن آن‌ها امری است که این تحقیق به آن می‌پردازد در این پژوهش تلاش گردیده تا با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی به سؤال اصلی پاسخ داده شود. به‌یقین می‌توان اظهار کرد که مقاله «اسطوره‌ها و قصه‌ها در قرآن» مشتمل بر اشکال به لحاظ مبانی، روشی و منبعی است.