جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

وهابیت قائل به حجیت قول صحابی است و آن را یکی از منابع استنباط احکام می‌داند. ابن‌قیم که از شخصیت‌های موردقبول و اعتماد وهابیت به‌‌شمار می‌رود، آیات و روایاتی را که در مدح صحابه وارد شده، دلیل بر حجیت قول صحابی می‌‌داند. در این نوشتار با روش توصیفی‑ تحلیلی، حجیت قول صحابی موردبررسی و نقد قرار گرفته و بیان شده است که هر چند صحابه به‌سبب ایمان و عمل صالح، مورد مدح قرار گرفته‌اند، ولی آن مدح دلیل بر حجیت اقوال آنان نیست و قول صحابی درصورتی حجت است که از پیامبر اکرم$ نقل‌قول کند. ولی اگر سخنی بگوید و آن را مستند به رسول خدا$ نکند، کلامش استنباط وی محسوب می‌شود و اعتبار ندارد.

یکی از شگردهای ابن‌تیمیه در مقام پاسخگویی به مخالفین خود و نیز در راستای اثبات مدعاهای خویش، تمسک به اجماع با تعابیر مختلف می‌باشد. ازجمله موضوعاتی که وی زیاد به اجماع، متوسل شده است، مباحث مربوط به فضائل اهل‌بیت( می‌باشد. وی در این زمینه، گاهی ادعای اجماع و اتفاقِ اهل علم یا عالمان به حدیث و... مبنی بر جعلی و دروغ بودنِ روایات مربوط به فضائل اهل‌بیت( می‌کند و گاهی هم ادعای اجماع بر افضل‌بودن دیگران، نسبت به اهل‌بیت( دارد، بدون اینکه مستندی برای این اجماعات، ارائه کرده باشد؛ درحالی‌که با تتبع در منابع اهل‌ سنت، این اجماعات، نقض شده و حتی اجماعاتی برخلاف اجماع مدنظرِ ابن‌تیمیه، یافت می‌شود. در ضمن، دو مقالۀ این قبیل از اجماعاتِ ادعاییِ ابن‌تیمیه، راستی‌آزمایی می‌شوند.

علمای وهابی بر اساس دو مبنای ظاهرگرایی و حجیت و برتری فهم سلف از تأویل صفات خبری ازجمله صفت مجیء و اتیانِ خداوند، اجتناب کرده و آنها را به ظاهرشان حمل کرده‌اند. آنها مدعی هستند که سلف، صفت مجیء و اتیان را تأویل نکرده و این دو صفت را بر ظاهر خود حمل نموده‌اند؛ بنابراین باید از تأویل آنها خودداری کرده و به ظاهرشان حمل کرد. آنان با وجود اینکه ادعا دارند، مشبِّهه و مجسِّمه نیستند، ولی با این حال لازمه حرف آنها، همان تجسیم و تشبیه است که مجسمه و مشبهه به آن گرفتار شدند. از طرفی مستنداتی وجود دارد که حاکی از این است که سلف، صفات خبری خداوند را تأویل برده‌اند. در این مقاله این موضوع بررسی می‌شود.

ابن‌تیمیه در برخورد با فضائل اهل‌بیت یا این فضیلت را برای دیگران هم شبیه‌سازی می‌کند تا از ارزش آن کاسته شود و فضیلت خاص و ویژه‌ای به‌شمار نیاید یا اینکه آن فضیلت را انکار کرده و آنها را جعلی و دروغ معرفی می‌کند. در برخی از موارد برای تأیید ادعای خود، ادعای اجماع هم می‌کند و با عباراتی، همچون «کذب باتفاق أهل المعرفة بالحدیث»، «کذب باتفاق أهل العلم»، «هو من الموضوعات عند أهل العلم بالحدیث»، «فإن هذا موضوع باتفاق أهل المعرفة بالحدیث»، «لا یرتاب أحد من أهل المعرفة بالحدیث أنه موضوع» و... ادعا می‌کند که این روایت به‌اتفاق و اجماع علمای حدیث، کذب و جعلی است. درحالی‌که این قبیل روایات اتفاقاً در منابع اهل سنت به‌کرات نقل شده و گاهی به حد تواتر رسیده‌اند و گاهی هم ادعای اجماع برخلاف مدعای ابن‌تیمیه نقل شده است. در تحقیق پیشِ رو و در ادامۀ مقاله قبلی، چند نمونه از اجماعات ادعایی ابن‌تیمیه در ردّ فضائل اهل‌بیت بررسی می‌شود.

فرقۀ وهابیت از بدو ظهور تا به امروز در گفتمان دینی غرق در برچسب زدن، طرد، نارسیسم و خودبرتربینی شده و با تفکراتی که دارند، مسلمانان را تکفیر می‌کنند و آنها را به‌رسمیت نمی‌شناسند و سایر فرق اسلامی را منحرف، مشرک و دارای گرایش‌های عقیدتی و اسلوب غلط می‌داند. این امر سبب شده تا مورد مخالفت و انتقاد بسیاری از عالمان اهل سنت و حتی علمای معتدل وهابی قرار گیرد. شیخ حاتم العونی که رشد‌یافتۀ عربستان است و خود را پیرو عقیدۀ سلف و نجد می‌داند؛ ولی در خیلی از مواضع نسبت به محمد بن عبدالوهاب و تفکراتش، زبان به انتقاد گشوده و ثابت کرده محمد بن عبدالوهاب، شخصیتی تکفیری بوده و بسیاری از علما حتی شیوخ خود و علمای دیگر شهرهای مسلمین را از دم تیغ تکفیر گذرانده است. همچنین، نگاه وی نسبت به تعریف عبادت و بدعت، متفاوت از دیدگاه وهابیت است و مسئلۀ احتفال به مولد النبی و جواز شدّ رحال و تبرک به قبر پیامبر$ را که وهابیت از مصادیق بدعت می‌دانند، جایز دانسته است.

گروه تروریستی و تکفیری داعش، بیشترین تاثیرپذیری را از آموزه­های وهابیت و به­خصوص، تفکرات محمد بن عبدالوهاب در تکفیر مسلمانان دارد. داعش و وهابیت با یک منشور و با یک بهانه که نواقض الاسلام محمد بن عبدالوهاب می­باشد، مسلمانان را تکفیر می­کنند. داعش شبیه­­ترین گروه به دوره اول وهابیت می­باشد و داعشی­ها، خودشان را شبیه­ترین فرد به محمد بن عبدالوهاب و شاگردانش می­دانند. هر کس هفته­نامه النبأ (ارگان رسمی داعش) را نیز مطالعه کند، پی به این موضوع می­برد. حسن فرحان مالکی در کتاب جذور داعش، ریشه تفکر داعش را تفکرات محمد بن عبدالوهاب می­داند.[1] در تحقیق پیش­رو، به روش توصیفی – تحلیلی، به بررسی تاثیرپذیری داعش از وهابیت می­پردازیم. [1]. مولف در این کتاب، فتاوای علمای وهابیت را زمینه­ساز ظهور جریان­های تندرو و افراطی مانند داعش و ریشه افراط و تندروی آنها در تکفیر مسلمانان می­داند.

یکی از مهم­ترین توجیهات وهابیت بر احادیثِ جواز سوگند به­غیر خدا، ادعای نسخ این روایات است. چنین ادعایی از سوی وهابیون مخدوش است؛ به­همین منظور مقاله حاضر، به تحلیل انتقادی سخنان وهابیت می­پردازد و با استناد به منابع مورد قبول وهابیت و اقوال علمایشان، این حقیقت را آشکار می­سازد که ادعای نسخ روایاتِ جواز سوگند به­غیر خدا، با مبانی اصولی وهابیت و مبنای برتری سلف بر خلف سازگاری ندارد؛ همچنین وهابیون نه تنها دلیلی بر اثبات مدعای خود ندارند، بلکه دیدگاه آنان پیامدهای زیان­باری دارد.

سُنّت «تَرکیّه» که وهابی‌‌ها با استناد به آن ادعا می‌‌کنند هر کاری را که پیامبر ترک کرده و صحابه و تابعین نیز آن را انجام نداده‌‌اند، تَرک آن سنت هست و انجام آن بدعت می‌‌باشد. آنها قرائنی را برای شناخت این امر بیان می‌‌کنند که از چند جهت قابل خدشه می‌‌باشد: اولا: قرائنی که برای حجیت آن بیان می‌کنند، قابل احراز نیست؛ چون لازمه آن، آگاهی از تمام حالات و نیات پیامبر می‌باشد. ثانیا: این قرائن مفید حکم بدعت نیستند. ثالثا: وهابیان به مبانی خودشان در این زمینه پایبند نیستند و در مصادیقی که با استناد به سنت تَرکیّه، حکم به بدعت بودن آنها می‌کنند، ضوابطی که بیان کرده‌اند را رعایت نمی‌کنند و بسیاری از کارهای مسلمانان را بدعت می‌‌دانند.

ناصر بن عبدالله قفاری از جمله وهابیانی است که با تالیف کتب متعددی مانند کتاب "اصول مذهب الشیعه الامامیه الاثنی عشریه،" افترائات فراوانی را به مبانی تشیع وارد کرده است. او در این کتاب و در ذیل بحث، از دیدگاه شیعیان در مورد حجیت قرآن چند ادعا مطرح می کند که نگارنده در مقاله پیش­رو به نقد و بررسی دو ادعای او می­پردازد. اول اینکه شیعیان، حجیت قرآن را مشروط بر وجود قَیِّم و کلام ائمه خود می­دانند؛ چنان­که روایت «ان القرآن لایکون حجه الا بقیم»، بر این مسئله دلالت می­کند. ثانیا شیعیان، معرفت قرآن را مختص به ائمه خود دانسته و جایگاهی ویژه برای علمیت آنان قائل هستند؛ چنان­که روایات فراوانی در تجلیل مقام علمی امامان خود نقل کرده­اند. درباره ادعای اول قفاری باید گفت: تمامی پیروان مکتب اهل­بیت:، معتقد به حجیت ذاتی و استقلالی قرآن کریم هستند؛ لذا مراد از «أَنَّ الْقُرْآنَ لَا یَکُونُ حُجَّهً إِلَّا بِقَیِّم‏»، این است که اهل­بیت:، بعد از حضرت رسول6، عهده­دار تبیین و تشریح معارف قرآنی هستند؛ چراکه در قرآن موارد فراوانی وجود دارد که تبیین و تشریح آنها برای عموم مردم ضرورت دارد. در مورد ادعای دوم قفاری نیز باید گفت، مرجعیت علمی اهل­بیت:، (در تمامی مسائل علمی از جمله در تفسیر قرآن)، از مسائلی است که فریقین به آن اذعان داشته و شواهد فراوانی بر آن در کتب خود اقامه نموده­اند.

بحث عقل، کارکرد و محدوده آن یکی از مباحث مهم و تأثیرگذار در شکل‌گیری آرا و عقاید، مخصوصاً در حوزه دین، است که افراط و تفریط‌های فراوانی در خصوص آن صورت گرفته است. در این مقاله ضمن بررسی معانی عقل، دیدگاه ابن‌تیمیه، از رهبران و بنیان‌گذاران جریان سلفی‌گری، و شیخ یوسف بحرانی، از علمای اخباری‌گری شیعه، را بررسی می‌کنیم و نقاط اشتراک و اختلاف آنها را، به رغم ظاهرگرایی هر دو، می‌کاویم. هرچند هر دو تا حدودی کارآیی عقل را قبول دارند، ولی در مقام عمل برای عقل ارزشی قائل نشده‌اند و در عین اینکه حسن و قبح عقلی را می‌پذیرند، ملازمه آن با شرع را قبول ندارند و در مقام تعارض عقل و نقل عملاً نقل را مقدم می‌کنند.