جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

علمای امامیه تعاریف متعددی از عبادت ارائه داده‌اند که این تعاریف به دو دسته کلی قابل‌تقسیم هستند. یک دسته عبادت را به‌معنی «انجام اوامر عبادی مانند نماز، روزه و حج...» و دسته دیگر آن را به‌معنای «خضوع در برابر موجودی که دارای وصف ربوبیت و الوهیت باشد» می‌دانند. وجه مشترک هر دو دسته این است که «صرف خضوع» را برای شکل‌گیری «عبادت» کافی نمی‌دانند. ازاین‌رو صرف «سجده»، «طواف حول قبور»، «ذبح در مکان‌های مقدس» و «ندای غیر الله» و مسائلی از این قبیل را عبادت نمی‌دانند، مگر اینکه این اعمال با قصد تقرب همراه باشند. در مقابل، وهابیان چهار تعریف از عبادت ارائه داده‌اند که یک مورد از این چهار تعریف [غَایَةُ الْحُبِّ بِغَایَةِ الذُّلِّ وَالْخُضُوعِ؛ نهایت حب همراه با نهایت خاکساری و خضوع] از بقیه تعاریف در نوشته‌های وهابیان کاربرد بیشتری دارد. آنان کمال و نهایت خضوع و محبت را برای شکل‌گیری عبادت، کافی می‌دانند. ازاین‌رو بسیاری از اعمالی را که در ظاهر با خضوع همراه‌ هستند، عبادت محسوب کرده و مدعی‌اند هرگاه این اعمال در برابر غیر الله انجام گیرند، شرک، محقق می‌شود. مهم‌ترین نقدی که به تعریف وهابیان وارد است اینکه آنان از عنصر اصلی عبادت یعنی نیت و اعتقاد، غفلت کرده‌اند و توجه ندارند آنچه «عادات» را از «عبادات» جدا می‌کند، صرفًا «نیت» است و این مطلبی است که رسول‌الله$ نیز به آن اشاره کردند و فرمودند: «انما الاعمال بالنیات»؛ ملاک عمل، نیت است نه ظاهر آن.

مسئله عدم ایمان مشرکان به ربوبیت پروردگار متعال، از موضوعات مُسَلم و محرز قرآن کریم است. دلیل شرک آنان در ربوبیت این است که معبودهای خود را نافع، ضار و مالک شفاعت می ­پنداشتند. آنان علی­­رغم اینکه خالقی جز الله نمی­ شناختند، اما شئون ربوبی را به غیرالله نسبت می­ دادند؛ از این­رو، علامه طباطبایی معتقد است، مشرکین با اینکه خالقی جز الله نمی ­شناختند، اما در ربوبیت مشرک بودند؛ زیرا تدبیر امور هستی را در دست معبودهای خود می­ دانستند؛ برخلاف دیدگاه علامه طباطبایی، علمای وهابی مشرکین را در مسئله ربوبیت موحد می­ دانند و معتقدند: مشرکین همان­گونه که به خالقی غیر از الله معتقد نبودند، ربوبیت را از آن الله می­ دانستند و مالک، رازق، محیی، ممیت و مدبری جز الله نمی­ شناختند. ادله فراوانی از قرآن بر بطلان دیدگاه وهابیان مبنی بر عدم شرک مشرکین در ربوبیت دلالت دارد که در این نوشته، مهم­ترین آنها را از زبان علامه طباطبایی بیان خواهیم کرد.