جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اساس همة معارف، اصل شناخت «وجود» است. صدرالمتألهين علم را از سنخ وجود و ايمان را از سنخ علم می‌داند؛ لذا پیرو طرح نظریة تشکيک در وجود، تشکيک را در علم و نيز در ايمان جاري مي‌داند؛ يعني معرفت نفوس به متعلقات ايماني، همان شناخت به متعلقات فلسفي و وجودي است و در اين ساحت مي‌توان معرفت فلسفي را از سنخ معرفت ديني دانست. لذا حقايق وجوديه‌اي مانند خدا، نبي، معاد و حشر، از متعلقات معرفت فلسفي يا حکمت است که صدرالمتألهين علم به آنها را معادل معرفت ديني يا ايماني مي‌داند. صدرا براي اين نوع معرفت، طبق تشکيک وجود مراتب مختلفي را ذکر مي‌کند که برخي از اين مراتب، حقيقي و برخي غيرحقيقي‌اند. به بيان وي، نفس انساني در اثر طي کردن مراتب مختلف حسي، خيالي و عقلي، و همچنين اکتساب صور مختلف در علم حصولي و نيز علم مکاشفه‌اي، به‌تدريج مراتب استکمال را (هم در معرفت فلسفي و هم معرفت ديني) طي مي‌کند و از قوه به فعليت مي‌رسد. البته اين امر در کنار قرائن ديگري چون استعمال اسامي مختلف حکمت، نور و فقه، نشان مي‌دهد که نفوس انساني در اثر استکمال در مراتب خود، هم به معرفت فلسفي و هم معرفت ديني دست مي‌يابند که خود نشان از پيوند و ارتباط وثيق ميان معرفت ديني و فلسفي دارد.

آرمان شهر یا اتوپیای اقتصادی در حکمت متعالیه حاکی از مدینه­ای است که به نحو اتمّ کمالات نشئه جسمانی نفوس در آن محقق باشد. نوشتار حاضر ابتدا با ترسیم «نظریه علم اشتدادی» به عنوان مبنایی معرفت شناختی مبتنی بر اصول حِکمی چون تناظر انسان با مراتب هستی، تناظر مراتب هستی با علم، نسبت انسان با حقیقت و روش تأویل محور، نگرشی بدیع از علم در حکمت متعالیه ارائه می‌دهد و با عنایت به آن مختصات اتوپیای اقتصادی را ترسیم می­نماید. بالاترین مرتبه در سلسله علم اشتدادی متعلق به نبی است که به عنوان زعیم، بیشترین احاطه وجودی را بر مدینه دارد و بر اساس منطق وحیانی و عدالت توزیعی با زیربنای معرفتی مدینه را به حدّ اعلی تکاملی می‌رساند و پس از نبی، مقربان به او عهده­ دار این امور هستند. ترسیم اتوپیای اقتصادی بر اساس مختصات علم اشتدادی، برآیندهایی نظیر «بهره‌مندی از امکانات مادی»، «توسعه سرمایه انسانی»، «اشتغال متناسب با ظرفیت­های هر مرتبه وجودی»، «رضایت شغلی»، «ثبات اقتصادی»، «گسترش رفاه اقتصادی» و «توسعه اقتصادی» را به دست می­دهد. از موانع تحقق اتوپیای اقتصادی می­توان به «انباشت ثروت»، «گسترش فقر»، «وابستگی به امور مادی» اشاره نمود که در این نوشتار به آن پرداخته شده است.

ملاصدرا ایمان را همراه با سه امر، معارف و احوال و اعمال می‌داند واز بین این سه امر، فقط معارف را مقوِّم ذات ایمان معرفی می‌کند. ایمان شامل چند مرتبه است؛ ۱. ایمان حسّی ۲.ایمان خیالی(تقلیدی) ۳.ایمان وهمی۴.ایمان برهانی ۵.ایمان کشفی.که هر کدام از اینها مطابق با اسمشان با درجه‌ای از معرفت تطابق دارد: ۱.مرتبه ایمان حسی معادل با علم حسی ۲.ایمان تقلیدی معادل با علم خیالی ۳.ایمان وهمی معادل با علم وهمی ۴.ایمان برهانی معادل با علم برهانی ۵.مرتبه ایمان کشفی با علم مکاشفه ای مطابقت دارد. چهار مرتبه اول در زمره علم حصولی است و سه مرتبه اول جزء مراتب غیرحقیقی علم و ایمان محسوب می‌شود و مراتب چهار و پنج از مراتب حقیقی علم و ایمان است. ملاصدرا این مراتب(مراتب حقیقی علم و ایمان) را با برخی آیات قرآنی و برخی اصطلاحات قرآنی مانند حکمت، فقه، نور و عقل توضیح می‌دهد؛ که هم این آیات و هم این اصطلاحات را عیناً در مورد علم و همچنین درمورد ایمان به کار می‌برد که این امر دلالت بر ارتباط علم و ایمان دارد.