جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ابوالبرکات بغدادی یکی از فیلسوفانی است که علم پیشین الهی به آینده را انکار کرده و این دیدگاه او متأثر از نگاهش به نحوۀ تحقق علم، تجدد اراده در خداوند، و انتساب زمانمندی به اوست. همچنین، در میان مکاتب الهیاتی نوین، خداباوری گشوده نیز قائل به گشودگی آینده و نفی علم پیشین الهی است. الهی‌دانان گشوده برای رسیدن به این اعتقاد نظریۀ علم مطلق پویا را مطرح کرده و تجربۀ زمان را به خداوند نسبت داده‌اند. پس از بررسی دیدگاه ابوالبرکات بغدادی و الهی‌دانان گشوده در مسئلۀ علم پیشین خداوند، می‌توان پی برد که انتساب زمانمندی به خداوند و انفعالی دانستن علم الهی از جمله زمینه‌های لازم برای نفی علم پیشین الهی از سوی این دو بوده و منجر به پذیرش گشودگی علّی و معرفتی آینده توسط قائلین به الهیات گشوده شده است. پژوهش حاضر به بررسی مشابهت دیدگاه ابوالبرکات و الهیات گشوده در نفی علم پیشین الهی می‌پردازد و این موضع را مورد ارزیابی قرار خواهد داد.

ملاصدرا به‌عنوان یکی از حکیمان متأله در سنت فلسفه اسلامی و پلانتینگا به‌عنوان فیلسوفی خداباور در ساحت تفکر فلسفه غربی، هرکدام با مبانی و تئوری‌های خاصی به تحقیق و تدقیق درباره مسئله شر پرداخته‌اند. ملاصدرا با استفاده از مبانی اصالت وجود و عدمی دانستن شرور، احسن بودن نظام خلقت و غلبه خیرات بر شرور، سعی کرده تا این مشکل را حل نماید. پلانتینگا نیز با دفاع مبتنی بر اختیار، اثبات می‌کند مسئله شرور با وجود خداوند در تناقض نیست. این دو متفکر علیرغم اعتقاد به اصل وجود خدا و قبول قدرت مطلق، خیریت محض و عالم مطلق بودن خداوند و اختیار انسان، در نهایت خلق شرور در عالم را پذیرفته‌اند. در پژوهش حاضر تلاش ‌شد تا با استفاده از آیات قرآن کریم و روایات معصومین، راه حل‌های جدیدی برای رفع معضل شر ارائه و با مهم‌ترین راه حل‌های دو فیلسوف مذکور مورد مقایسه قرار گیرد.

ملاصدرا در باب سرشتِ انسان چهار دیدگاه اتخاذ نموده است. وی در برخی از عباراتش قائل به نیک سرشتی انسان ها شده، در جاهایی به بد سرشتیِ آنها روی آورده و در برخی دیگر از عباراتش فطرتِ انسان را از نظر نیکی و بدی بالقوه دانسته است (نظریه لوح سفید) که بعداً نیکی یا بدی او فعلیت می یابد. اما در برخی موارد دیدگاهی جدید را اتخاذ کرده و بیان داشته است انسان ها از سرشتی واحد برخوردار نیستند، بلکه هر فرد سرشت مخصوص به خود را داراست. این دیدگاه نیز دارای دو تبیین است. در تبیین نخست، انسان ها دارای فطرت های متفاوت‌اند و در تبیین دوم هر انسان دارای دو فطرت روحانی و ظلمانی می باشد. در این تحقیق نشان داده می شود که دیدگاه چهارم ملاصدرا از سازگاری بیشتری با مبانی فلسفی وی برخوردار است. علاوه بر آنکه می توان گفت این دیدگاه جامع سایر دیدگاه های وی در مسأله فطرت نیز می باشد. به طوری که وی هنگام پذیرش قول نزدیک به نظریه لوح سفید، نظر به یکسان بودن فطرت اولی و به طور خاص فطرت خَلقی بشر داشته و منظورش از نیک یا بد سرشتی توجه به فطرت ثانیه آنها بوده است. پژوهش حاضر نیز با همین نگرش و با تأسی از طریقه مرحوم صدرالمتألهین در جمع آراءِ متشتت پیشینیانِ خود، تلاش می کند تا با ارائه تفسیری مربوط و مناسب، همه اقوالِ او در این زمینه را تبیین و توجیه کرده و نظریه ای واحد در این مسأله و مبتنی بر مبانی فلسفه صدرایی ارائه نماید.