جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

فرهنگ‌پذیری از مفاهیم اساسی در علم ارتباطات است که در گذشته به عنوان یکی از روش‌های تبلیغ دین از سوی مبلغان مسیحی به کار گرفته می‌شد. فرهنگ‌پذیری فرایندی را شامل می‌شود که از طریق آن، گروههائی از افراد با فرهنگ‌های متفاوت، تماس مداوم، دست اول و متقابل بایکدیگر برقرار می-کنند. در پی این کنش، تغییراتی در الگوهای‌ فرهنگی یک یا هر دو گروه پدید می‌آید. فرهنگ‌پذیری در طی تاریخ، به شیوه‌ای علمی، قابل مشاهده، و تجربی تبدیل شد که می‌توان آن را به صورت علمی مطالعه نمود. فرهنگ‌پذیری به دو روش صورت می‌گیرد: اشاعۀ محرک و اشاعۀ فرهنگی، که تحقق آن با زمان، فضا، روابط اجتماعی، نمادها و قراردادهای جاری در جوامع مرتبط است. از سوی دیگر، امروزه ارتباطات انسانی را به‌واسطۀ مدلهایی تجزیه و تحلیل می‌کنند، که در این مقاله به دو مدل والز و یانکیلوویچ اشاره کرده‌ایم. یکی از مصداق‌های گسترش دین به واسطۀ فرهنگ‌پذیری رواج مسیحیت در چین است که به واسطۀ فعالیت‌های متیو ریچی در قرن 16 م صورت پذیرفت. ریچی با جذب شدن در فرهنگ چینی از طریق آموختن زبان و رسوم آنان توانست زمینه را برای تعامل جهان مسیحیت با چین فراهم سازد.

عشق در ماهيت و حيات انسان از جايگاه والايي برخوردار است و همين امر لزوم توجه به اخلاق شفقت را نشان مي‌دهد. بر اين ‌اساس پژوهش حاضر به صورت توصيفي و تحليلي و با استناد به منابع کتابخانه‌اي و با هدف بررسي جايگاه عشق در «اخلاق شفقت» در ديدگاه آگوستين و محمد غزالي صورت گرفته است. نتايج بيانگر آن است که هر دو عارف عشق را موهبتي الهي مي‌‌دانند و هر دو بر جايگاه عشق در شفقت‌ورزي تأکيد کرده‌اند و بی‌عشق، شفقت را کامل نمي‌دانند. بر اين باورند که اگر عشق به کاينات تعلق يابد موجب شفقت مي‌شود و هرچه شديد‌تر باشد، شفقتش بيشتر است. هر دو معتقدند: عشق‌هايي هست که بايد آنها را ابراز کرد و عشق‌هايي هستند که نبايد آنها را ابراز کرد؛ يعني تمايلات بايد با انتخاب و اراده باشد. آنان عشق به خداوند را ذات قانون اخلاقي و عشق الهي را همان شفقت الهي مي‌دانند. شفقت الهي که شامل مخلوقات مي‌شود، عبارت است از: عشق مخلوقات، به‌ویژه انسان به خداوند.

مکتوبات ابوحامد غزالی بر تحولات دینی عصرِ گورکانیان تأثیر چشم‌گیری داشت. اکبرشاه، با تأسیس دینی التقاطی، موسوم به «دین الهی»، و اتخاذ سیاست‌های مبتنی بر تسامح با پیروان دیگر ادیان، می‌کوشید منازعات میان آنان را مرتفع سازد. این امر واکنش‌هایی را در میان برخی از صوفی‌عالمان آن عصر برانگیخت و ضرورت «احیاء» دین، توجه آنها را به آثار غزالی معطوف کرد. از جمله می‌توان از احمد سرهندی، عبدالحق دهلوی و شاه ولی الله دهلوی یاد کرد که به‌کرات به کتب غزالی استناد کرده‌اند و دو تن از آنها، احمد و ولی‌الله، خود را همچون غزالی «مجدد» می‌خواندند. تأثیر غزالی بر آنها در این حوزه ها مشهود است: کوشش برای تدوین اصول شریعت و تشریح باطن احکام؛ مقابله با بدعت‌ها و احیای سنت سلف؛ برقراری مقارنه میان شریعت و طریقت و نقد صوفیان شریعت‌گریز؛ مخالفت با فلسفه؛ تألیف آثاری متأثر از کتب غزالی.

ابراهیم­ ابوالعافیه و اسحاق ­لوریا، از عرفای بنام یهودی، قرائتی متفاوت و نو از فرآیند آفرینش و نجات ارائه داده‌اند که با سنت توراتی بسیار متفاوت است، البته هر دوی آنها تعالیمشان را در قالب تفسیر تورات مطرح کرد‌ه‌اند. ابوالعافیه همسو با سنت اولیه قبالایی، بر این باور است که آفرینش از طریق سلسله­ای از فیضانات الهی صورت گرفته است. نجات نیز به مثابۀ بالا رفتن از نردبان یا سیر معکوس فرآیند آفرینش است که در طی آن روح دوباره به عالم الوهیت می‌پیوندد و رستگار می‌شود. اما لوریا فرآیند آفرینش را با استفاده از مفهوم صیمصوم (عقب‌نشینی خداوند) توضیح می‌دهد و معتقد است که انسان‌ها گرفتار زادمرگ‌های مکررند. اما، با برخی اعمال، از جمله مناسک دینی، مراقبه و توبه می‌توان فرآیند طولانی تناسخ را کوتاه کرد. پس انسان در فرآیند نجات خود نقش مهمی دارد.

الهیات در مسیحیت به تدریج به وجود آمده و پیدایش آن به فعالیتهای آباء اولیه باز می گردد. با توجه به ادوار مختلف در الهیات مسیحی، در دوره نخست، الهیات مسیحی بیشتر به عنوان دفاعیه نویسی رواج داشت و با سیطره مسیحیت از قالب دفاعیه خارج شده و توسط اندیشمندان مسیحی به شکل اولیه خود دست یافت. در دوره دوم؛ الهیات مسیحی شکوفایی دوره نخست را نداشته و بجز مقطعی در قرون دوازدهم و سیزدهم که الهیات مدرسی به ظهور رسید، دوران تاریک و خاموش خود را سپری کرد. بعنوان مثال، قرن 13، قرن تأسیس دانشگاه های بزرگ و معتبر در اروپا بوده که یکی از آنها، دانشگاه پاریس می باشد. دانشگاهی که درواقع دانشگاه مسیحیت تمام مغرب زمین بوده و به همین علت، اساتیدی از ممالک مختلف (الکساندر هالز از انگلستان، بناونتوره قدیس ، قدیس توماس آکویناس از ایتالیا، آلبرت کبیر از آلمان و...)، اما به زبانی واحد (زبان آئین مذهبی مسیحی)، درآن تدریس میکردند. علاوه بر این، در قرن سیزده، نوعی هماهنگی و تعادل قدرتها به وجود آمد و مسیحیت موفق شد تا حدودی وحدت کلمه خود را در مناطق غربی حفظ کند. لازم به ذکر است که پس از گسترش مفهوم «الهیات» در قرون وسطی، این واژه شامل تمامی ابعاد دین‌شناختی؛ اعم از شناخت ذات خدا، روابط خدا و انسان و وظایف انسان در قبال خدا گردید. در خلال سالهای 313 الی 451 ؛ شوراهای مهم و جامع برای حل مناقشات الاهیاتی بوجود آمده و هدف این شوراها حل مناقشات بینالکلیسایی و تدوین اعتقادنامههای مهمی در آن دوران بود.از میان مهم‌ترین دستاوردهای شوراهای جهانی کلیسا در قرون وسطی می‌توان به تلاش برای تثبیت جایگاه کلیسا به عنوان قدرتی فرازمینی و استفاده از تکفیر در مقابل کسانی که می‌خواستند به مقابله با سلطه‌ی کلیسا بپردازند اشاره کرد.

مذهب انگلیکن از جمله فرق برجستۀ مسیحیت، با پایه‌گذاری و مرجعیت در کلیسای اسقفی انگلیس تأسیس شده است. شاخه‌ای مستقل و جدا از کلیسای کاتولیک، پروتستان و ارتدوکس است؛ اگرچه از درون پروتستان شکل‌گیری شد، اما به لحاظ اعتقادی و آیینی با آن تفاوت دارد. ازدواج و مناصب کشیشی از جمله موارد قابل توجه در این مذهب است و قوانین ازدواج در این کلیسا در طول قرون متمادی دستخوش تغییرات و نوآوری‌های زیاد و قابل ملاحظه‌ای شده است. در سده‌های اولیۀ مسیحیت، اروپای قرون وسطی قوانین را براساس احکام شرعی حاکم به اجرا درمی‌آورده است. شورای چهارم لاتران (1215) ازدواج مخفیانه را ممنوع کرد وازدواج ها می­ بایست به طور علنی توسط کشیشان در کلیسا اعلام می‌گردید. کلیسای انگلیکن با توجه به سوابق اعتقادی و شرعی موجود در کلیسا‌های قرون پیش تحولاتی را به وجود آورد. مناصب کلیسایی به شکلی تبعیض آمیز اعمال می‌شد، به طوری­که زنان به ندرت در جایگاه واقعی خود قرار می‌گرفتند و توانمندی‌های آن‌ها کاملاً نادیده گرفته می‌شد. در این مقاله قوانین وضع شدۀ کلیسای انگلیکن در طی قرون در رابطه با ازدواج کشیشان و چالش­های پیش ­رو، همچنین مناصب کشیشی زنان و حقوق طبیعی آنان مورد بررسی قرار می‌گیرد.

جایگاه زن در اندیشۀ یهود، پست‌تر از مرد و عامل گناه است؛ زنان، گناه و تبلیس را از حوا ارث ‌برده و گناهکارند، اجازۀ فعالیت ‌اجتماعی ندارند و کمالشان تشویق شوهر و فرزند به آموزش تورات است. در مسیحیت با وجودی که زن و مرد نزد مسیح(ع) یکسان بودند ولی شاگردانش نظر مساعد به زن نداشته و از خلقت ‌تبعی حوا و گناه او سخن گفته‌اند. به‌دلیل اهمیت شناخت مقام زن در ادیان، بنا شد به روش‌توصیفی ‌و مقایسه‌ای، جایگاه زن در اندیشۀ دوعارف ‌بزرگ‌یهودی ‌و مسیحی، موسی دلئون و یاکوب بومه را واکاوی‌ کنیم. آن‌ها نظراتی مطرح کرده‌اند که نیازمند تحلیل است. دلئون اختلال در آفرینش را به‌دلیل دور شدن خدا و ملکه‌ می‌داند اما در نهایت به‌واسطۀ توبه، ریاضت و انجام‌ مناسک، جدایی به هماهنگی تبدیل و باعث هماهنگی ‌جهان می‌شود، با کامل‌ شدن زن، مرد هم کامل‌ شده و باعث تکامل‌عوالم‌ علوی می‌شود. رابطۀ زن و مرد باعث پایداری‌ ایمان و عاملی ‌است که حضور الهی (شخینه) آن‌ها را ترک‌ نکند. بومه پست‌تر بودن زن از مرد را رد می‌‌کند. او زن را موجودی می‌‌داند که از ماهیت آدم ساخته‌ شده و می‌‌تواند به کمال برسد تا تصویر خدا باشد، به‌عقیدۀ بومه در عمل ‌زناشویی واکنشی ‌الهی صورت می‌گیرد، اما تأثیرات ‌دیگری نیز وجود دارد که ‌از جنبۀ زمینی و شیطانی ناشی‌ می‌شود.

آشنایی مسلمانان عرب با فرهنگ و تمدن ایرانی پس از فتوحات، شیوۀ زندگی و فرهنگ خلفای مسلمان، بخصوص عباسیان را تحت تأثیر قرار داد. در مقابل، تغییر محسوسی در موقعیت ایرانیان به وجود آمد. آنان فرصت یافتند با نفود در دستگاه خلافت، امور کشور را در اختیار خود بگیرند و این امر موجب شد تا آنها در عرصۀ سیاسی ظاهر شوند. همچنین، انتقال مرکزیت سیاسی عباسیان به شرق و در دل سرزمین تاریخی ایران نیز بیش از گذشته بر تجدید حیات عنصر ایرانی در این دوره اثر گذاشت. این فرآیند تاریخی راه را برای ظهور زبان فارسی در دستگاه دیوان سالاری و نیز ترجمۀ متون فارسی به عربی باز کرد و بدین ترتیب، در این دوران شاهد حضور گروه زیادی از دانشمندان ایرانی در عرصۀ علمی و نیز اصرار ایرانیان بر حفظ سنت­های ایرانی، از جمله، جشن نوروز و مهرگان هستیم. از این رو، مقالۀ حاضر سعی دارد به بیان تأثیرات فرهنگی ایرانیان بر مسلمانان در خلافت عباسیان بپردازد و روشن سازد که آنچه به نام فرهنگ ایرانی- اسلامی در ایران شکل گرفت چه ارتباطی به فرهنگ ایران باستان داشته است.

ابراهیم ابوالعافیه (متوفای حدود 1291 م.)، از عرفای یهودی، عقیده داشت هدف از زندگی عالی، دست‌یابی به کمال و فضیلت است و بهترین راه برای رسیدن به این هدف، تمرکز و تعمق درباره خداوند به واسطه بیان‌کردن حروف صامت و مصوتی است که تشکیل‌دهنده نام او است، چراکه نام الاهی همان ذات و حقیقت خدا است. از این‌رو، ابوالعافیه ابتکاراتی را در زمینه شیوه ترکیب حروف به وجود آورد. اما در میان تمام آموزه‌های عملی‌اش، عالی‌ترین و برجسته‌ترین آنها، تکنیک مربوط به بیان نام الاهی است. او ذکر نام الاهی را با شیوه‌های تنفسی خاص و حرکات سر و گردن همراه کرد. از سوی دیگر، می‌دانیم که در سنّت هندویی این اعمال از دیرباز رواج داشته است. با توجه به آشنایی ابوالعافیه با سنت هندویی برخی، از تأثیرپذیری او از سنت هندویی سخن گفته‌اند. در این مقاله این موضوع را بررسی می‌کنیم و می‌بینیم که مکتب ابوالعافیه از سه منظر با سنت هندویی مشابهت داشته است: تأکید بر وصف‌ناپذیری حقیقت متعالی، تأکید بر شیوه‌های خاص ذکرگویی، تأکید بر خلسه عرفانی.

گاهان به عنوان بنیان و شیرازه دین زردشتی و به دلیل انتساب به زردشت، مهم‌ترین و قدیمی‌ترین متن اوستا از یک سو، و عقیده انتخاب میان خیر و شر به عنوان مهم‌ترین مسئله دین یادشده از سوی دیگر، دو محوری است که این مقاله بر اساس آنها در صدد است با کنکاش در آثار محققان مطرح در زمینه تبیین خاستگاه شر بر اساس گاهان و دسته‌بندی و تحلیل آنها راه‌حل پیشنهادی خود را عرضه کند؛ راه‌حلی که متکی بر دوباره‌خوانی و تأمل بر یسن‌های گاهانی و دارای دو ساحت است: اول ساحتی که مربوط به خود گاهان است و آن اینکه گاهان را متنی کلامی ندانیم، بلکه بپذیریم که متنی با ماهیتی اخلاقی است، حال آنکه محققان، آن را متنی کلامی دانسته‌اند. دوم ساحتی که مربوط به تجدید نظر در ماهیت شر در دین زردشتی است، به این معنا که به جای پذیرفتن ماهیت وجودی برای شر، برای آن ماهیت عدمی قائل شویم، در حالی که در آثار و نوشته‌های مربوط به شر و مبدأ آن، اصرار بر ماهیت وجودی کاملاً آشکار است.