جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خروج دجال در آخرالزمان از جمله مسائلی است، که مورد توجه مستشرقان قرار گرفته‌است. با توجه به اهمیت تأثیرگذاری دایرة‌المعارف‌ها در معرفی یک مسأله، هدف از پژوهش حاضر بررسی اصالت دجال در دایرة‌المعارف‌های اسلام، قرآن و ایرانیکا است. به این منظور مقاله حاضر، با مراجعه به منابع کتابخانه‌ای و با استفاده از رویکرد مقایسه‌ای، به تحلیل، تبیین و نقد دیدگاه‌های این دایرة‌المعارف‌ها بر اساس آموزه‌های اسلامی پرداخته است. ایبل و رابینسون برای دجال اصالتی قائل نبوده و بر این باورند که احادیث دجال، بازگو کننده‌ی افسانه‌های گذشتگان و متون مسیحی و یهودی است، اما الگار در این باره اظهار نظر قطعی نکرده، و تنها به توصیف احادیث دجال در متون اسلامی پرداخته است. یافته‌های این پژوهش حاکی از آن است که منابع، رویکرد و پیش‌فرض‌های نویسندگان در این مقالات تأثیر به سزایی در نتایج تحقیقات آن‌ها داشته‌است. برخی از استدلال‌های نویسندگان به دلیل مغالطه آمیز بودن، قابل نقد است. همچنین برخلاف ادعای رابینسون و ایبل که شباهت میان عناصر دینی را نشان‌گر اخذ و اقتباس این آموزه از ادیان قبلی می‌دانند، منشأ الهی و هدف مشترک ادیان در رساندن انسان به سعادت، می‌تواند عامل شباهت در آموزه‌های آن‌ها باشد.

یکی از مسائل مهم در الهیات ادیان مختلف، مسئلة شر است. ازجمله موضوعات حوزة مسئله شر، شیطان و نقش او در جهان است. در متون مقدس اسلام، مسیحیت و یهودیت، یعنی قرآن و عهدین، موضوع شیطان جایگاه خاصی دارد. هدف این مقاله بررسی نقش شیطان از دیدگاه قرآن کریم و عهدین است. این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و با رویکرد مقایسه‌ای انجام می‌شود. در قرآن کریم و عهدین، شیطان در نقش دشمنی با انسان و پیامبران و همچنین آزمایشگر و امتحان‌کنندة انسان معرفی می‌شود. در عهد قدیم دو نقش دیگر برای شیطان بیان می‌شود: تهمت‌زننده و کارگزار خداوند بودن. شیطان در عهد قدیم در اغلب موارد، شخصیتی شرورانه ندارد و کارگزار خداست. قرآن کریم نیز نقش‌های کافر، ولی و خدمتکاری را برای شیطان بیان می‌کند که در عهدین دیده نمی‌شود. شباهت‌ها با توجه به منشأ وحیانی مشترک این متون مقدس قابل تبیین است. تفاوت‌ها می‌تواند ناشی از تحریف عهد قدیم باشد.

در بین موضوعات مربوط به مهدویت، خروج فردی شرور در آخر‌الزمان با عنوان «دجّال»، از جمله موضوعاتی است که مورد توجه محققان مسلمان و همچنین اسلام‌پژوهان غربی بوده ‌است. دایرة‌المعارف ایرانیکا یکی از دایرة‌المعارف‌های انگلیسی‌ زبان است که در مقاله‌ای به معرفی دجال پرداخته است. هدف مقاله پیش‌رو بررسی و نقد تصویر دجال در این دایرة‌المعارف است. این پژوهش به روش اسنادی و توصیفی- تحلیلی انجام شده ‌است. رویکرد «حامد الگار» در مقاله‌ای که عنوان شد، «پدیدار شناختی» است. این مقاله دربردارنده نکات مثبتی است، همچون استفاده از منابع سنی و شیعی، بیان و شرح دیدگاه‌های گوناگون، همچون دیدگاه عرفا و اندیشمندان متأخر درباره دجال. اما نویسنده در موضوعاتی مثل واژه‌شناسی دجال، همه احتمالات را بررسی نکرده و استدلال‌های او درباره پذیرش یا رد یک احتمال قابل نقد و مناقشه است. استفاده صرف از منابع اهل سنت، عدم توجه به برخی از موضوعات مطرح شده در احادیث، عدم بررسی اسناد احادیث، تصور بی توجهی محققان اسلامی به حل تناقض‌های موجود در موضوع دجال؛ از موضوعات قابل نقد در این مقاله است.