جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در شش آیه‌ی قرآن کریم‌، بهشت با عنوان «ارث» توصیف شده است. هر ارثی از سه رکن وارث‌، موروثٌ‌منه و میراث تشکیل شده است‌، که مصداق وارث و میراث در آیات مذکور‌، به ترتیب عبارتند از: مؤمنان و بهشت‌، اما نسبت به موروثٌ‌منه‌، میان مفسران اختلاف نظر وجود دارد. برخی بر اساس روایات بر این باورند که کافر‌، موروثٌ‌منه است؛ یعنی مؤمنان جایگاه کفار در بهشت را به ارث می‌برند. برخی دیگر معتقدند که انسان بهشت را از اعمال خود به ارث می‌برد. بسیاری از مفسران بر اساس پیش‌فرضِ عدم انطباق معنای ارث بر بهشت‌، این واژه را بر یکی از معانی مجازی- همچون: اعطاء‌، بقاء و مالکیت- حمل کرده‌اند. این پژوهش با تحلیل و بررسی آیات‌، به این نتیجه دست یافته است که موروثٌ‌منه‌، خداوند متعال است با این توضیح که مؤمنان‌، با ایمان و اعمال صالح خود با خداوند پیوند معنوی برقرار کرده‌، و نتیجه این پیوند آن است که بهشت را از خداوند به ارث می‌برند.

حدیث نبوی «مَن مات» با الفاظ و عبارات مختلف در منابع روایی و کلامی فریقین نقل شده و دارای تواتر معنوی است. مضمون حدیث این است که اگر کسی بدون شناخت امام خود بمیرد، به مرگ جاهلی مرده است. تعبیر مرگ جاهلی حاکی از آن است که عدم شناخت امام به منزله عدم شناخت پیامبر است، و لازمه این مطلب آن است که تمام شئونی که پیامبر دارد برای امام نیز ثابت باشد؛ مگر شأن و مقامی خاص مانند نبوت که دلیل معتبر بر اختصاص آن وجود دارد. بنابراین، حدیث مذکور بر این دلالت دارد که امام همانند پیامبر، معصوم و منصوب از طرف خدا است. مدلول دیگر حدیث، این است که در هر زمان امامی وجود دارد که باید او را شناخت. امامی با این ویژگی‌ها، پس از امام حسن عسکری(علیه السلام) جز بر حضرت مهدی(علیه السلام) که شیعیان به امامت او اعتقاد دارند، منطبق نیست. بنابراین، حدیث «مَن مات»، بر وجود و امامت حضرت ولی عصر(علیه السلام)دلالت می‌کند.

برای اثبات افضلیت و خلافت ابوبکر به آیات و روایاتی استدلال شده که آیات 17 تا 21 سوره لیل از آن جمله است. بیشتر مفسران و متکلمان اهل سنت با تمسک به برخی روایات شأن نزول، بر این باورند که این آیات در فضیلت ابوبکر نازل شده است. دیدگاه مقابل این است که این آیات درباره شخصی بنام ابو دحداح نازل شده است. مستند این دیدگاه نیز برخی دیگر از روایات شأن نزول است. پژوهش حاضر که به شیوه تحلیلی انتقادی و به روش کتابخانه‌ای سامان یافته، نشان می‌دهد که روایات مورد استناد دیدگاه اول، علاوه بر ضعف سندی، با ظاهر آیات مربوط نیز سازگاری ندارند. در مقابل، سند روایات مستند دیدگاه دوم صحیح بوده و با مفاد آیات نیز هماهنگ است.

خداوند براي هدايت انسان‌ها افرادي را برگزيده و به نبوت برخي از آنان در قرآن تصريح کرده است. ولي پيامبر بودن بعضي از افراد مانند حضرت خضر(ع) به‌روشني بيان نشده است. اين مسئله زمينه‌اي شده تا بين دانشمندان اسلامي درباره شخصيت، نبوت و جايگاه و مقام ايشان اختلاف ایجاد شود. برخي از عرفا بر اين باورند که عنوان «خضر» يک مقام معنوي است، نه يک شخصيت عيني؛ ولي بسياري از دانشمندان اسلامي بر اين باورند که حضرت خضر موجودي حقيقي و عيني است. اين دسته نسبت به فرشته يا انسان بودن وي و همچنين نبوت، ولايت و عبد صالح بودن او با يکديگر اختلاف‌نظر دارند. مقاله حاضر در عين توصيف کامل ديدگاه‌هاي مذکور، با تحليل و بررسي آيات قرآني و روايات به اين نتيجه دست پيدا کرده که آن حضرت انسان حقيقي و عيني بوده لیکن نبوت ايشان از آيات و روايات قابل اثبات نيست. ولي مي‌توان از آيات قرآني مقام ولايت را براي ایشان اثبات نمود.

نجم الدین خضر رازی حَبلَرودی از متکلمان امامیه در قرن نهم هجری است. روش کلامی وی، ترکیبی از عقل فلسفی و نقل وحیانی است؛ هر چند در آثار کلامی او بهره گیری از ادله عقلی بر ادله نقلی غلبه دارد. وی بسیاری از صفات ثبوتیه و سلبیه خداوند را از واجب الوجود بودن خداوند استنتاج کرده است. اگر چه او در مباحث کلامی رویکرد فلسفی دارد، اما در مواردی دیدگاه فلاسفه را نقد کرده که قاعده «الواحد» و «اتحاد نفس ناطقه با عقل فعّال» از آن جمله است. ایشان در پژوهش‌های کلامی خود از علوم عقلی و نقلی (منطق، فلسفه، اصول فقه، ادبیات و تاریخ) استفاده کرده است.

قرآن کریم از پیامبر اکرم$ به عنوان «أسوة حسنه» یاد کرده است. از عبارت «رسول الله» به دست می‌آید که این ویژگی اختصاص به آن حضرت نداشته و عموم پیامبران را شامل است. در آیات دیگر از قرآن کریم بر وجوب اطاعت از پیامبر الهی تأکید شده است. أسوه و واجب الأطاعه بودن پیامبر، بر عصمت آنان از خطا و گناه دلالت می‌کند. اگر چه مدلول مطابقی این آیات عصمت پیامبران در دوران رسالت آنان است. اما مدلول التزامی آنها، عصمت آنان در دوران قبل از نبوت را نیز شامل می‌شود. تبیین استدلال به آیات مربوط به أسوه بودن پیامبران و وجوب اطاعت از آنان و قلمرو دلالت آنها و نیز پاسخ گویی به اشکالات در این باره، موضوع این نوشتار است