جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از آداب تلاوت قرآن کریم که در روایات فریقین مورد توجه قرار گرفته، دربارۀ ‌‌چگونگی اجرای نغمات در هنگام تلاوت قرآن کریم است. دسته‌‌ای از روایات به ‌‌مسئله صوت حسن اشاره داشته‌‌اند و دسته‌‌ای دیگر به‌‌ مسئلۀ تحزین صوت در هنگام تلاوت اشاره می‌‌کنند. موضوع مقاله حاضر بررسی مسئله صوت حسن و تحزین صوت در روایات فریقین است که با‌‌ روش توصیفی و تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام می‌‌شود. از مهم‌‌ترین نتایج مقاله حاضر آن است که دو موضوع فوق در روایات فریقین مورد توجه قرار گرفته است. آیات مربوط به صوت حسن به دو دسته تقسیم می‌شوند: آیاتی که مستقیم به صوت حسن در تلاوت قرآن توجه می‌دهند و آیاتی که مستقیم به بحث تلاوت قرآن مرتبط نمی‌شوند اما می‌توان از آنها برای تأیید صوت حسن در تلاوت بهره برد. روایات نقل شده در این باره دارای دلالت مستقیم و غیر مستقیم هستند. در منابع شیعه و اهل‌سنّت به هر دو ویژگی صوت حسن و تحزین صوت توجه شده است. تحزین صوت می‌توان به معنای شدت و استحکام در تلاوت نیز باشد.

مسالۀ اثرپذیری تفسیر از قرائات مختلف قرآن کریم از بحوث مهم در حوزه تفسیر و علوم قرآن بشمار می‌رود. مفسران قرآنی و علمای اسلامی با توجه به ادله و مبانی خاص خود در این موضوع، به تبیین تأثیر قرائات گوناگون بر تفسیر قرآن کریم پرداخته‌اند و شواهد زیادی از تأثیر قرائات مختلف در فهم و درک معانی آیات را در مطالعات قرآنی و تفاسیر ذکر کرده‌اند. موضوع این تحقیق بررسی قرائات در دو تفسیر ‌جامع‌البیان طبری و مجمع‌البیان طبرسی است. هدف این تحقیق مقایسه و بررسی تطبیقی مبانی قرائات از جنبه‌های گونه‌گون قرآن کریم میان دو مفسر و دانشمند بزرگ اسلامی «طبرسی» و «طبری» در استفاده از قرائات مختلفه می‌باشد که پژوهشگر سعی کرده ضمن انجام بررسی دقیق بین افکار و نوشته‌های این دو عالم بزرگ اسلامی به این نتیجه دست یابد که میزان تأثیرپذیری تفسیر از قرائات تا چه حد بوده و ایشان از چه مبانی برخوردار بوده و به چه دلایلی در این موضوع به استدلال پرداخته‌اند. روش پژوهش در این مقاله توصیفی و تحلیلی بوده و با استفاده از منابع مکتوب قرآنی و تفاسیر و به‌صورت تطبیقی مورد بررسی قرار گرفته است. هر دو مفسر هم به قرائات شاذ توجه کرده‌اند و هم متواتر. در عین حال طبرسی تحت تأثیر روایات اهل‌سنّت بوده و طبری نیز به روایات اهل‌بیتD و هم به روایات شیعه توجه کرده است

دانش قرائت از مباحث مهم علوم قرآنی است که از نزول قرآن تاکنون برای علماء و دانشمندان شیعه و اهل‌سنّت مورد توجه قرار گرفته است. بحث از دانش قرائات ابعاد متعددی را دارد. یکی از ‌مهم‌ترین این ابعاد، بررسی مبانی تاریخی دانش قرائات از دیدگاه دانشمندان فریقین می‌باشد. مقاله حاضر به بررسی دیدگاه دانشمند بزرگ شیعه آیت‌الله علامه معرفت و دانشمند معروف اهل تسنن عبد العظیم زُرقانی در حوزه ی مبانی تاریخی دانش قرائت می‌پردازد. نتائج مهمی که در اثر بررسی دیدگاه دو دانشمند فوق حاصل شد عبارت‌اند از: آیت‌الله علّامه معرفت غیر از روایت حفص از قرائت عاصم هیچ قرائت دیگر را متواتر ندانسته و برای آن حجیت قائل نیستند. عبدالعظیم زُرقانی قرائت هفت‌گانه را متواتر و حجت می‌داند. در دیدگاه آیت‌الله علامه معرفت جمع و تألیف قرآن به‌شکل کنونى، در یک زمان صورت نگرفته، بلکه به مرور زمان و به‌دست افراد و گروه‌هاى مختلف انجام گرفته است. ترتیب، نظم و عدد آیات در هر سوره در زمان حیات پیامبر اکرمJ و با دستور آن بزرگوار انجام شده و توقیفى است و باید آن را تعبّدا پذیرفت و به همان ترتیب سوره‌اى را تلاوت کرد. ثبت آیات در سوره‌ها، چه با نظم طبیعى یا نظم دستورى، توقیفى است و با نظارت و دستور خود پیغمبر اکرمJ انجام گرفته است و باید از آن نظم پیروى نمود. امّا در نظر زُرقانی جمع‌آورى قرآن در سه مرحله دوران پیامبر‌J، دوران ابوبکر و دوران عثمان بود. ‌مهم‌ترین عامل پیدایش قرائات از نظر آیت‌الله علامه معرفت اجتهاد صحابه و قراء است. اختلاف قرائات از نظر ایشان مستند به وحی نمی‌باشد. اما از دیدگاه رزقانی قرائات سبعه از طرف خداوند متعال بر پیامبر اکرمJ نازل شده است. بر همین اساس تفسیر این دو عالم دینی از روایت سبعه احرف متفاوت می‌باشد.

توجه به مسئله قرائات از سوی مفسران فریقین در تفسیر، از مسائل مبنایی و تاثیرگذار در دانش تفسیر و برداشت از آیات قرآن کریم می‌باشد. در میان مفسران شیعه، علامه طباطباییe صاحب تفسیر گران‌قدر المیزان، توجه خاص و فراوانی به این امر داشته‌اند. میزان توجه به قرائات قرآن و تأثیر آن در تفسیر ضرورت پردازش به دیدگاه‌های علامه را ایجاد می‌کند تا از پرتو آن میزان توجه برخی از مفسران شیعه به‌دست آید. روش تحقیق در این نوشتار توصیفی - تحلیلی بوده و در آن از منابع کتابخانه‌ای بهره برده شده است. یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که علامه طباطبایی در قبول یا رد قرائات ملاک‌هایی را در نظر گرفته که عبارت‌اند از: سند صحیح، پایبندی به قواعد ادبیات عرب، مطابقت با رسم مصحف که از ملاک‌های قبول علامه در پذیرش قرائت می‌باشند. همچنین ایشان در رد یک قرائات نیز دارای ملاک‌هایی است که عبارتند از؛ متواتر نبودن قرائت، حجت نبودن قرائات شاذ، تحریف‌نمابودن برخی از روایات قرائت

علوم و فنون قرائات، مجموعه دانش‌های نظری و عملی ـ مهارتی هستند که به نحوه‌های مختلف ارتباط با مصحف قرآن کریم می‌پردازد. از صدر اسلام تاکنون این مجموعه موردتوجه ویژه دانشمندان اسلامی بوده است. در این میان مستشرقان قرآن‌پژوه نیز در آثار خود به بررسی تاریخ قرآن کریم، نسخه‌پژوهی، قرائات قرآن و مسائل مرتبط با آن توجه ویژه‌ای داشته و شبهاتی را نیز در این عرصه مطرح کرده‌اند. بر همین اساس محقق مقاله حاضر بر آن است، با معرفی علوم و فنون قرائات و نقش آن در پاسخگویی به شبهات مستشرقان به بررسی گونه‌های مداخل مطرح‌شده از سوی مستشرقان درزمینه علوم و فنون قرائات بپردازد. روش تحقیق در مقاله حاضر توصیفی ـ تحلیلی است که با استفاده از منابع کتابخانه‌ای شکل گرفته است. توجه هم‌زمان مستشرقان به مبانی دانش قرائت در کنار بررسی عرصه‌های مختلف علوم و فنون قرائات مانند تدریس و ترویج قرآن کریم، نسخه‌شناسی، تاریخ قرائت، از مهمترین دستاوردهای مقاله حاضر است. نسخه‌شناسی با همه ابعاد آن اعم از تذهیب، خط، قرائت‌های موجود در نسخه‌ها، تاریخ نسخه‌های قرآن، شیوه نگارش حروف و علائم، بیشترین توجه مستشرقان را در میان علوم و فنون قرائات به خود اختصاص داده است که برای پاسخگویی به شبهات آنان تحصیل علومی مانند علم‌الرسم، علم‌الضبط، قرائات و علوم قرآنی موردنیاز است

بررسی کلان و بیرونی دانش‌های اسلامی در قالب مطالعات درجه دوم و با عنوان فلسفه‌های مضاف به علوم، با انگیزه رشد و ساماندهی و مدیریت علوم اندک‌زمانی است که آغاز شده است. بررسی دانش قرائت با همین روش و تحت عنوان فلسفه دانش قرائت از مسائل ضروری در این عرصه به شمار می‌رود. این نوع بررسی از جنس مطالعات میان‌رشته‌ای است که گاهاً در کنار روش تطبیقی ـ تحلیلی انجام می‌گیرد. ازجمله ثمرات این بررسی‌ها باعث اثربخش‌تر کردن دانش قرائت و کاربردی‌تر کردن آن در میان جوامع اسلامی است. مسائل مهم فلسفه دانش قرائت شامل بررسی ساختار دانش قرائت، تحلیل مبادی معرفتی و غیرمعرفتی آن، کارکردهای دانش قرائت، رویکردها و روش‌های مطالعاتی و علمی در حوزه دانش قرائت و خدمات دانش قرائت به علوم دیگر است.

بحث مبانی قرائی تفسیر از مسائل مهم دانش قرائات و دانش تفسیر است که از دیرباز موردتوجه علماء و دانشمندان هر دو علم قرارگرفته است. مفسران قرآن کریم قبل از ورود به تفسیر ناگزیر باید در این زمینه نیز به یک یا چند مبنا برسند و تفسیر را بر اساس آن بنیان نمایند. روش تحقیق در مقاله حاضر توصیفی ـ تحلیلی با استفاده از منابع کتابخانه‌ای است. هرچند شیخ طوسی قرائت را به قرائات رایج روا می‌داند؛ اصل گوناگون قرائت را در قرآن از اصحاب نبی مکرمJ، قراء سبعه و دیگر قاریان قبول می‌کند. بر اساس بررسی در تفسیر التبیان شیخ طوسی بر پایه چهار ملاک، قرائت معتبر را از نامعتبر می‌داند. شیخ طوسی تنها آن قرائتی را می‌پذیرد که با قواعد و اصول قطعی و مسلم لغت، نحو عربی و صرف سازگار باشد و قرائتی که با این قواعد سازگار نباشد؛ مردود است و قرائت شاذ را نمی‌پذیرد و اگر قرائت مخصوص که بر اساس احادیث معتبر مورد نهی معصومینD قرارگرفته باشد، آن هم بدون شک نامعتبر و ناروا خواهد بود. قرائت مخالف خط مصحف مرسوم نامعتبر است و تلاوت قرآن کریم به چنین گونه قرائت‌هایی صحیح نیست.

مستشرقان قرآن‌پژوه آثار بسیاری درزمینه تفسیر قرآن انجام داده‌اند؛ اما تفسیر کامل قرآن توسط مسلمانان در جهان غرب، بسیار اندک است. یکی از آثار سزاوار پژوهش، تفسیر «the study Quran» است که توسط مسلمانان ساکن یا بومی غرب به نگارش درآمده است. این اثر در زبان فارسی با عنوان «تفسیر معاصرانه قرآن کریم» در حال ترجمه است که تاکنون دو جلد آن منتشر شده است. در نقد جاری، اصل کتاب که به انگلیسی است، مدنظر بوده است. نقد انجام‌گرفته در این مقاله مربوط به تفسیر آیه اکمال است. در این مقاله با استفاده از روش توصیفی ـ تحلیلی بر اساس منابع کتابخانه‌ای به نقد و بررسی تفسیر آیه اکمال در این اثر پرداخته شده است. نتایج تحقیق نشان می‌دهد: «تفسیر قرآن‌شناخت» ضمن داشتن محاسن و مزایایی قابل‌توجه، دارای ملاحظاتی است که از مهمترین نقدهای این تفسیر می‌توان به موارد زیر اشاره کرد: عدم تعادل در ذکر منابع شیعه و اهل سنت؛ عدم ذکر بسیاری از بیانات لازم در جهت راهنمایی مخاطبان؛ عدم ذکر ملاک انتخاب تفاسیر مرجع؛ ارجاعات نامناسب؛ عدم رعایت اعتبارسنجی روایات کتاب تفسیر طبری؛ عدم صحت انتساب اقوال؛ نقل حدیث غدیر خم از طرق اهل سنت و عدم التزام به لزوم واجد بودن مفسر به شروط متعدد.

از جمله تحقیقات مؤثر در زمینۀ شأن نزول و فقه، بررسی تأثیر شأن نزول آیات قرآن در برداشت‌های فقهی است. نگارنده در این مقاله به دنبال آن است که به بررسی تأثیر شأن نزول در برداشت‌های فقهی در محدودۀ آیات ازدواج از دیدگاه فریقین بپردازد. شأن نزول می‌تواند مصادیق احکام کلی در آیات را مشخص نماید. از جملۀ تأثیرات شأن نزول در برداشت‌های فقهی عبارت است از: درک تناسب میان احکام موجود در آیات قرآن، تبیین علل، فلسفۀ احکام الهی، تبیین واژگان مبهم در آیه، محدود کردن معنای آیه به گروه یا زمانی خاص.

موضوع احتجاج در قرائات از بحث های مهم در حوزه علوم و فنون قرائات است. دانشمندان علوم قرآنی و مفسّران جهان اسلام با توجه به مبانی مورد قبول خود در این موضوع با روش ها و قواعد متعددی به احتجاج در قرائات روی آورده اند. احتجاج در قرائات دارای مبانی و اهداف مخصوص به خود می باشد که نیازمند بررسی دقیق از سوی متخصصان این امر می باشد. هدف از این مقاله، بررسی قواعد احتجاج در قرائات نزد مفسران و دانشمندان قرائات است. روش تحقیق در مقاله حاضر، توصیفی تحلیلی بوده است که در آن از منابع مکتوب استفاده می شود. اهم یافته های پژوهش در مقاله حاضر عبارتند از اینکه احتجاج در قرائات نیازمند به قواعدی است که این قواعد برآمده از مبانی مورد قبول دانشمندان قرائات می­باشد. از جمله قواعد مورد استفاده در احتجاج می­توان به بررسی تفسیر آیه قبل از انتخاب قرائت، استفاده از سیاق آیات، مطابق بودن لغت و مفرده های قرائت با لغت عربی فصیح، عدم مخالفت داشتن آیه با مباحث کلامی قطعی مورد اجماع شیعه، تایید قرائت توسط احادیث معتبر، مطابقت قرائت با رسم المصحف عثمانی و مطابقت آیه با قواعد ادبی مورد تایید زبان عربی فصیح، اشاره نمود.