جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله شر به سبب چالش‌های الحادی که درباره‌ی وجود خدا و اوصاف مطلق او می‌آفریند، از قدیم‌الایام اساس بسیاری از شبهات ملحدان را شکل می‌دهد. آگوستین قدیس که نقش بی‌بدیلی در حیات اندیشه مسیحی داشته، در تئودیسه خود سعی‌نموده تا از خداباوری و عقاید مسیحی در رهیافت مسئله درد و رنج دفاع نماید. آموزه‌ها و عقاید مسیحی همچون گناه اولیه، هبوط، فیض الهی و غیره، اساس تئودیسه آگوستین را شکل می‌دهند. در این مقاله با روش توصیفی- تحلیلی به تبیین اصول تئودیسه آگوستینی، تحلیل این تئودیسه و نقد آن براساس کلام شیعی پرداخته می‌شود. عدم تأثیر گناه اولیه در اکتساب خیرات و انجام شرور، تبیین ناصحیح از رابطه شرور با عالم ماده، تبیین ناصحیح از عامل تحقق شرور طبیعی و غیره، مواردی هستند که براساس مبانی کلامی شیعه، تئودیسه آگوستینی را به چالش کشانیده و نواقص آن را آشکار می‌سازد.

متفکران و اندیشمندان اسلامی اعم از فلاسفه و متکلمان در رد باور به تناسخ، براهین مختلفی اقامه نموده‌اند که البته بعضی از این براهین توسط دیگر اندیشمندان مورد اشکال واقع شده است و در این میان دو برهان یکی منسوب به شیخ­الرئیس ابن سینا و دیگری برهان صدرالمتألهین از اهمیت و جایگاه ویژه‌ای برخوردار است، در این مقاله سعی می­شود پس از نقد و بررسی دو برهان فوق­‌الذکر و بیان اشکالات آنها، تقریری جدید از برهان صدرالمتألهین با تکیه بر مفهوم زمان ارائه شود. با توجه به اینکه مفهوم زمان مشترک بین فلسفه و علم است، به جنبه دیگری از برهان صدرالمتألهین توجه شده و اتقان این برهان از این جهت بررسی می‌شود. همچنین این مقاله به روش توصیفی و تحلیلی نشان می­‌دهد که برهان صدرالمتالهین که ریشه در حرکت جوهری دارد متقن‌ترین برهان در ابطال تناسخ است. لازم به ذکر است که با استفاده از مفهوم زمان در این برهان و ارائه تقریر مبتنی بر مفهوم زمان از آن، می‌توان به این هدف دست یافت.

مسأله صفات خدا و کیفیت اتصاف ذات الهی به آنها از مسائل اساسی معرفتی در باب مبدأ شناسی است. ابو علی جبائی معتزلی معتقد است ذات خدا، نائب مناب صفات خدا است، زیرا انکار اوصاف الهی به دلیل اتقان صنعش جایز نیست ولی چون واقعیت صفت، قیام به غیر است نه عینیّت، این قول صحیح نیست؛ چون سر از نفی مطلق در می‌آورد و برخی همچون اشاعره و معتزله به ترتیب قائل به زیادت قدیم یا زیادت حدوثی شده‌ و به اثبات صفات رأی داده اند؛ زیرا اصولاً ذات خدا را نباید خالی از کمالات وجودی دانست. این دو قول نیز صحیح نمی‌باشد زیرا تعدد قدما یا نیاز، لازم می‌آید. در این میان شیعه علاوه بر اثبات صفات، به نفی صفات زاید و حدوثی نیز پرداخته که این مقاله در صدد است به صورت توصیفی و تحلیلی و به روش کتابخانه‌ای نشان دهد نه تنها تعارضی در بین نیست بلکه بهترین نظریه می‌باشد.

متکلمان مسئله معاد را عقلا و بر اساس ظاهر آیات مبتنی بر چند مسئله دانسته و معتقدند لازمه ایمان به معاد، اعتقاد به این مسائل است. در مقاله حاضر به صورت توصیفی و تحلیلی به نقد و بررسی چهار مسئله امکان عدم برای عالم کنونی، معدوم‏شدن این جهان، امکان اعاده معدوم و امکان خلق عالم دیگر پرداخته شده است. برخی فناپذیری را مطلقا محال دانسته و برخی بین مجردات و مادیات قایل به تفصیل شده‌اند و برخی عدم را جایز ولی غیر واقع دانسته‌اند که در مسئله بعدی بحث می‌شود و در بحث فانی‏شدن جهان حاضر، برخی به‏کلی آن را نفی کرده‌اند و برخی آن را برای غیر ذات احدیت جایز دانسته‏اند و برخی دیگر عرش، عقول و نفوس را نیز استثنا کرده‌اند. البته منظور از فنا می‌تواند افنای جواهر و اعراض یا فنای صورت به معنای افتراق اجزا و ازاله اعراض یا غیب‏شدن ظاهر (دنیا) و ظهوریافتن باطن (اخرت) باشد که اکنون در نهان است و در بحث اعاده معدوم سه قول جواز، امتناع و تفصیل بین جواهر و اعراض یا بین انواع اعراض به چشم می‌خورد. البته اعاده معدوم اگر هم محال باشد، معاد از قبیل آن نیست و خلق عالم دیگر، مماثل با این عالم را برخی ممکن و برخی ممتنع می‌دانند. البته اگر خلق عالم دیگر در عرض این عالم باشد، نیازی به نابودی عالم فعلی نیست؛ ولی ظاهر آیات قرآن آن را به صورت طولی مطرح کرده است.

با توجه به این که اهل کتاب مکلف بودند به آخرین پیامبر الهی ایمان بیاورند ولی ایمان نیاوردند ودر دین خود باقی ماندند . برخی اندیشمندان امامیه در مورد اهل نجات بودن پیروان اهل کتاب معتقدند که آنها اهل نجات خواهند بود چون به دین خود پایبندند وآنها جاهل قاصر هستند نه جاهل مقصر،تا جایی که دین حق را شناسایی نکردند.پس جاهل قاصر کسی است که از روی جهالت وتقصیر کاری شخصی وکوتاهی باشد که مورد عفو خدا قرار میگیرد.اما جاهل مقصرکسی است که دانسته وشناخته با حق عناد ورزد وآنان مستحق عقوبت خواهند بود.پس نجات یافته کسی است که در مقابل شناخت ودرک حقیقت درست گام بردارد وآن را بفهمدوبپذیرد وبه آن گردن نهد.وحقیقت دین همان حالت تسلیم در برابر حق است ودین خدا در طول تاریخ یکی بوده وآن دین واحد را قرآن، اسلام خوانده است .

از یک سو خداوند، مثل و مانند ندارد و از سوی دیگر، نفس آدمی آینه‌ای برای شناخت پروردگار معرفی شده است. سئوالی که مطرح می‌شود این است که این دو امر چگونه قابل جمع‌اند؟ آیا نفس بالجمله دالّ بر ربّ است یا فی الجمله؟ آیا حدیث «من عرف نفسه، فقد عرف ربّه»، تعلیق به محال است یا ناظر به امکان؟ و در صورت امکان، این دلالت، چگونه است؟ و بین نفس و ربّ چه تفاوت‌ها و تشابه‌هایی وجود دارد؟ و در حدیث «ان الله خلق آدم علی صورته»، منظور از آدم کیست؟ و ضمیر «صورته» به کجا بر می‌گردد؟ و منظور از صورت چیست؟ مطالعه‌ی حاضر در پی پاسخ به این سئوال است. از نظر نگارنده اینگونه احادیث تعلیق به محال نبوده و ناظر به امکان شناخت ربّ توسط معرفت نفس هستند و این شناخت، قطعاً به خاطر اختلاف مراتب وجودی، فی الجمله است و نه بالجمله و منظور از آدم، بنی آدم است و ضمیر «صورته» به خدا بر می‌گردد و منظور از صورت نیز صورت معنوی و اوصافی است و از آنجایی که نفس، در دسترس‌ترین موجود برای نفس است و خودش، خودش است، خداشناسی از این طریق، یک شناخت شهودی و حضوری قابل اعتماد به حساب می‌آید.

رازقیت الهی و رابطه آن با تقدیر و تلاش انسان یکی از اصلی ترین چالشهای انسان در مساله میزان بهره مندی از نعمتهای الهی است که غالبا زاویه نگاه آدمی را در معرض آسیب قرار داده و از مسیر ناب توحید در استعانت و امید منحرف می سازد. این موضوع از طرفی با تقدیر الهی و از طرف دیگر با اسباب و تلاش و تدبیر انسان مرتبط است. درقرآن کریم آیات زیادی را می توان یافت که در رابطه با رازقیت خداوند و نقش انسان در کسب آن مطالبی را بیان کرده اند. این آیات از طرفی رزق را از جانب خداوند معرفی کرده اند و از طرف دیگر انسان را برای بدست آوردن روزی ترغیب نموده اند. این موضوع در روایات نیز بیان شده به نحوی که این تناقض ظاهری در آنها نیز مشهود است و اعتقاد به تقدیر در خصوص رزق و تلاش برای بدست آوردن آن در کنار هم دیده می شوند.در این مجال سعی خواهیم کرد تا جمع میان تدبیر و تقدیر را بیان نموده و شبهات مربوط به آن را بررسی کرده و پاسخ دهیم. البته میزان بهره مندی انسانها از نعمتهای الهی از سنن و قواعد دیگری همچون پاداش و کیفر تبعیت می کند که آنها نیز نیازمند بررسی و تذکر می باشد.

هدف به معنای «غرض» و انگیزه و عامل فعل و «فعل» به معنای انجام کار و «تکوین» به معنای ایجاد و «تشریع» به معنای شریعت و قانون آمده است. بحث درباره‌ی غرض و غایت افعال الهی چه افعال تکوینی و چه افعال تشریعی، از دیر‌‌باز در فلسفه و کلام از جایگاه ویژه‌ای برخوردار بوده است رد پای این مسأله از قدیمی‌ترین متون فلسفی یونان باستان، تا جدید‌ترین متن‌های کلامی و فلسفی عصر حاضر، در همه جا نمایان است. در این راستا چه در غرب و چه در شرق سیر پرفراز و نشیبی داشته است، که نتیجه آن انکار هدفمندی افعال الهی از ناحیه برخی و اثبات آن از سوی بعضی‌ دیگر بوده است که البته مثبتین باید به تعیین آن اهداف نیز مبادرت ورزند. از نظرآیت الله جوادی آملی افعال خداوند غایتمند بوده اما هدفش را در فعلش باید جست‌و‌جو کرد و نه در فاعلش و از افعال تکوینی و تشریعی هدفی داشته است. از نظر ایشان در قرآن‌کریم، خداوند برای آفرینش جهان و انسان و انزال کتب و رسل هدفی قائل است. هدف از آفرینش جهان، انسان است و هدف خلقت انسان و جن، عبادت کردن است ایشان این هدف را به مانند متکلمین، غرض و غایت فعل نمی‌داند بلکه هدف خداوند را به ذات وی مستند می‌کند چون فاعل که هستی صرف است منزه از آن است که غایتی خارج از ذات داشته باشد؛ زیرا وی غنی محض است. در این پژوهش تلاش شده است با تکیه برمنابع کتابخانه‌ای به روش توصیفی این موضوع مورد مطالعه و تحقیق و بررسی قرار بگیرد.

موضوع تاثیر علم النفس ملاصدرا بر معاد شناسی در حکمت متعالیه، در حول محور نفس و ارتباط نفس با معاد می چرخد. بدین معنا که از نظر ملاصدرا غیر از اعضا و جوارح و ابدان مادی، امر دیگری در باطن انسانهاست که منشأ احساسات و ادراکات و فعل و انفعالات ارادی و غیر آنهاست و آن همان نفس ناطقه آدمی است. و این امر مسلم است که منشأ ادراکات و احساسات در تمام موجودات یکسان نیست و روشن است که هر یک از موجودات آثار خاصی دارند که موجب امتیاز آنها از یکدیگر می شود. این نفس بعد از مفارقت از بدن عنصری، همیشه خیال بدن دنیوی خود را می نماید و در روز قیامت همین که خیال بدن خود را نمود، بدنی مطابق بدن دنیوی از نفس صادر می شود و نفس با چنین بدنی در معاد محشور خواهد شد. روش تحقیق در این رساله، روش توصیفی، تحلیلی و کتابخانه ای است نتایج حاصل از این تحقیق، بدین قرار است. الف: بر پایه وجود شناسی ملاصدرا، هستی بر سه بخش تقسیم می شود: وجود مادی، وجود مجرد خیالی و وجود مجرد عقلی. ب: درهستی شناختی ملاصدرا، هر موجود در یک مرتبه از مراتب هستی قرار می گیرد وتعین وتشخص پیدا می کند، در این میان تنها نفس است که در جایگاه و مرتبه مشخص و ثابتی باقی نمی ماند. هرچند در اولین طلیعه وجود، در ماده جسمانی ظاهر می شود، ولی بر اثر حرکت جوهری و اشتداد وجودی، به مرتبه حیوانی وشأن ادراکی نائل می گردد و وارد مرتبه وجود خیالی و جهان مثالی می شود. ج: از دیدگاه ملاصدرا، معاد جسمانی امری مسلم است. زیرا بنابر برهان های عقلی و با توجه به تجرد قوه خیال، شخص محشور در روز قیامت، همان انسان موجود در همین دنیاست. د: از نظر ملاصدرا بهشت و جهنم مراتب وجودی انسان است بهشت هر کسی، عالم اختصاصی خود اوست و درجات بهشت و درجات جهنم چیزی جز درجات وجودی انسان که در همین دنیا تحصیل کرده، نیست.

ا نبیاء آمده‌اند تا به بشر بفهمانند اگر در زندگی، مفهوم متعالی به نام خدا نباشد، حیات، صرفا گذر ساعت‌ها و روزها و ماه‌ها و قرن‌هایی است که فاقد هرگونه هدف در جهان ماده بوده که سیال وار در حرکت‌اند.‌ نبوت را باید کانون اصلی دین دانست. این جمله بدان معناست که معتقدان صرف به خدا و احدیت ذاتی او را(بدون اعتقاد به نبوت )هیچگاه نمی‌توان در زمره دینداران قرار داد. نبوت، وجه انفکاک ناپذیر دین است. به بیان دیگر شناخت علت فاعلی جهان و اعتقاد راسخ به علت‌العلل در امر دینمداری را نمی‌توان کافی دانست. آنچه در فلسفه افلاطونی از آن سخن به میان می‌آید و مضمونی شبیه معاد را زنده می‌کند را نیز نمی‌توان بخشی از دینمداری دانست. درتفکر هلنیست‌ها نیز به مفهومی تحت عنوان دین توجه نشده است. برای مثال؛ هندوئیسم و بودیسم، جهانی را محکوم به عکس العمل می‌دانند که بر پایه چرخه تناسخ شکل گرفته است. لذا از این دیدگاه بسیاری از مکاتب را نمی‌توان دینی دانست و حتی نمی‌توان آنها را ادیان غیرالهی دانست؛ چرا که اساسا برگزیدن نام دین بر این مکاتب امری غلط است. صرف اعتقاد به بی‌پاداش نبودن دنیایی که در آن زندگی می‌کنیم، یک تفکر دینی نیست.در یک تفکر دینی باید میان توحید، معاد و نبوت رابطه‌ای برقرار شود که دین واجد مفهوم گردد. بسیاری از متفکران اسلامی بر این عقیده‌اند که بدون نبوت، حتی توحید هم دچار خلل خواهد شد. درتفکرسنتی تاکیدبراین است که بدون تبیین دقیق جهت گیری دعوت انبیا ،ارائه تعریف کامل واقامه برهان متقن دراثبات آن امکان پذیر نیست اما جهت گیری دعوت انبیا نزد متکلمان معاصرومتالهان ازلحاظ نظری، یکی ازمبانی عمده تحلیل مسائلی مانند مدرنیسم ، علم ودین ، پلورالیزم دینی و.... وازلحاظ عملی ،درارتباط متقابل با مسائلی مانند قلمرو رسالت ادیان ، دین وآزادی ، دین وهنر و.... می باشد . این پژوهش درصدد است تا به بیان رویکرد متکلمان و فلاسفه برای عبور از این حوزه پرداخته وبا تطبیق وبررسی آرای متکلمان ومتالهان ومقایسه آنها ، دیدگاه متقن را که مبتنی برفراگیری دعوت انبیا ونگرش جامع برتمام شئون حیات بشری دارد ، استدلال نماید