جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مقاله حاضر درصدد پاسخ به این مسئله است که فیلسوف در پاسخ به مسائل فلسفی باید از چه روش و منابع معرفتی استفاده کند و در به‌کارگیری چه منابع و روش‌هایی محدودیت دارد. پیش‌فرض مقاله در پاسخ این است که میان غایت، موضوع و روش فلسفه رابطه مستقیم وجود دارد، و تعیین روش و منابع معرفتی مورد استفاده در فلسفه تابعی از غایت و موضوع فلسفه است. با ملاحظه موضوع و مسائل مطرح در فلسفه، آشکار می‌گردد که بحث از مشترکات میان موضوعات علوم یا واقعیت‌های گوناگون غایت اصلی فلسفه اولی است. سپس با در نظر گرفتن دو مرحله اساسی در روش‌شناسی علوم، یعنی اولاً طرح مسئله و فرضیه‌پردازی و ثانیاً سنجش و اکتشاف نظریه، به این نتیجه می‌رسیم که در مرحله طرح مسئله فلسفی، شهودهای خاص و همگانی (حسی- وجدانی)، نقل و تجربه (به عنوان زمینه‌ساز)، در کنار تحلیل‌های عقلی نقش دارند؛ اما در ناحیه سنجش و اکتشاف نظریات، باید قائل به تفصیل شد: اگر بر همگانی بودن اثبات‌پذیری مسائل فلسفی تأکید داشته باشیم، نسبت به عوارض وجود، صرفاً تحلیل‌های عقلی و نسبت به مبادی وجود و تقسیمات وجود (ناظر به موضوعات علوم) تحلیل‌های عقلی در کنار شهود، تجربه و استقراء به کار گرفته می‌شود؛ و اگر ارجاع معرفتی به نحو تفصیلی مد نظر نباشد، در هر سه مورد می‌توان در کنار تحلیل عقلی و تجربه، نقل قطعی را نیز به کار گرفت.

تحقیق حاضر مبتنی بر دو پیش‌فرض است؛ یکی اینکه علوم ـ من‌جمله علوم انسانی ـ نظام‌مند و سیستمی‌اند و دیگر اینکه تأثیرگذاری دین بر علم را باید در ناحیه فلسفه‌ علم جست‌وجو کرد. این تحقیق در صدد است رابطه علم و دین از نگاه علامه مصباح را با روش توصیفی ـ تحلیلی و با رویکرد فرآیندمحور مورد بررسی قرار دهد. نظام علم و عناصر و مؤلفه‌‌های اساسی آن به‌ عنصر متأثر در یک سو، و مبانی دین‌شناسانه‌ علامه مصباح نسبت به قلمرو و اهداف دین در حیات انسانی به‌عنوان عامل مؤثر در سوی دیگر این رابطه قرار دارد. با بررسی رابطه‌ میان آن دو به این نتیجه می‌رسیم که موضوع علوم انسانی با توجه به رابطه‌ تنگاتنگ آن با اهداف دین و در سایه‌ اعتبار معرفتی گزاره‌‌های نقلی دینی مورد بازنگری واقع می‌شود. تغییر موضوع، تغییر در ساختار مسائل و قضایای علوم انسانی را به‌دنبال دارد. ارتباط موضوع‌شناسی و روش‌شناسی و همین‌طور پیچیدگی موضوع علوم انسانی باعث نیازمندی نظام علوم انسانی به گزاره‌‌های نقلی در کنار منابع غیر نقلی و تأثیرپذیری از آنها خواهد شد. همچنین با توجه به تأثیرگذاری دین بر غایات علم، گزاره‌‌های دستوری به‌عنوان جزئی از علوم انسانی تحت تأثیر قرار می‌گیرند.