جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امامیه و مرجئه از دیرینه‌ترین گروه‌های اسلامی‌اند. آگاهی از روابط این دو نحله‌ اثرگذار برای شناخت بهتر تاریخ فکری تشیّع، ره‌گشا است. واکاوی گزارش‌های تاریخی نشانگر این است که در این دوره هر دو گروه مرجئه و امامیّه در دو عرصه‌ اجتماعی و فرهنگی تقابلات و تعاملاتی داشتند که امامیّه با سیاست همزیستی مسالمت‌آمیز سعی در کم اثر کردن فعالیّت مرجئه و اثرگذاری آن­ها در میان جامعه‌ شیعه داشته است. شراکت در تجارت، سفر، معاملات، و... را می‌توان به­عنوان تعاملات این دو گروه در عرصه‌ اجتماعی نام برد. ممنوعیّت ازدواج امامیّه با مرجئه و ممنوعیّت قبول شهادت شخص مرجی­مذهب و... را می‌توان جزو تقابلات اجتماعی میان این دو گروه نام برد. در فضای علمی و فرهنگی نیز این دو گروه هم­گرایی و واگرایی­هایی داشته‌اند. از جمله‌ آن­ها می‌توان به دریافت گونه‌ای از احادیث از برخی از مرجیان، مناظرات گوناگون علمی پیرامون مسائل مختلف و نیز ردیّه­نویسی امامیّه بر ضدّ مرجیان و عقیده‌ ارجاء اشاره کرد که به نظر می‌رسد یا به جهت سیاست تعامل با دیگر فرق اسلامی بوده یا در برخی موارد به جهت تقیّه و حفظ جان شیعیان بوده و موارد تقابل میان آنان نیز برای دورکردن فرهنگ و عقاید منحرف مرجئه از جامعه‌ شیعی بوده است.

مسئلۀ ولایت تکوینی امامان(ع) همواره در میان صاحب نظران و اندیشمندان امامیه مورد مناقشه بوده است. بررسی چنین مسئله ای علاوه بر اینکه در شناخت مقام امام، حائز اهمیت است، در ترسیم و شناسایی خط فکری صحیح امامیه نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. مدرسۀ قم با تنوع روش و خطوط فکری، درحالی که در مبارزه با غلو شهرت دارد، این حوزه از مباحث امامتی را به صورت گسترده مطرح کرده است. این مقاله به بازشناسی باور سه تن از شخصیت های برجستۀ مدرسۀ قم، یعنی احمد برقی و شیخ کلینی و شیخ صدوق در موضوع ولایت تکوینی می‌پردازد و با کشف منظومۀ فکری مشایخ قم در مسئلۀ تصرفات تکوینی امامان، به این نتیجه می‌رسد که نه تنها اصل تصرفات تکوینی امامان مورد پذیرش مشایخ مدرسۀ قم بوده بلکه به صورت گسترده و با تنوع موضوعات به نقل روایات این مسئله پرداخته اند.