جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ارزیابی پژوهش‌های حوزۀ علوم انسانی یکی از مباحث مناقشه‌آمیز است. تأمل در این مناقشه نشان می‌دهد که مباحث مطرح شده، بیشتر جدلی و خطابی است و چارچوب‌های نظری و معرفتی آن نامشخص و آشفته است. تلاش ما در این مقاله آن است که این مناقشه جدلی را به سطح یک مسئلۀ معرفتی در حوزۀ فلسفه علم ارتقاء دهیم تا از رهگذر آن بتوانیم آن را درست صورت‌بندی و فهم کنیم. در بخش اول نشان می‌دهیم با قطع ارتباط با خاستگاه‌های فلسفه علمی و غلبۀ نگاه پوزیتیویستی، بحران علم سنجی رخ داد. سپس نشان داده خواهد شد که فهم این بحران درگرو بازگشت به فلسفه علم با رویکرد غیرپوزیتویستی است. نقد علم‌سنجی رایج و برجسته کردن بحران آن بدان معنا نیست که ارزیابی پژوهش‌های علوم انسانی، ناممکن و دست نایافتنی است، بلکه باید پژوهش‌ورزی در جوامع علوم انسانی در کانون توجه قرار گیرد تا پژوهش‌ورزی و ارزش‌های جامعه علمی برجسته شود. بنابراین ارزیابی روا و دقیق پژوهش‌های علوم انسانی نمی‌تواند صرفاً با کمی‌سازی صرف محصولات پژوهشی محقق شود بلکه این مهم درگرو تعامل مطالعات فلسفه علم، انسان‌شناسی علم و جامعه‌شناسی علم و تاریخ علم با علم‌سنجی است.

بررسی عناوین اعضای بدن و نیز شمارش آنها در متون تشریحی طب اخلاطی، نشانگر یک مساله‌ی مهم است. اینکه در این متون و در مقایسه با متون آناتومی مدرن، به تعداد درخور توجهی از اعضای بدن اشاره نشده است. این، در حالی است که این دو نتیجه‌ی متفاوت، حاصل مشاهدات یک عمل یکسان هستند: تشریح جسد. جز این، برخی از این اعضا، با چشم غیر مسلح نیز قابل رویت هستند که رگ‌های لنفاوی از جمله‌ی همین موارد به شمار می‌رود. بنابراین، طبیب اخلاطی در فرآیند عمل تشریح، برخی از اعضا را دیده است، اما ندیده است. به دیدگاه نویسندگان این مقاله، علت رویت‌ناپذیری این اعضا، در پیوند مشاهده با نظریه نهفته است. بطور خلاصه، مشاهده‌ی عمل تشریح طبیب اخلاطی، برخلاف مشاهده‌ی عمل تشریح آناتومیست مدرن، بر نظریه‌ی اخلاطی استوار بوده است. از این رو، طبیب اخلاطی، در فرآیند عمل تشریح، اعضایی را دیده است که کارکرد اخلاطی داشته‌اند. بقیه‌ی اعضای بدن، یا دیده نشدند یا به یک زایده‌ی گوشتی تقلیل یافته‌اند.

به همان سیاق که پزشکی علمی همچون فیزیک نیست، فلسفه پزشکی قابل فروکاستن به فلسفه علم نیست.

آدرس مشاهده فیلم نشست: https://b2n.ir/j65457

علوم‌انسانی پزشکی در سه تعبیر به کار رفته است:اول به مثابه مجموعه‌ای از رشته‌هاست، دوم برنامه‌ای برای پرورش اخلاقی که به نوعی پروردن حکمت و خرد در عصر تکنوعلم است و سوم دوستی حمایت‌گر است.

علوم زیست‌پزشکی چنان ارتباطی با طبابت دارند که در صورت قطع این ارتباط از دایرۀ پزشکی خارج می شوند.

با گذر از نیمه قرن بیستم میلادی وقایعی رخ داد و پدیده‌هایی برآمد که در مجموع آنها را «بحران پزشکی» خواندند. این بحران سبب شد فلسفه که از نیمۀ قرن نوزدهم از پزشکی منتزع شده بود مجالی برای حضور مجدد بیابد. فیلسوفان پزشکی، بحران را به فربه‌شدن وجوه علمی و تکنیکی و نحیف شدن جنبه‌های انسانی طبابت نسبت دادند. از همین رو، تأمل در باب اینکه پزشکی چیست و چگونه باید میان وجوه علمی-تکنیکی و انسانی آن توازن برقرار کرد به یکی از مسائل محوری فلسفۀ پزشکی بدل شد. سرشت پزشکی معمولاً در غالب دوگانۀ علم-هنر صورت‌بندی می‌شود. در این مقاله ابتدا این صورت‌بندی را تشریح می‌کنم و سپس نابسندگی آن را نشان خواهم داد. در پایان الگویی پیشنهاد می‌دهم که بتوان سرشت پزشکی را بیرون از دایرۀ دوگانۀ علم/هنر فهم کرد. در این الگو پزشکی پرکتیسی است علمی، مبتنی بر قضاوت، گفتگو، مفاهمه و استوار بر سامانی اجتماعی. این الگو با چالش‌های غایت‌شناختی، معرفت‌شناختی، علم‌شناختی، سیاست‌گذارانه و حرفه‌مندی روبروست که نیازمند تأملات جدی و پیوسته در سرشت پزشکی است.

در عصر حاضر تأمل در ارتباط علم و تکنولوژی امری ضروری است که باید از دل گفتگوی میان فلسفه علم و فلسفه تکنولوژی حاصل آید. این گفتگو به دلیل موانعی که بر سر راه آن وجود داشته، هنوز در نگرفته است. مدعای این مقاله آن است که سه مانع اصلی در راه این گفتگو وجود دارد: تفاوت در سطح‌بندی پرسش‌های فلسفه علم و فلسفه تکنولوژی (یکی معرفت‌شناختی و دیگری هستی‌شناختی)، تفاوت در تعابیر (یکی به مثابه اپیستمه و دیگری به مثابه تخنه) و درنهایت، تلقی تکنولوژی به مثابه کاربست علم. سیر تاریخی هر دو نحلۀ فلسفی حاکی از نشانه‌هایی است که با آنها می‌توان بر این موانع غلبه کرد، اما گفتگو به شکل ثمربخش و سامان‌مند هنوز شکل نگرفته است. در بخش پایانی این مقاله به امکان‌هایی که این گفتگو پیش‌رو می‌گذارد، پرداخته می‌شود