جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

خداشناسی و مباحث مربوط به آن بخش بزرگی از منظومه کلامی امامیه را به خود اختصاص داده است. جایگاه امام و مباحث امام شناسی در نظام اندیشه امامیه نقشی محوری ایفا می‌کند و با بسیاری از موضوعات اعتقادی و از جمله معرفه الله ارتباطی تنگاتنگ دارد. بازخوانی اندیشه ها و مباحثات درگرفته میان متکلمان شیعه نشان از وجود دیدگاه های متفاوت و متعارض در باور به نوعی تاثیرگذاری متقابل میان معرفه الله و معرفه الامام دارد. انگاره ی تأثیر معرفه الله بر معرفه الامام طرفداران زیادی دارد همان گونه که تاثیر و نقش معرفه الامام بر معرفه الله نیز هوادارانی پیدا کرده است. در این مجال با شیوه‌ی تحلیل تاریخی ابتدا کاوشی در دسته بندی دیدگاه اندیشمندان امامیه از قرن چهارم تا دهم صورت گرفته و سپس با بررسی مدارس کلامی قم، بغداد، ری و حله دیدگاه متکلمان و اندیشمندان هر یک از مدارس مذکور را همراه با ادله ایشان بر شمرده‌ایم. این بررسی‌ها نشان می دهد عوامل گوناگونی اندیشه امامیه را در مسأله ارتباط معرفه الله با معرفه الامام متأثر کرده است. میزان توجه به نقل یا پیروی از شیوه های عقلی و فلسفی در جهت گیری متکلمان و پذیرش یا عدم پذیرش این ارتباط مؤثر بوده است. محدثان و متکلمان مدرسه قم بر پایه روایات رسیده از اهل بیت (علیهم السلام) و تبیین متکلمان عصر حضور به ارتباط عمیق و متقابل معرفه الله و معرفه الامام باور داشته‌اند اما در مدرسه بغداد با تغییر روش متکلمان این مدرسه به سوی عقلگرایی معتزلی و بهره گیری از ادبیات کلام عقلی، شناخت خدا بر پایه ادله عقلی تبیین شد و نقش معرفه الامام در معرفه الله انکار و تنها معرفه الله در شناخت امام موثر دانسته شد. در مدرسه ری همان شیوه مدرسه بغداد پیگیری شد و حتی جریان محدثان ری نیز تحت تاثیر فضای حاکم همان شیوه را در پیش گرفتند. در مدرسه حله نیز با ورود اندیشه‌های فلسفی و عرفانی دیدگاه های مختلفی پدید آمد. بخشی از محدث متکلمان در این مدرسه مجدداً انگاره ارتباط متقابل معرفه الله و معرفه الامام را مطرح کردند اما جریان متکلمان عقل‌گرا ادامه دهنده سنت کلامی بغداد بودند . در اندیشه کلام فلسفی و عرفانی نیز بر پایه مبانی فلسفی و عرفانی رابطه معرفت خدا و معرفت امام تبیین و گاهی در حد ضرورت مطرح شده است.