جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در گسترة تمدن ایرانی- اسلامی، آیین فتوت به مثابه خرده­ فرهنگی نیرومند بنا به مقتضیات تاریخی موجد گفتمان­ های متکثری بوده است. این آیین برآمده از یک ضرورت اجتماعی و تاریخی در برابر نظام‌های خودکامه و عدالت­ ستیز در دوره‌های مختلف تاریخ ایران بوده، و به‌طور کلی نظام عیاری تفکری آرمان­شهری است و گفتمان­ های گوناگون فتوت جلوه ­های متعدد این اندیشه و نظام را بازنموده است. این پژوهش با رویکرد کیفی و استفاده از روش تحلیل محتوا انجام شده است. نتایج پژوهش نشان می­ دهد که هر یک از گفتمان­ های فتوت عیاری، دینی، صوفیانه، اصناف و پهلوانی آرمان­ های خود را به‌ترتیب در قالبِ جنگ و شورش و طرد هنجارهای جامعه؛ عدالت­ محوری، حمایت از مظلوم و تجلی انسان کامل در سیمای علی(ع)؛ مجاهده با نفس و رسیدن به کمالات معنوی و روحانی؛ پیوند فن و صنعت با ذات حق و رساندن روح به کمال معرفت الهی؛ انزجار از ظلم و بیدادگران، و سامان دادن به شرایط ناگوار و ناهموار اقتصادی و اجتماعی مردم بینوا دنبال کرده ­اند.

فتوت به مثابه خرده‌فرهنگی پرتوان در گستره تمدنی ایران، در طول تاریخ، گفتمان‌های متکثّری را پدید آورده است. کاوش منابع و متون اصیل فتوت نشان می‌دهد که دیدگاه‌ها و عناصر شیعی، افزون بر ایجاد گونه خاصی از فتوت در حکم گفتمانی شیعی، بر جریان‌ها و گفتمان‌های دیگر این خرده‌فرهنگ هم عمیقاً تأثیر گذاشته است. این مقاله با روش تحلیل محتوای کیفی، پژوهش در منابع کهن و اصیل فتوت، این پرسش را طرح خواهد کرد که مولفه‌های گفتمانی فتوت همچون خرده‌فرهنگی آرمانی - شیعی به چه کیفیتی در این متون نوشتاری و بافت اجتماعی - تاریخی بازنموده شده است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که صبغه شیعی فتوت در سه محور قدسی‌سازی مراد و قطب و تجلی انسان کامل در سیمای امام علی(ع)؛ عدالت‌گرایی و ستم‌ستیزی؛ و حمایت‌گری و دفاع از ضعیفان و پاسداشت اخلاق در زندگی اجتماعی و محیط شهری تحت نام منش پهلوانی تجلّی و تبلور یافته است.