جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

دین اسلام از ادیان مبتنی بر وحی متن­محور است و پژوهش دربارۀ این دو میراث «ثقلین» در مطالعات اسلامی اهمیت ویژه‌­ای دارد چرا که این دو متعلق به جامعۀ انسانی بوده و از دل فرهنگ انسانی برآمده‌­اند و به نوبه خود فرهنگ آفرین شده­‌اند و اگر با بیان علمی و روزآمد مطرح شوند، می‌­توانند به تناسب نیازهای روز همچنان فکرساز و فرهنگ‌­آفرین باشند.باید توجه داشت مطالعۀ حدیث بدلیل ظنی الصدور بودن بخشی از آن­ها و آسیب­‌هایی که بدان رسیده، نیازمند دقت بیشتری است. بررسی سند و متن، دو عنصر نقد حدیث از قدیم تا امروز می‌­باشد و نیاز است ضمن آن­ها، از علوم یاری­گر حدیث و روش­های متن­‌پژوهی معاصر نیز کمک گرفت تا بتوان مفاهیم زندگی­‌ساز آنها را با بیانی نو برای مخاطبان بیشتری ارائه کرد. یکی از متون تأثیرگذار اسلامی در حیطۀ فکری­ فرهنگی، نهج البلاغه است که برخی بدلیل مرسل بودن، ایرادهایی به آن گرفته­‌اند. پژوهش حاضر سعی دارد با نمونه­‌پژوهیِ خطبۀ 174 نهج البلاغه و نگاهی متمرکز به عناصر مؤثر در فهم حدیث، اعتبار آن را تحقیق کند و محتوایش را از نظر حدیثی و نیز از این منظر که متنی زبانی است بررسی نماید تا مشخص شود برای این متن روایی، چگونه تعیین اعتبار می­‌شود و می­‌تواند ملاک عمل قرار گیرد تا بار دیگر در حوزۀ موضوعی خود، فرهنگ آفرین باشد.

این مقاله در مورد ضرورت روزآمدسازی روش­های فهم متون راهبر (متون دینی) است که باید به مقتضای پیشرفت علوم، برداشت ما از متون مقدس هم متناسب و همگام با آن مطرح شود. در این مسیر، می­توان با کمک ابزارهای مختلف و با ارائۀ مبانی فهم و سیر منطقی فهم سخن، به مقصود اصلی گوینده نزدیک شد و از شاخه­های علوم مرتبط با آن مانند زبان و ادبیات، سبک­شناسی، هرمنوتیک، اصول فقه نیز به شکلی منسجم یاری بگیریم تا برای یافتن سرشت متنی احادیث که یکی از محورهای اصلی فرهنگ ماست، کوششی دوباره نماییم. پژوهش حاضر سعی دارد با مرور روش­های سنتی حدیث­پژوهی و استمداد از علوم یاری­گر آن که برخی قدیمی و برخی امروزی است، به نظامی در بررسی حدیث دست یابد که ما را در فهم روزآمد حدیث و برداشت از آن به روش بینارشته­ای یاری رساند.

نهج البلاغه گزیده ای از کلام امام علی بن أبی طالب (ع) است که توانسته حلاوت و ملاحت را یکجا گرد آورد و سحر بیان و زیبایی فصاحت را با هم درآمیزد. کار گردآوری و تدوین نهج البلاغه توسط سید شریف رضی (ره) و با رویکردی ادبی در سال 400 ه.ق، یعنی حدود سیصد و شصت سال پس از شهادت امام علی (ع)، به پایان رسید. عدم ذکر سلسله اسناد، مصادر و منابع اغلب خطبه ها، پندها، وصایا و ... از سوی سید رضی بحث، سوال و تردیدهایی در زمینه برخی مباحث موجود در نهج البلاغه به وجود آورده است.ما برآنیم تا در این پژوهش به کمک یکی از گونه های تحلیل ادبی یعنی تحلیل هرمنوتیکی، و با روش شلایر ماخر، بخش‌هایی از کتاب «نهج البلاغه» را مورد بررسی قراردهیم.«هرمنوتیک» علم یا نظریه تأویل است، علمی که مسأله فهم متون و چگونگی ادراک و فهم و روند آن را بررسی می کند. هرمنوتیک شلایر ماخر به [یافتن] شیوه های پرهیز از بدفهمی اهتمام می ورزد. شلایر ماخر برای درک متن دو جنبه را مطرح می کند: نخست درک گفتار نویسنده و سپس درک ذهنیت او.ما در تحلیل هرمنوتیکی گذرایی که بر متن نهج البلاغه داریم، دو موضوع «زن» و «نقد اصحاب رسول (ص)» را از دیدگاه امام علی (ع) مورد دقت قرار می دهیم. قسمتی از کار حاضر سبک شناسی متن، به شیوه شلایر ماخر است و قسمتی دیگر، به پیروی از دیلتای، به زمینه تاریخی آن اشاره می کند. در نهایت، برخی از متن های نمونه پژوهشی مان را در قرآن نیز، به صورت بررسی مناسبت های معنایی، مورد مطالعه قرار داده ایم.در پایان بررسی نمونه های پژوهشی، مشاهده نمودیم که امام علی (ع) در مسئله انتقاد به برخی صحابه، فقط دغدغه اصلاح (فردی/اجتماعی) داشته اند. در مسئله «زن» نیز می بینیم برخی سخنان ایشان قابل تأویل، برخی خطاب به زن یا زنانی در همان دوره بوده است و برخی سخنان هم سند معتبری نداشته با کتاب و سنت هماهنگی ندارد و درنتیجه انتساب آنها به حضرت امیر (ع) رد می شود.