جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

چشتیّه طریقتی صوفیانه و تأثیرگذار در هندوستان است. این طریقت جایگاه خود را به­عنوان یک سیستم عرفانی برجسته تثبیت­کرده­است. امیرخسرو دهلوی شاعر مطرح هندوستان متأثّر از آموزه­های این طریقت به آفرینش آثار ادبی خویش پرداخته، با بهره­گیری از معارف صوفیانۀ طریقت چشتیّه، دیدگاه­های عرفانی خویش را تبیین­نموده­­است. این پژوهش با رویکرد توصیفی در پی آن است تا جنبه­های عرفانی مثنوی­های داستانی امیرخسرو را مورد بررسی قراردهد. آن­چه مسلّم است، محوری­ترین آموزه­های فرقۀ چشتیّه که در آثار این شاعر نمودیافته­است، عبارتند از: توحید، تجلّی، وحدت وجود، مشیّت و عنایت الهی، عشق و ازلی­بودن آن، سریان عشق در جهان هستی، عشق مجازی، شفقت، سماع، پیر، ترک تعلّقات، رباضت و تجرید، که از این میان توحید، وحدت وجود، شفقت، مشیّت و ارادۀ، الهی، شوق و نمونه­هایی از این دست بررسی­شده­است که نتایج حاصل از این بررسی حاکی از این حقیقت است که اصول صوفیانۀ طریقت چشتیّه در آثار امیرخسرو دهلوی تأثیر مستقیم­داشته و تعبیرات و اصطلاحات این فرقه در راستای تعلیم و ترویج این طریقت به­کارگرفته­شده­است.

داستان نقش حیاتی در شکل‌‌گیری مهارت‌‌های تفکر انتقادی دارد. هدف از پژوهش حاضر، کشف امکانات بالقوه داستان‌‌های معمولی در تقویت و شکل‌‌گیری مهارت‌‌های تفکر انتقادی در کودکان است. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، میزان مهارت‌‌ها و مولفه‌‌های تفکر انتقادی از دیدگاه ریچارد پل در داستان‌‌های تالیفی برای کودکان گروه سنی «ج» که در فاصله سال‌‌های 1340 تا 1385 در فهرست کتاب‌‌های مناسب شورای کتاب کودک به ثبت رسیده‌‌اند، بررسی شده است. نتایج پژوهش نشان می‌‌دهد که مولفه‌‌های استلزامات و پیامدها، اطلاعات، داده، شاهد، تجربه، هدف، قابلیت‌‌های استدلال اخلاقی نسبت به سایر مولفه‌‌ها در وضعیت بهتری قرار دارند. از ضعیف‌ترین مولفه‌‌ها نیز می‌‌توان به پیش فرض‌‌ها، اطمینان در تفکر، نظرات و استنباط‌‌ها و تفاسیر اشاره کرد. همچنین عمده رشد متوالی داستان‌‌ها به لحاظ مولفه‌‌های تفکر انتقادی صرف نظر از رشد مقطعی دهة چهل در آثار متاخر و در دهة هشتاد روی داده است.

این نوشتار در پی آن است تا با بررسی حکایت­های هفت ­اورنگ جامی (قرن 9 هجری) و نیز مرصاد­العباد نجم­الدین رازی (قرن 7 هجری)، به تبیین دیدگاه سیاسیِ این دو عارف شهیر بپردازد که عرفانی متفاوت با عرفانِ عارفانِ خانقاه­نشین در پیش گرفته ­بودند. هرچند ورود به عرصۀ سیاست و پیوند با دربار از دیرباز محلی از اختلاف برای حکما و عرفا بوده ­است، عارفانی همچون عبدالرحمن جامی و نجم­الدین رازی توصیه­هایی را برای بهبود اوضاع اجتماع ارائه داده­اند. آرمان­های سیاسی این دو عارف از چهار جهت قابل بررسی است: چگونگی برگزیدن پادشاه، دیانت و سیاست پادشاه، شیوۀ سامان­بخشی به اوضاع مظلومان در جامعه، و انتقاد از راهکار حکومت برای کسب درآمد. این پژوهش که به روش توصیفی تدوین یافته، با ذکر نمونه­هایی شاخص از حکایت­های هفت ­اورنگ و با استناد به تعالیم نجم­الدین رازی، در پی این است که آرمان­های سیاسی این دو عارف را که به لحاظ شرایط اجتماعی در دو دورۀ متفاوت می­زیسته­اند، بررسی کند تا تفاوت نقش­آفرینی آنها و دلیل ورودشان به عرصۀ فعالیت­های سیاسی مشخص گردد. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می‌دهد که به علّت شرایط اجتماعیِ متفاوت در این دو عصر، تفاوت­های بنیادی در اندیشۀ سیاسیِ این دو عارف قرن­های 7 و 9 هجری وجود دارد.

منظومۀ هفت‌ اورنگ جامی شامل حکایات و تمثیلاتی است که به بیان اسرار و رموز شریعت و طریقت پرداخته و با نگاهی ویژه به آداب سیروسلوک، شاخصه‌های اخلاق را در حوزۀ عرفان، در قالب قصه نمایش داده ‌است. این پژوهش که به روش توصیفی تدوین یافته، در پی پاسخ به این مسائل است تا دریابد مقاصد و اهداف تعلیمی عبدالرحمن جامی در این حکایات چیست و چگونه می‌توان با طبقه‌بندی و تحلیل محتوایی آن‌ها، آموزه‌های عرفانی عملی وی را تبیین و تشریح کرد. نخست، ضمن تأملاتی دربارۀ اخلاق، جایگاه آن به‌ویژه در حوزۀ عرفان و تصوف بررسی شده‌ و رابطۀ معرفت و مکاشفۀ عرفانی با مجاهده یا آداب سیروسلوک تبیین شده ‌است. در ادامه، مقاماتی چون صبر، رضا، شُکر، حیا، صدق، تواضع و فتوت از منظر عارفان بزرگ و از خلال حکایات این منظومۀ تعلیمی‌عرفانی، استخراج و بررسی شده ‌است. یافته‌های این پژوهش نشان‌دهندۀ نقش و جایگاه این آداب در سیروسلوک در جهت کسب معارف عرفانی در منظومۀ هفت‌ اورنگ است که شاعر با بهره‌گیری از حکایات متعدد، مشی و مرام طریقت را برای مریدان نمایان ساخته ‌است.