جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

پس از قرآن، احادیث پیامبر اعظم (ص) و امامان شیعه (عل) چراغ هدایت بشریت بوده‌اند. حدیث، مانند قرآن دارای ابعاد گوناگون و جنبه‌های متعدد است و محکم و متشابه، مطلق و مقید و عام و خاص و ... دارد که تمامی این جنبه­ها در سه حوزه شرح‌الحدیث، نقدالحدیث و حل اختلاف اخبار بررسی می­شود. در طول تاریخ شارحان حدیث از روش‌های مختلفی برای شرح احادیث استفاده کرده که مهم‌ترین آن‌ها بهره‌گیری از آیات قرآن کریم است. در این میان امام خمینی(ره) به‌عنوان فقیه جامع علوم فقه، اصول، عرفان، فلسفه و حدیث، چنین نگاهی را در آثار مکتوب خود به یادگار گذاشته­اند. این پژوهش با روش توصیفی- تحلیلی و شیوه کتابخانه‌ای، به بررسی روش امام خمینی(ره) در شرح روایات با بهره­گیری از آیات قرآن کریم در کتاب شرح چهل حدیث پرداخته­ است. بیان اندیشه‌های قرآن‌شناختی امام خمینی(ره) با تمرکز بر مسئله فهم قرآن از نگاه امام و ترسیم ابعاد مختلف آن از اهداف اساسی این پژوهش است. روش امام خمینی(ره) در بهره‌گیری از آیات قرآن در شرح روایات، چراغ روشنی فرا راه نویسندگان، اندیشمندان دینی و حدیث­پژوهان است. یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد، مجموع آیاتی که در شرح روایات چهل حدیث به کار رفته است، در حدود 140 آیه است که بعضی تکراری است. در این میان، 76 آیه برای استشهاد به قرآن، تعداد 30 آیه جهت استدلال به قرآن، 6 آیه به‌عنوان نمونه و تمثیل و 5 آیه برای بیان مصداق استفاده شده که تفصیل هر یک از این موارد در متن مقاله بیان شده است.

موضوع حدوث و قدم نفس از مباحث پربسامد اندیشه فلسفی است که بیشینه فیلسوفان مسلمان بدان پرداخته­اند. اندیشه­وران اسلامی به رسم دیرین و با باور به درستی گزاره­های دینی منقول در سنت روایی پیشوایان، در مواردی پرشمار، «استشهاد نقلی» را به عنوان دلیل یا شاهد مدعای فلسفی خویش برگرفته­اند. ملاصدرا در نگاه به مباحث فلسفی از زاویه دید حکمت متعالیه می­کوشد با توجه ویژه به روایات منقول، موازنه­ای میان استدلال عقلی و شواهد نقلی برقرار نماید. این نوشتار با تمرکز بر نگاه روایی ملاصدرا در موضوع «حدوث و قدم نفس» در کتاب النفس اسفار اربعه بر آن است تا با بررسی اعتبار سندی روایات این موضوع و تحلیل مضمونی آنها در آن کتاب، تصویری روشن از نگاه روایی این حکیم متأله ارائه دهد و با تحلیل موارد قوت و ضعف استدلال­های روایی وی در حدوث و قدم نفس به داوری علمی در این باره بنشیند.

تفاوت‌های فردی یکی از بنیادی‌ترین واقعیت‌های زندگی انسان‌ است. شناخت تفاوت‌ها، حکمت‌ها و نتایج آنها اهمیت بسزایی در ساخت جهان‌بینی انسان و تعاملات اجتماعی او دارد. از سوی دیگر، پاسخ به پرسش‌ها و رفع ابهاماتِ پیرامون موضوع مهمی همچون عدل الهی، در گرو شناخت حکمت‌ها و نتایج تفاوت‌های فردی است. این پژوهش با تفاوت گذاشتن میان حکمت (فلسفه وجود) و نتیجه (پیامد حضور) تفاوتهای فردی، آیات و روایات مرتبط با موضوع را بررسی می‌کند. روش تحقیق، توصیفی- تحلیلی است بدین صورت که پس از گردآوری آیات و روایات با ابزارهای جستجوی کتابخانه‌ای، به تحلیل محتوای آنها می‌پردازد. رهاورد پژوهش در خصوص حکمت تفاوت‌ها گویای آن است که: اراده الهی، خداشناسی، استخدام و به کارگیری افراد، قوام زندگی بشر، ایجاد جایگاههای متفاوت و وظایف گوناگون، شناخت یکدیگر، آزمایش الهی و نمایش عدل الهی از مهم‌ترین حکمت‌های تفاوت‌های فردی در آیات و روایات هستند. همچنین مهم‌ترین نتایج و پیامدهای این تفاوت‌ها عبارتند از: تفاوت در مسئولیت‌ها، قضاوت نکردن یکدیگر، مشورت، پرهیز از عیب‌جویی و سرزنش دیگران، عفو و عذرپذیری و رعایت توان در تکالیف.

خلق نیکو و حسن معاشرت از اموری است که دین مبین اسلام و احکام موضوع برای تحکیم خانواده و رشد و بالندگی آن بر این موضوع تاکید کرده است و مقید بودن به این فضیلت و انجام مسئولیت‌های مربوط به آن موجب قرابت و صمیمیت بیشتر اعضای خانواده می‌شود و از بروز تنش و هرج و مرج در خانواده و بلکه جامعه جلوگیری می‌کند. بررسی این موضوع از دومنظر ضرورت دارد نخست آنکه امروزه بر اثر ضعف مبانی دینی برخی افراد و نفوذ جریان‌های فکری و فرهنگی غربی به ویژه تفکرات مکتب مردود فمنیست آموزه‌های اسلامی خانواده کم ارزش و اعضای خانواده نسبت به وظایف خود در قبال دیگر اعضای خانواده بی‌توجه شده‌اند و تکلیف خود نسبت به سایرین را به خوبی انجام نمی‌دهند بدیهی است که بی‌اعتنایی به این تکالیف با توجه به نقش محوری و موثر حسن معاشرت در خانواده علاوه بر آسیب‌پذیر نمودن رابطه همسران می‌تواند روابط سایر اعضای خانواده را آشفته نماید و حتی خانواده را در خطر انحلال و فروپاشی قرار دهد. دوم، هجوم بی‌رحمانه بسیاری از شبهه‌ها مانند تفاوت نوع رفتار و وظایف زن و شوهر در یک خانواده با جدا کردن بخشی از دستورات دین از متن دین و بدون نگاه کامل به سیستم احکام اسلامی،زمینه استفاده نادرست از آموزه‌های دینی را فراهم کرده و این شبهه را ایجاد نموده است که اسلام با نگاهی مرد محورانه به وظایف و تکالیف زن و مرد به زن ظلم کرده و باعث منحرف شدن بسیاری از افکار از تعالیم آسمانی دین اسلام است. این پژوهش با مراجعه به منابع بالادستی علم فقه که در دسترس هستند و به طور عمده با روش کتابخانه‌ای و متمرکز با استفاده از سامانه‌های استاندارد تحقیق و پژوهش از روش‌های معتبر با فیش‌برداری انجام شده است. از بررسی آیات قرآن کریم و کلام امیرالمومنین علیه‌السلام در نهج‌البلاغه به این نتیجه می‌رسیم که خداوند برای هر یک از افراد در خانواده حقوق و تکالیفی را نسبت به هم معین کرده است که مهم‌ترین آن‌ها حسن معاشرت با خانواده است که به عقیده نگارنده از حقوق و تکالیف اصلی هر کدام از اعضای خانواده نسبت به سایرین است و رعایت آن‌ها متضمن سعادت در زندگانی خانوادگی آن‌ها می‌شود همچنین می دانیم که سعادت و آرامش اعضای خانواده در قبال هر فرد مشروط به رعایت حسن اخلاق و حسن معاشرت خود او در قبال دیگران است و بر این اساس رابطه حسن معاشرت و اخلاق نیکو موجب توازن و فراهم شدن محیط آرام برای فرد و آسایش برای کل اعضای خانواده می‌شود.

حکومت سربداران نخستین تجربه تاریخی در استقرار حکومت شیعی در دوران غیبت است. آثار فرهنگی و تمدنی این نهضت، زمینه مناسبی برای نهادینه ­سازی اندیشه شیعی در تشکیل حکومت دینی بر محور آموزه­‌های علوی فراهم آورد. این نوشتار در پی بررسی میزان نزدیکی و انطباق اندیشه­ها و اقدامات خواجه شمس الدین علی چشمی، ششمین فرمانروای سربداری را با آموزه‌­های امام علی در عهدنامه مالک اشتر نخعی است. اقدامات مهم شمس الدین علی چشمی در سه زمینه: اقتصادی، فرهنگی و نظامی، نمونه­‌ای کامل و جامع از وظایف یک کارگزار و حاکم اسلامی که امام علی علیه السلام در عهدنامه مالک اشتر برشمرده است: «گردآوردن مالیات‏‌ها، پیکار کردن با دشمنان، به سامان رسانیدن مردمان، و آباد کردن شهرهاى آن». اندیشه‌­ها و اقدامات پرنُمود خواجه چشمی در حوزه اقتصادی مانند اصلاح ساختار اقتصادی، توجه به کشاورزی، بازرگانی و صنعت، در کارهای فرهنگی و عمرانی همچون ساده زیستی، همنشینی با مردم، بنای مسجد جامع بیهق و مبارزه جدی با مفاسد اجتماعی و امور نظامی همانند اهتمام جدی به امور معیشت و رفاه جماعت سربدار، اقتدار نظامی و به رسمیت شناخته شدن تمامیت ارضی حکومت سربدار از سوی طغاتیمور و پیروزی بر مخالفان خارجی، نزدیکی و پیوند محکمی با آموزه­‌های علوی در عهدنامه دارد. هرچند بخش کوچکی از رفتارهای ناشی از شدت قانونی وی چندان با هندسه اندیشه علوی سازواری و تناسب ندارد.

روایت «لاتجتمع امتی علی الضلالة» که از طریق جوامع حدیثی اهل سنت نقل و انتشار یافته امروزه به عنوان سند اجماع فقهی در کنار کتاب و سنت و قیاس به کار می رود و از دیرباز سند رسمی مشروعیت عملکرد صحابه، به ویژه خلفای پس از پیامبر (ص) بوده است. دانشمندان اهل سنت در مناقشات کلامی همواره از این روایت برای ابطال احتجاجات دانشمندان شیعی سود برده­اند. این روایت به برخی از جوامع حدیثی متاخر شیعه نیز راه یافته است. در این مقاله با بررسی سندی روایت مزبور ضعیف بودن طرق مختلف نقل اثبات شده و با نگاه تاریخی و دلالی متن روایت، نه تنها مفید مفهوم اجماع و حقانیت آن دانسته نشده، که با وجود اضطراب و گونه­گونی متن، احتمال تصحیف یا جعل آن با وجود انگیزه های سیاسی برداشت شده است.

زهد و ساده‌زیستی همواره به عنوان یکی از فضایل مهم اخلاقی و دینی مورد تأکید اهل بیتb و به ویژه امام علی علیه السلام بوده است. بررسی محتوای نهج البلاغه درباره زهد موضوع این تحقیق است که با روش تحلیل مضمون و پس از تحلیل لغوی زهد انجام گرفت. رسیدن به الگوی زهد از سه منظرِ چیستیِ زهد، چرایی و چگونگی زهدورزی سؤالاتی هستند که ابعاد مختلف الگوی زهد در نهج البلاغه را روشن ساختند. در این مسیر، ابتدا همه متون مرتبط با زهد، از خطبه­ها، نامه­ها و حکمت­های نهج البلاغه گزینش و در جدولی مقابل هر متن، مضمون یا مضامین پایه­ای حاکی از ابعاد مختلف زهد استخراج گردید و در نهایت، این مضامین در قالب سه جدول چیستی، چگونگی و چرایی زهد سامان یافتند؛ بدین صورت که میان مضامین هر جدول دسته­بندی شد و هر یک ذیل عناوین کلی­تر به عنوان مضامین سازمان­دهنده قرار گرفتند. نتیجه آنکه در نهج البلاغه، ماهیت زهد، رغبت نداشتن به دنیا و در آرزوی دنیا نبودن است و دلیل آن، کوچک­انگاری دنیا در برابر آخرت و اسباب زحمت بودنِ دنیاخواهی است. همچنین بیشتر مضامین درباره چگونگی زهدورزی است که به شکل قناعت به اندازه کفایت نمودار ­می­شود.

حدیث «اکثر اهل الجنه البله» حدیثی مشهور است که همواره بر زبان مسلمانان به ویژه عارفان و متصوفان جاری بوده و هست. در این مقاله در آغاز، با جست و جو در منابع شیعه و اهل سنت مسیر نقل این حدیث در منابع فریقین پیگیری و نشان داده شده است. آنگاه با به کار بستن قواعد و معیارهای حدیث شناختی و واکاوی قرینه های موجود، سند و راویان حدیث مزبور به محک نقد کشیده و در نتیجه نشان داده شده است که هیچ یک از طرق این حدیث خالی از ضعف نیست. سپس با توجه به نظر شارحان و محدثان، متن حدیث نقد و تحلیل شده و با فرض صدور حدیث از سرچشمه علم نبوی (ص) سعی شده معانی درست آن به دست داده شود. در همین بخش از پژوهش به دیدگاه عارفان هم که این حدیث را با مبانی ذوقی خود بسی موافق یافته اند اشارت رفته است.

یکی از جلوه‌های بدیع و شگفت‌انگیر نهج‌البلاغه خروج الفاظ از دایره تنگ معانی و تجلی واژگان و جملات بسان نمادهایی دقیق و عمیق، تصاویری زنده و تابلوهایی گویا و جذاب است؛ تا بدانجا که می‌توان نهج‌البلاغه را رستاخیز سخن نامید؛ رستاخیزی که پس از آیات روشنگر قرآن کریم و سخنان شیوای پیامبر اکرم(ص) همانندی ندارد. این نوشتار با تبیین موضوع «نماد» و جایگاه آن در زبان، از تفاوت نماد با استعاره و تمثیل سخن گفته و با ارائه نمونه‌هایی از نهج‌البلاغه به تحلیل زبانی کارکرد نماد در بیان امیر مؤمنان(ع) پرداخته است. نظر به فراوانی کاربرد نماد در زبان نهج‌البلاغه، در این پژوهش تنها نمادسازی حضرت امیر(ع) از برخی حیوانات تحلیل و بررسی شده است و این نوشتار مقدمه‌ای بر تحلیل زبان‌شناسانه و معناشناسانه نماد و نمادپردازی در نهج‌البلاغه به‌شمار می‌رود. کران ‌ناپیدایی سخن، صورت‌بخشی به اندیشه و عمق‌دهی و ژرفابخشی به مفاهیم در نهج‌البلاغه از رهگذر کاربست نماد در بیان امام علی(ع) به زیبایی رنگ تحقّق یافته است.