جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این پژوهه جستاری است به حد توان در جستجوی خدا و معنای زندگی از دیدگاه کی یرکگور. پرسش معنای زندگی در عصر کی یرکگور به طور مستقیم و آشکار مطرح نبوده است ولی آثار کی یرکگور سرشارند از نظراتی که دست به دست هم، معنای زندگی را می سازند. کی یرکگور نواندیشی دینی و فیلسوفی وجودی گر محسوب می شود. بنابراین آراء وی، معطوف به انسان و ویژگی های وجودی آن شکل می گیرد. از میان آثار متعدد و نظریات پراکندۀ کی یرکگور، ویژگی های وجودی انسان چنین گرد می آیند: انسان وجودی است در حال صیرورت که فردانیت، تناقض، رنج، عشق، هراس و نومیدی ملازم آنند. زندگی نیز فرایندی است که انسان آن را طی می کند بنابراین ویژگی های وجودی انسان، همان مؤلفه های درون مایۀ معنای زندگی را تشکیل می دهند. به این ترتیب نحوۀ تحقق این ویژگی ها و معنایی که در زندگی پیدا می کنند در کنار هم معنای زندگی را رقم می زنند. از سوی دیگر کی یرکگور برای انسان سه مرحلۀ وجودی لذت جویی، اخلاقی و دینی را ترسیم می کند که همان شیوه های مختلف زندگی را حکایت می¬کنند. بنابراین به بررسی کیفیت هر یک از مؤلفه های وجودی انسان در هر مرحلۀ زندگی پرداخته ایم تا بر مبنای معنایی که در هر مرحله به خود می گیرند معنای زندگی را در آن مرحله تبیین نماییم. در زندگی لذت جویانه از آن جا که به جنبۀطبیعی و لایۀ نخستین وجود انسان بسنده می شود هیچ یک از مؤلفه¬های وجودی انسان در معنای اصیل خود تحقق نمی یابند و لذا زندگی لذت جویانه در نهایت به ناامیدی و بی¬معنایی می انجامد. در زندگی اخلاقی، لایه های درونی تر و جنبه های فراتر وجود انسان مورد توجه قرار گرفته و کیفیت مؤلفه های وجودی انسان ارتقاء می یابد. درنتیجه زندگی از پوچی و بی معنایی ارتفاع گرفته و معنایی اخلاقی پیدا می کند. البته این معنا با صرف اکتفا به اخلاق، ناتمام و نارسا باقی می ماند. در گذار به زندگی دینی و با ورود به ساحت ارتباط با خدا، مؤلفه های وجودی انسان جهش فوق العاد ای پیدا می کنند و در معنایی فراتر و گسترده تر از معانی مراحل پیشین خود نمود می یابند و به دنبال آن معنایی متعالی به زندگی می بخشند.

موضوع مورد تحقیق در این پایان نامه، الهیات سلبی از دیدگاه ابن میمون اندلسی و قاضی سعیدقمی است. در مقدمه، ابتدا اهمیت موضوع بررسی گردیده و گفته شد. از دیرباز یکی از مهمترین مسائلی که اندیشه متفکرین اسلامی را به خود معطوف نموده بود شناخت خداوند است که ردمبحث معرفت الهی بحث از صفات جایگاه ویژه دارد و ا نکه خداوند اصولا دارای صفاتی است وصفات خداوند به چه نحو می باشد، یکی از دغدغه های اصلی اندیشمندان مسلمان بوده است، دراین بین ابن میمون اندلسی و قاضی سعید قمی، تفسیر متمایزی از صفات حق تعالی بیان نمودندکه معروف به الهیات سلبی می باشد. این موضوع از لحاظ سابقه تاریخی کمتر مورد توجه فلاسفه مسلمان بوده است و جزء این دو دانشمند و عده اندکی دیگر همچون ملا رجبعلی تبریزی، بقیه فلاسفه صرفا به اشاره بسیار کوتاه اکتفا نمودند. هدف بحث معرفی این دو دانشمند بزرگ قاضی سعید قمی و ابن میمون اندلسی و معرفی جایگاه الهیات سلبی در اندیشه اسلامی می باشد. درادامه بیان گردید ابن میمون اندلسی در سال ‎1135 میلادی در شهر قرطبه چشم به جهان گشود وبزرگترین فیلسوف یهودی بود. همچنین قاضی سعید قمی در سال ‎1041 هجری قمری متولد شدو از مفاخر دنیای اسلامی می باشد. در ادامه بیان شد تفکر الهیات سلبی نگرشی خاص در موردصفات حق تعالی دارد و بر این باور است که خداوند دارای صفات ثبوتیه نیست و صفات ثبوتی حق تعالی به سلبی نقیض آن بر می گردد یعنی وقتی می گوییم خداوند عالم است یعنی جاهل نیست و خداوند قادر است در واقع آنچه خداوند بدان متصف است سلب عجز می باشد نه صفت قدرت. سپس به نظر برخی از فلاسفه و متکلمین اسلامی اشاره و گفته شد در این میان مرحوم ملارجبعلی تبریزی از مدافعان نظریه الهیات سلبی بوده، ولی دانشمندانی چون ملاصدرا،علامه طباطبایی، و سایر فلاسفه حوزه صدرایی توجه چندانی به این نظریه ندارند و آنرا نمی پذیرند. در ادامه به تعریف صفات و فرق اسم و صفت و همچنین تقسیم صفات الهی اشاره شد و در بخش دوم، صفات حق تعالی از دیدگاه ابن میمون مورد بحث قرار گرفته است.

مسئلۀ شر از دیرباز چالشی بزرگ در برابر خداباوری بوده و در طول تاریخ بحث‌های فراوانی حول این مسئله از جانب خداباوران و خداناباوران مطرح شده است. اما آنچه می‌تواند مشکلی جدیدتر برای خداباوری در نظر گرفته شود استدلال اختفای الهی است. شباهت‌های فراوان میان این دو استدلال برخی را بر آن داشته است که یکی از این دو را به دیگری تحویل ببرند و صرفاً یکی را اصیل به شمار آورند. ممکن است یکی از مفاهیم شر و پنهان بودن خدا به دیگری تحویل برده شود، یا یکی از استدلال‌های اقامه‌شده مبتنی بر آنها، و یا تحویل در هر دو مورد رخ دهد. با توجه به گستردگی دامنۀ هر دو استدلال، آنچه این مقاله صرفاً در پی آن است بررسی دلایل کسانی است که معتقدند اختفای الهی چیزی جز صورت‌بندی دیگری از شر نیست و لزومی ندارد به طور مستقل به آن پرداخت. این دلایل می‌تواند شامل مواردی همچون تشابه ساختار منطقی، روش، نتیجه و پاسخ‌ها باشد تا نشان دهد استدلال اختفای الهی یا اساساً مستقل نیست و یا اگر هم باشد، دلیل بسیار ضعیف‌تری نسبت به شر به حساب می‌آید، پس شایستۀ توجه چندانی نیست. نتیجه‌ای که در پایان حاصل می‌شود این است که به رغم همۀ قرابت‌ها و شباهت‌های موجود، چنین فروکاستنی کاملاً نارواست و هر دو مسئله، فارغ از قابلیت مستدل ساختن ادعا، به تنهایی ارزشمند، قابل بررسی و اصیل است.

این پایان نامه در سه بخش به شرح زیر است : بخش اول : اعتباریات از دیدگاه علامه طباطبائی ( ره ) که تفصیل بیشتری از باقی بخشها دارد. مقصود از اعتباریات در این مقاله اعطا حد شی به شی دیگر در خیال و تصور است . بخش دوم : افعال گفتاری از نظر جان سرل مطرح شده است و مقصود از افعال گفتاری افعالی است که بوسیله گفتار انجام می شود مثل تعهد دادن، قول دادن و امثال آن که در فقه اسلامی بعضا به نام عقود و ایقاعات نام گرفته است . انواع افعال گفتاری و پیشینه آن که به ویتگنشتاین می رسد، و همچنین قوانین و قراردادها مورد بحث قرار گرفته است و بالاخره بحث حقایق طبیعی حقایق موجود در عالم هستی است و حقایق نهادی یعنی حقایقی که نهاد اجتماع آن را ایجاد و اعتبار می کند از نظر جان سرل مورد بحث و بررسی قرار گرفته است . در بخش سوم نیز تطبیق اعتباریات از دیدگاه علامه و افعال گفتاری جان سرل مورد بحث قرار گرفته که در این بخش بطور کلی تشابه این دو دیدگاه اثبات و جامعیت نظریه علامه نیز ثابت شده است/

براساس آموزه ماواگزینی روح القدس از جمله کارکردهای اساسی روح القدس هدایت مؤمن مسیحی به سوی حقیقت خداوند و شبیه ساختن وی به اوست. ساکن شدن روح القدس درمومن مسیحی سبب استحاله و تبدیل وی به آفریده ی نو می شود که لازمه رستگاری و تحقق فرایند تقدیس است. چگونگی ماواگزینی روح القدس در درون شخص مسیحی و نحوه تاثیر گذاری بر ایمان او برای هدایت و وصول به رستگاری، چالش جدی فیلسوفان دین مسیحی است که می کوشند به فهم معقولی از رابطه استحاله و تبدیل به آفریده ی نو در فرایند مأواگزیدن روح القدس در درون مؤمن مسیحی با وجود قدرت انتخاب و اختیار انسان در پذیرش هدایت و عدم آن، دست یابند. مدل مشارکتی آلستون می تواند به نحو معقولی از جایگاه اختیار دفاع نماید. براساس این مدل مؤمن مسیحی در روند مأواگزینی روح القدس در درون خویش، هم تا حدی به آنچه خیر است معرفت و آگاهی می یابد و هم احساس می کند مایل است واکنشی شایسته و مناسب نشان دهد. این مدل در تمام استحاله ها نقش درونی مهمی به روح القدس می بخشد و در عین حال مجال انجام کارهای بسیاری را برای فرد باقی می گذارد و اختیار او را در نظر می گیرد. از این رو این مدل می تواند به عنوان تبیینی عقلانی از جایگاه اختیار در روند هدایت باطنی روح القدس در جریان مأواگزینی، به شمار آید.

در این رساله ابتدا بطور مفصل به تاریخچه بحث توجیه عقاید دینی (ادله اثبات خدایا خداباوری) در فرهنگ های اسلامی و غربی پرداخته شد، سپس دیدگاه سه تن از متفکران مشهور، یعنی پاسکال، ویلیام جیمز، و استاد مطهری مورد بررسی قرار گرفته است. پاسکال جزء ایمانگرایانی است که معتقد است دل برای خود دلایلی دارد که عقل از درک آن عاجز است. او شرطیه ای راپیشنهاد می کند که در پرتو آن شخص معتقد به گزاره خدا وجود دارد سود بی نهایتی را از آن خود می کند. در ایمانگرایی پاسکال می توان به ضعف هایی از جمله مصلحت اندیشانه بودن ایمان و.... اشاره کرد. تفسیر ویلیام جیمز از اعتقاد دینی بی شک مبتنی بر تفسیر ایشان از پراگماتیسم و مبانی معرفت شناختی آن است. در تجربه گرایی مورد نظر جیمز، حقیقت آن است که دارای فائده عملی باشد و به میزانی که این فائده از اعتبار برخوردار است. اعتقاد دینی هم توجیه پذیر خواهدبود. از طرف دیگر نمی توان از فوائد روان شناختی دینداری صرف نظر کرد. بنابراین حتی اگرخدایی هم نباشد باور به او که سودی بی نهایت دارد معقول به نظر می رسد. اما در نگاه استادمطهری ایمان دارای دو رکن معرفت و تسلیم است که از یک طرف پذیرش یکی بدون دیگری ایمان حقیقی نیست و از طرف دیگر متعلق چنین معرفتی از عینیت برخوردار است. انسان درپرتو عقل، معرفت لازم را نسبت به خداوند و هستی بخش به دست می آورد اما معرفتی که با تسلیم و خضوع همراه نباشد حق نما نخواهد بود. ایشان در طرح مباحث دینی دنباله رو حکمای اسلامی قبل از خود و به ویژه ملاصدرا وعلامه طباطبایی است که بر حسب مرسوم بیشتر مباحثشان پیرامون اثبات وجود خداست، نه معقول نشان دادن باور دینی. استاد مطهری اعتقاد دینی را اموری مطابق فطرت می داند و با بینش قرآنی خود همه انسانها را حق طلب معرفی می کند و نیز نظریه اخلاقی کانت را با تفسیری جدید و با تمسک به برهان فطرت و نظریه پرستش معتبرمی داند. به این ترتیب فلاسفه متأخر اسلامی و به ویژه مطهری به جای توجیه باور دینی و معقول جلوه دادن آن از طریق عقل عملی، بیشتر به دلایل اثبات محوری ترین اعتقاد دینی یعنی وجودخدا از طریق عقل نظری پرداخته اند، اما در میان فلاسفه غربی به ویژه پاسکال و جیمز، عمده مباحث حول محور معقول جلوه دادن باور دینی بوده است، نه اثبات حقانیت وجود خدا.