جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

امروزه تاریخ امامیه چنان با تاریخ کلام در هم آمیخته است که شناخت آن بدون آشنایی با اندیشه‌های متکلمان امامیه در مدارس مختلف کلامی، از مدینه، کوفه و قم تا بغداد، ری، حله، اصفهان، شیراز و... ، و بازخوانی آنها، بسی دشوار و گاه غیرممکن به نظر می‌رسد؛ مدرسه‌هایی که در محیط‌های جغرافیایی ناهمگون شکل گرفته‌اند و پراکندگی آنها در مسیر تاریخ، منشأ پیدایش تغییر و تطوراتی در روش و محتوای اندیشۀ متکلمان اسلامی در مباحث مختلف کلامی، به‌ویژه در مباحث امامت شده است. این نوشتار به بازخوانی و بررسی مسئلۀ «امامت» در اندیشۀ نخستین متکلمان امامی مدرسۀ بغداد قبل از ظهور مرحوم شیخ مفید و شاگردان برجستۀ او اختصاص یافته است و با تأکید بر آرا و کلمات متکلمان بزرگ خاندان نوبخت و نیز معتزلیان شیعه‌شده، به‌ویژه ابن‌قبه رازی، به مقایسۀ آنها با یکدیگر در اهم مسائل امامت، می‌پردازد. اگر‌چه این دو جریان تفاوت‌هایی در روش و رویکرد با یکدیگر داشته‌اند _ که در میان آنها از گرایش به سمت متکلمان نظریه‌پرداز کوفه و تأثیر‌پذیری از آنها تا توجه بیش‌از‌اندازه به عقل و هم‌نوایی در برخی مباحث امامت با رویکرد عقل‌گرایی معتزلیان به چشم می‌خورد_ اما اشتراکاتی نیز با یکدیگر داشته‌اند که مهم‌ترین آنها را می‌توان دور‌شدن تدریجی از روش و محتوای متکلمان مدرسۀ کوفه و نزدیک‌شدن به دستگاه کلامی معتزلی دانست.