جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بحران، رویدادی غیرمنتظره و ناخوشایند است که مشکلاتی را بر جامعه تحمیل کرده و به حالتی حاد و بی‌ثبات برای افراد و یا جامعه تبدیل می‌شود و رفع آن، نیازمند اقداماتی اساسی است. در تاریخ امامت شیعی، سال‌های 203 تا 260 هجری قمری به رهبری و سرپرستی ابناءالرضا (ع) اختصاص دارد؛ دوران زندگانی امام جواد، امام هادی و امام عسکری (علیهم السلام) خفقانی بر جامعه شیعی حاکم بود که دوستی و موالات با ائمه (ع)، تبعاتی چون مصادره اموال، حبس، شکنجه و حتی شهادت در پی داشت. ابناءالرضا (ع) با تدابیر و اتخاذ تصمیم‌هایی توانستند جامعه را مدیریت و جامعه شیعی را از گزند حوادث حفظ کرده و با کمترین آسیب، به سمت امنیت و آرامش سوق دهند. این پژوهش که با روش توصیفی-تحلیلی سامان‌یافته است، مجموعه اقدامات ائمه متأخر شیعه را به‌منظور پیشگیری، آمادگی، راهکارهای مقابله‌ای و بازدارنده در سه مرحله «قبل از وقوع بحران»، «حین وقوع» و نیز «بعد از وقوع بحران» با تأکید بر امور حفاظتی-امنیتی، دسته‌بندی و معرفی کرده است؛ اصول مدیریتی که در عصر حاضر نیز می‌تواند مورد توجه و اتباع باشد.

تعبیر «الجفاة‌ الطغام» در سه خطبه نهج‌البلاغه، خطاب به اهل شام بکار رفته‌است. امام علی(ع) این گروه را تندخو و در شمار اراذل و اوباش جای داده که تنها اتحاد، موجب پیروزی‌شان شده است. نکته قابل توجه، استعمال جفاة طغام به دو صورت معرفه و نکره و اظهار تعجب علی(ع) از جفاة‌طغام است که بدون دریافت «مَعُونه»، به اطاعت از معاویه درآمده‌اند. درباره این نسبت، شارحان، تعجب امام(ع) را تنها به تبعیت بدون عطا منحصر کرده‌اند. برخی از شارحان معنای لغوی را پاداش و مستمری دانسته‌اند اما تعجب خود را این چنین ابراز داشته که محال است معاویه به سپاهیان، عطایی نداده باشد؛ تحلیل برخی آن است که مَعونه به معنای پرداخت‌های مازاد بر حقوق ماهیانه است که به تیمارداری ستوران و تعمیر اسلحه اختصاص می‌یافته است. این پژوهش به روش توصیفی-تحلیلی مفهوم جفاةطغام را بازشناسی کرده است. در پایان این نتیجه به‌دست آمد که هرگروه عالی‌رتبه یا دون‌پایه‌ای که اقتدار، وفاداری و اطاعت از حاکمیت حضرت علی(ع) را نادیده گرفته، بـه فکر تصاحب قدرت یا معترض سیاست‌های حضرت بوده و امنیت شـهرها را بـرهـم‌زند، همگی در شمار موصوفان به «الجفاة الطغام» قرار می‌گیرند. در این میان، گروه‌هایی هویت‌یابی شدند که از معاویه، معونه و عطایی دریافت نمی‌کردند که دقیقا با توصیف امام، سازگار است. با شناخت هویت طغام این نکته حاصل شد که اظهار تعجب علی (ع) تنها از جفاةطغام نیست که بدون معونه از معاویه اطاعت می‌کنند؛ بلکه حضرت متعجب از صحابیانی هستند که حقوقی برابر را نپذیرفته و روش‌های ایشان را خوش ندارند.

پس از جنگ صفین، در پی هجوم سپاه شام به نواحی کوفه و بی‌تفاوتی عراقیان در برابر غارات، امیرالمؤمنین علی (ع) دو مؤلفه «دین و حَمِیّت» را عامل همگرایی اجتماعی دانسته که فقدان آن منجر به تشتت در سپاه عراق شده است. تفرقه عراقیان، زمانی بیشتر نمایان می‌شود که به همسایه عراق یعنی شام نظر کنیم؛ جایی که مردمی متحد و مطیع دارد. علت فرمانبرداری شامیان، همواره مورد بحث و مناقشه بوده است؛ اما اینکه دین و حمیت به‌عنوان یک قانون قطعی و جهان‌شمول قلمداد شده و در شام اُمَوی، موجب اتحاد شده باشد نیاز به تحلیل و بررسی دارد. این پژوهش به روش توصیفی ـ تحلیلی، مفهوم دین و حمیت را بازشناسی کرده و با تکیه ‌بر جریان‌شناسی، به بررسی عوامل همسازگری در شام پرداخته است. برآیند پژوهش نشان می‌دهد که معاویه با شناخت باورهای پیشا اسلامی شامیان، دین و حَمیَّت مردم را مطابق اهداف خود پرورش داد. او با تکیه بر این دو مؤلفه، جریان‌های عثمان‌گرا و برتری‌طلبان شهری را شکل داد و از قدرت این دو جریان بهره‌ای وافر برد.

ابوعبدالله محمد بن علی ملقب به «حکیم»، عالمی از سده سوم و برآمده از بوم ترمذ است. افزون بر آثار متعدد در حوزه زهد و عرفان، رساله‌ای به نام «الرّد علی الرافضه» از او برجای‌مانده که اثری کلامی و از نوع «ردیّه» است. در برگ‌های باقی مانده از تک‌نسخه خطی این رساله، مسئله جانشینی پیامبر(ص) محور بحث قرار گرفته است. حکیم ترمذی در این رساله برای تقویت دیدگاه عامّه، به این امور متوسل شده است؛ اجماع صحابه در ترتیب خلفای راشدین، وجود نداشتن نص بر جانشینی با تأویل آیه ولایت و حدیث غدیر، محتمل ندانستن خطای صحابیان در تبعیت از پیامبر(ص) و ادعای سکوت و حتی رضایت امام از حکمرانی خلفا. در نوشتار حاضر سعی بر آن است به روشی توصیفی ـ تحلیلی، ضمن معرفی این رساله، مدعیات حکیم ترمذی و نقش پیش‌فرض‌های کلامی او مورد نقد و بررسی قرار گرفته و اشکالات وی به عقاید شیعه پاسخ داده شود.

«مجاهدین‌خلق ایران» با نام مشهور «منافقین»، در راستای تدوین ایدئولوژی خود بسیار به نصوص دینی ارجاع می‌دادند؛ در این میان، یکی از منابع پر استفاده در سخنرانی و تألیف این گروه، نهج‌البلاغه بود. شعار «در یک دست اسلحه و در دست دیگر نهج‌البلاغه»، نشان می‌دهد کمینه در مقام شعار، مبانی نظری و تئوریک خود را از این کتاب دریافت داشته و به زعم خود، همان‌ها را با سلاح عملیاتی می‌کردند. باید اذعان داشت برداشت‌های عجیب، گاه معیوب و افراطی آنان از نصوص دینی بود که دستمایه اقدامات ساختارشکنانه آنان از قبیل بمب‌گذاری و ترور شخصیت‌ها قرار می‌گرفت. در این نوشتار که با روشی توصیفی تحلیلی سامان یافته، کوشش شده است عیوب روشی و محتوایی آنان در شرح و برداشت از نهج‌البلاغه را از منظر قواعد فقه الحدیث در دو بخش فهم متن و فهم مقصود حدیث به نقد گرفته شود. از جمله مهمترین نقدهای مبتنی بر فهم متن باید به تفسیربه‌رأی، ترجمه نادرست و نادیده‌انگاشتن شروح نهج‌البلاغه اشاره نمود. همچنین از مهم‌ترین نقدهای وارد بر فهم مقصود حدیث باید به نادیده انگاشتن تاریخ و فضای صدور حدیث، بی‌توجهی به قصد و نیت امام (ع) و همچنین تقطیع احادیث و بدفهمی ناشی از آن اشاره داشت.

در دهه‌های قبل و پس از انقلاب اسلامی، احزاب و گروه‌های بسیاری پدید آمدند که برای عضوگیری از مردم ایران، لازم بود ایدئولوژی خاصی را تهیه و ارائه کنند. بخش معتنابهی از این گروه‌ها، یا مدعی بودند همه مبانی خود را از دین گرفته‌اند و یا آنکه در کنار دیگر منابع، به آموزه‌های مذهبی نیز توجه داشته‌اند. یکی از این احزاب، گروه فرقان بود که بیش از همه، چهره خشونت‌بارش در ترور‌ها در ذهن متبادر می‌شود و کمتر به مبانی فکری آنها پرداخته شده است. در اعتقادنامه این گروه با نام خودخوانده «ایدئولوژی توحیدی»، بیش از همه از آیات قرآن استفاده شده است. در رتبه بعد، این سخنان حضرت علی(ع) بود که بسیار بدان استناد می‌شد تا جایی که این ضرورت به نگارش شرحی به نام «فروغ نهج‌البلاغه» انجامید. حال این نوشتار که به روش توصیفی ـ تحلیلی سامان یافته، تلاش می‌کند نگرش فرقانیسم به نهج‌البلاغه را مورد مداقه قرار داده، مهم‌ترین نقدهای وارد بر آن را نشان دهد. مروری بر آثار رهبران این گروه نشان می‌دهد نه‌تنها تأویل گزاره‌های سیاسی ـ اجتماعی، بلکه مفاهیم اعتقادی و اخلاقی نیز سرلوحه فعالیت آنها بوده است. نتایج نشان می‌دهد مهم‌ترین نقدها به استنباط‌های این گروه، تسلط رویکرد کارکردگرایی و بی‌توجهی به اصول و قواعد فقه‌الحدیث است.

مرگ و رویارویی انسان‌ها با آن، در جوامع مختلف متفاوت است. این نوشتار با روش «تحلیل مضمون» و با الگوی شش مرحله‌ای «بِراون و کِلارک[1]»، مدلی برای مرگ‌اندیشی دینی با تمرکز بر نهج­البلاغه ارائه می­کند. هدف از این پژوهش بررسی چیستی، چرایی و چگونگی مرگ از منظر نهج­البلاغه است. ابتدا با انتخاب مضامین مشهود «مَوت» و مترادف‌های‌ آن، به شیوه استقرایی، 171 مضمون اولیه و با حذف مکررات 77 مضمون پایه و با تلخیص آن‌ها 31 مضمون سازمان‌دهنده و چهار مضمون فراگیر «حقیقت و کارکرد مرگ»، «ویژگی و ملزومات مرگ»، «مواجهه مثبت با مرگ» و «مواجهه منفی با مرگ» به دست آمد. نتایج پژوهش در تحلیل چرایی مرگ، به حقیقت مرگ به عنوان سنت الهی و کارکرد مرگ به مثابه غایت دنیا و ابزار انتقال و بازگشت به جهان دیگر و شروع یک زندگی جدید می‌نگرد. در پاسخ به چیستی مرگ، به جای تبیین ماهیت رازآلود توصیف­ناپذیر مرگ، به دوازده ویژگی‌ و ملزومات مرگ پرداخته که ویژگی ناگزیر بودن بیش­ترین بسامد را دارد. پذیرش، آمادگی، انتظار، نزدیک‌انگاری، یادآوری، تأخیر‌اندازی، آمادگی و استقبال از مرگ باارزش(شهادت)، رویارویی مثبت معرفی گردیده و دورانگاری، ناراحتی، غفلت، بزرگ‌انگاری و مرگ‌هراسی، به عنوان مواجهه منفی در نهج­البلاغه معرفی شده است.

یکی از الگوهای تبیین ساختار زبان قرآن کریم،«نظام زوجی/ جفت سوره» است. از جمله قرآن پژوهان معاصر که به این دیدگاه پرداخته، امین احسن اصلاحی است . مقاله حاضر به روش تحلیل انتقادی و با هدف پاسخ گویی به این سؤال که تا چه اندازه این دیدگاه می‌تواند در قرآن شناسی مورد توجه قرار گیرد، سامان یافته است. برای رسیدن به این هدف، با روش مثال نقض، به نقد و بررسی این دیدگاه پرداخته شد. بر این اساس، از آنجا که امین احسن اصلاحی سوره نجم را با سوره پیشین یعنی سوره طور زوج دانسته است، پژوهش به روابط سوره نجم با سوره پسین خود یعنی سوره قمر پرداخته تا بتواند از یافته های آن در ارزیابی دیدگاه اصلاحی بهره ببرد. یافته های پژوهش به تایید بخشی از دیدگاه اصلاحی اشاره داشت بدین معنا که یکی از الگوهای روابط همجواری در بین سوره های قرآن کریم،همان گونه که اصلاحی اشاره نموده ، مکمل بودن دو سوره است. زیرا چنین وضعیتی در ارتباط دو سوره نجم و قمر نیز مشاهده شد،بدین گونه که این دوسوره به ترتیب موضوع« دریافت و ابلاغ وحی» را معناورزی می کنند. اما درباره دیدگاه اصلاحی که آیا در تعیین مصادیق به درستی عمل نموده یا خیر ، به نظر می رسد علی رغم دیدگاه اصلاحی، ارتباط محکمی بین سوره نجم با سوره پسین خود یعنی سوره قمر مشاهده می شود، بنابراین در تعیین اینکه سوره با سوره همجوار پیشین یا پسین زوجیت دارندباید با پژوهش های دقیق بر متن قرآن کریم، این نظام را بازطراحی نمود.

کتاب جستارهایی در اعتبارسنجی و فهم روایات طبی به اهتمام دکتر یحیی میرحسینی استاد دانشگاه در رشته علوم حدیث و با سرپرستی علمی دکتر احمد پاکتچی استاد دانشگاه امام صادق(ع) در سه فصل و ۴۱۷ صفحه گردآوری شده است. این کتاب، در فصل نخست به مروری بر خاستگاه و جایگاه تاریخی روایات طبی پرداخته و از هفت مقاله تشکیل شده است. در فصل دوم به کاوش در اعتبار و اصالت منابع روایات طبی می‌پردازد و دارای چهار مقاله است و فصل سوم آن به مبانی فهم و معیارهای نقد روایات طبی اختصاص دارد و از ۷ مقاله تشکیل شده است. این کتاب شامل مجموعه ی مقالاتی است که به نحو هدفمند در زمینه ی پژوهش‌های علوم حدیث در روایات طبی گزینش شده و با مقدمه ی دکتر محمود خدادوست، مشاور وزیر و مدیر کل دفتر طب ایرانی، در طرح احیای میراث مکتوب معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، منتشر شده است. این کتاب که با نظارت دکتر احمد پاکتچی، به رشته ی تحریر درآمده است، در مقدمه‌ای تفصیلی به قلم این استاد حوزه ی قرآن و حدیث، موضوعاتی چون نگاه روشمند به احادیث طبی، آسیب‌شناسی احادیث طبی، مسأله ی اخبار آحاد و فقه‌الحدیث احادیث طبی را دربر می‌گیرد و به مباحثی همچون روش‌شناسی نقد اسنادی و نقد متنی احادیث طب و مسائلی مانند مبانی حجیت روایات و تسامح در ادله ی سنن می‌پردازد. نگارندگان مقالات را طیف گسترده‌ای از اساتید حدیث‌پژوه حوزه و دانشگاه تشکیل می‌دهند که کتاب را دارای ویژگی‌های ممتازی از نظر پژوهشی ساخته و برخی از مقالاتی که پیشتر چاپ شده بود نیز با بازنویسی مختصر و گاه با ترجمه و یا نگارش مجدد با ذکر منبع اصلی، در اثر آورده شده است. کتاب در تابستان ۱۳۹۶ در مراسمی با حضورآیت‌‌الله جمال‌الدین دین‌پرور، رئیس بنیاد نهج‌البلاغه، حجت‌الاسلام دکتر محمدعلی مهدوی راد، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، حجت‌الاسلام دکتر مهدوی کنی، رییس وقت دانشگاه امام صادق (علیه السلام)، دکتر احد قراملکی، عضو هیات علمی دانشگاه تهران، دکتر حسینعلی قبادی، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی و جمعی از استادان حوزوی و دانشگاهی رونمایی گردید.

نهج‌البلاغه به‌رغم جایگاه والا در امر بلاغت، مضامین سیاسی‌ـ‌اجتماعی سرشاری دارد؛ ازهمین‌رو مورد توجه احزاب سیاسی و تشکل‌های اجتماعی بوده است. در کنار بهره‌های سودمند و بهینه از این اثر، با برداشت‌های ناصوابی مواجهیم که برخی گروه‌ها جهت تحقق آمال خود بدان تمسک می‌جستند. سازمان ‌مجاهدین خلق ـ‌موسوم به منافقین‌ـ یکی از آنهاست که گرچه در بادی امر تصور می‌شود مراجعه‌ای به نهج‌البلاغه نداشته‌اند؛ اما مروری بر گفته‌ها و نوشته‌های اعضای این سازمان، خلاف آن را نشان می‌دهد. روی‌آورد منافقین به سخنان امیرالمؤمنین(ع)، کاملا هدفمند و برای تحکیم مبانی ایدئولوژیک به‌ویژه در مسائل سیاسی ‌ـ ‌اجتماعی بوده است. مسأله اصلی این نوشتار که به روش توصیفی تحلیلی سامان یافته، استخراج معیارهای رهبر و بایسته‌های رهبری از منظر ‌مجاهدین خلق در تمسک به آموزه‌های نهج‌البلاغه به­ویژه خطبه‌های 17 و 207 بوده است. در پایان، عیوب روشی و محتوایی آنان ذیل دو محور کلی تفسیر به ‌رأی و عصری‌اندیشی به نقد گرفته شده است؛ امری که باعث شده بود اسیر ایدئولوژی‌های خود بویژه مبانی مارکسیستی شوند. این مطالعه نشان می‌دهد چنانچه ضوابط لازم در فهم نهج‌ا‌‌لبلاغه لحاظ نشود و از سنت شروح فاصله گیرد، تا چه اندازه می‌تواند برداشت‌های ناصوابی را به‌دنبال داشته باشد.