جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

این مقاله با تمرکز بر اندیشه‌های حکمی – عرفانیِ ابن عربی، عارف بلندآوازۀ مسلمان، و سورن کیرکگور، فیلسوف و متأله دانمارکی، که از او در مقام بانیِ اگزیستانسیالیسم یاد می‌شود، مقایسۀ ابتلای ابراهیم به قربانیِ فرزند در روایت مسیحی و اسلامی را محور پژوهش خویش قرار داده است. ابن عربی در فَصِّ اسحاقیِ فصوص‌الحکم و کیرکگور در کتاب ترس و لرز دست به تأویل و تفسیر آزمون ابراهیم زده‌اند. پرسش اصلی تحقیق، مبانی و مبادیِ مؤثّر بر اندیشۀ ابن عربی و کیرکگور در تأویلِ روایت مذکور است. نتایج حاصل از پژوهش نشان می‌دهند وجه افتراقِ دیدگاه‌ ابن عربی و کیرکگور در نوع نگاهی است که هر یک به انسان و جایگاه او در نظام آفرینش دارند. اختلاف دیدگاهی که بر بنیاد آن، ابراهیم شهسوار ایمان و مؤمنِ به لطفِ محال در دیدگاه کیرکگور و مردود در تأویل صورتِ اسحاق به گوسفند به روایت ابن عربی است. در دیدگاه کیرکگور، انسان، فردِ تنها و مسئول در پیشگاه خداوند و در عرفان ابن عربی، رؤیای ابراهیم در ذبحِ فرزند، از یک‌طرف مدخلی برای ورود به عرصۀ مباحث رؤیا و خیال و از طرف دیگر دست‌آویزی برای شرح و بسط مباحث وحدت وجودی و جایگاه انسان کامل در عالَم است. پژوهش حاضر با استفاده از روش تطبیقی و با اتکاء به داده‌هایی که از طریق منابع کتابخانه‌ای گرد آمده‌اند، ابتدا به مقایسۀ جایگاه انسان در نظام فکری ابن عربی و کیرکگور پرداخته و سپس آراء آن دو در باب روایتِ قربانیِ اسحاق را مورد مطالعه قرار می‌دهد.

این مقاله با تکیه بر منابع الاهیاتی و اساطیری در کیش مانوی، به مطالعه و تحلیل جایگاه «بام‌ایزد» به عنوان ایزدی که منصب معمار خدایان را در اختیار دارد، می‌پردازد. تولد مانی و سپس پرورش او در منطقه‌ای که تلاقی‌گاهِ فرهنگ‌های ایرانی و رومی و ادیان زرتشتی، مسیحی، بودایی، بابلی و کلدانی بود سبب گرایش او به نوعی عرفان‌گراییِ التقاطی شد. اما بدون تردید مانی و مانویت در گرایش به دو بُن‌گرایی (ثنویت) که شاخصۀ بارز نحله‌های گنوسی است، بیش از هر آئین دیگری متأثر از زروانیسمِ میترایی است که از سوی مغان زرتشتی در بین‌النهرین تبلیغ می‌شد. بر همین اساس، تقابل ازلی میان دو گوهر خیر و شر در ادبیات اسطوره‌ایِ مانویت بالأخص در روایت آفرینش جایگاه ویژه‌ای را به خود اختصاص داد و مراحل سه‌گانۀ آفرینش در کیش مانی را به عرصۀ تقابل پدرِ بزرگی در مقام گوهرِ خیر و شاه‌زادۀ تاریکی به عنوان گوهری اهریمنی تبدیل نمود. بام‌ایزد در مقام رازیگرِ بزرگ خدایان و در عرصۀ این تقابل اسطوره‌ای و در مراحل مختلف فرایند آفرینش از منظر مانویان، ایفای نقش می‌کند. نتایج حاصل از تحقیق نشان می‌دهد خویش‌کاری ایزد هنر و معماری در الاهیات مانوی نجات انسان از بند اسارتِ پاره‌های ظلمت و تاریکی اهریمنی از یک‌سو و ساخت بهشت مینوی برای نیکوکاران و دوزخ برای در بند کشیدن اهریمنان از سوی دیگر است. این مقاله که با استفاده از روش تحلیلی و با مطالعه‌ای متن محور به انجام رسیده، ابتدا به مطالعۀ آموزۀ دو بُن‌گرایی (ثنویت) در کیش مانی پرداخته و سپس به تحقیق در جایگاهِ ایزد هنر و معماری در الاهیات و اسطوره‌شناسیِ مانوی می‌پرد.

چکیده: این مقاله به تأویلی که قاضی سعید قمی از حکمای عهد صفوی از ساختار هندسی کعبه ارائه می‌کند، با فرض تأثیرپذیری از سید حیدر آملی، از شارحان و پیروان شیعه‌مذهب اندیشۀ ابن‌عربی، بالأخص در بحث «علم میزان» می‌پردازد. علم میزان به‌مثابه دانشی که متکفل بررسی بنیاد مابعدالطبیعی نظام تطابقات است، تناظر میان عوالم غیب و شهادت را تشریح و در قالب نسبت‌های عددی و جداول هندسی توصیف می‌نماید. ابن‌عربی در کتاب فتوحات مکیّه علم میزان را با رویکردی متفاوت مورد توجه قرار داد و سید حیدر آملی نظام تطابقات را در سایۀ عدد به‌عنوان وجودی کیفی از یک‌سو و معارف شیعه از دیگرسو توصیف نمود. فرض این مقاله برآن است که قاضی سعید قمی با تأثیرپذیری از اندیشه‌های سید حیدر به‌ویژه در بحث «میزان دوازده»، ساختار هندسی کعبه را در سایۀ تناظر میان عرش و ارض مورد تأمل قرار داده است. وی در کتاب شرح توحید صدوق تأویل ساختار هندسی کعبه را براساس تناظر میان عوالم معقول و محسوس بالأخص در سایۀ وجود روحانی ائمۀ دوازده‌گانۀ شیعه که واسطۀ انتقال صورت معقول معبد عرش به کعبه ارض بودند، ارائه نمود.