جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

‌مقاله «همسران پیامبر» اثر باربارا فرییر استواسر در جلد پنجم دایرةالمعارف قرآن لیدن منتشر شده است. وی با استناد به منابع اهل سنّت ابتدا به معرفی تعداد و اسامی همسران پیامبر(ص) پرداخته و بعد از بیان آیات مربوط به همسران پیامبر(ص) به چگونگی تصاویر همسران پیامبر در منابع حدیثی و تاریخی قدیم و جدید می‌پردازد. بررسی میزان اعتبار و سنجش این مدخل به دلیل ارتباط با سیره پیامبر اکرم(ص) و اصل عصمت آن حضرت، امری مهم و ضروری است. این پژوهش با شیوه توصیفی ـ تحلیلی و با مطالعه کتابخانه‌ای به بررسی و نقد مدخل همسران پیامبر از دایرةالمعارف قرآن می‌پردازد. نویسنده این مدخل اگرچه به‌صورت کلی مطالب قابل‌توجهی را تبیین و گزارش کرده است؛ امّا به دلیل استناد به منابع اهل سنت دچار کاستی و ضعف‌هایی شده و مطالبی را ذکر کرده است که با آیات قرآن و تاریخ قطعی در خصوص سیره پیامبر(ص) ناسازگاری دارد. از مهم‌ترین اشکالات این مدخل، نسبت‌دادن اموری نادرست و جعلی به پیامبر(ص) در زندگی خانوادگی و پایین آوردن حرمت رسول خدا(ص)، بالا بردن جایگاه برخی همسران آن حضرت و عدم جامعیت آن در منابع مورد استفاده است. این نوشتار درصدد است محورهای قرآنی این مدخل را با استناد به منابع معتبر اسلامی نقد کند.

مسئله رجعت از ضروریات مذهب و مکتب تشیع است. رجعت در اصطلاح امامیه به معنای بازگشت گروهی از مؤمنان حقیقی برای دریافت پاداش و گروهی از معاندان برای رسیدن به عذاب است. پژوهش حاضر با بهره‌گیری از گزارش‌های مندرج در منابع مختلف روایی و تاریخی، در پی یافتن پاسخ پرسش‌هایی درباره موضوع رجعت در دوران امامت امام باقر؟ع؟ است. بررسی سیر تاریخی روایات نشان می‌دهد که اعتقاد به رجعت قبل از امام باقر؟ع؟ به صورت جدی مورد بحث نبود، امّا از دوران آن حضرت در قالب استدلال و گفت‌وگو مطرح شده است. این روایات براساس ناقل اول روایت به پنج دسته تقسیم می‌شود که نقل‌کنندگان اولیه آنها را ابی‌حمزه ثمالی، جابربن یزید جعفی، زرارة بن اعین، حمران بن اعین و ابی‌صامت حلوانی تشکیل می‌دهند. از مجموع شانزده روایتی که از لحاظ سندی و دلالی مورد بررسی قرار گرفت، تنها سه روایت صحیح است و سایر روایات با ضعف سند مواجه بوده و غیرقابل اعتماد هستند. محدث نوری هم با تکیه بر نمونه‌هایی از روایات رجعت که ضعف سندی دارند، ادعا می‌کند که بخشی از قرآن که درباره ائمه معصومین؟عهم؟ یا دشمنان آنان بوده، حذف شده و اکنون در قرآن فعلی وجود ندارد و همین امر تحریف به نقیصه در قرآن را ثابت می‌کند.

قرآن کریم، کلام الهی و معجزه جاودان پیامبر خاتم؟ص؟ و اصیلترین بیّنه و سندی است که در طول تاریخ در اختیار مسلمانان قرار داشته است. به تصریح قرآن خاستگاه این کلام، علم خداوندی است که هیچ بشری در شکلدهی آن تأثیری نداشته است. دلیل معجزه بودن قرآن، این است که خداوند در قرآن تحدی کرد و هیچ کس، نه در صدر اس لم و نه بعد از آن، نتوانست همانند قرآن سوره و سخنی بیاورد. درباره گستره تحدی قرآن دیدگاههایی وجود دارد. ا مقاله پیشرو با شیوه توصیفی _ تحلیلی و با روش کتابخانهای به دنبال تحلیل و ارزیابی دو جریان غالب در حوزه دامنه و گستره تحدی است. بعضی قرآنپژوهان معاصر، تحدی قرآن را مربوط به همان عصر نزول میدانند و دلایلی را نیز برای این نظریه خود بیان میکنند. نظریه زمانمند بودن در تحدی قرآن، دارای ضعفهایی است که عبارتند از: زمانمند دانستن اعجاز و جاودانگی قرآن، محدود نمودن جهت دعوت و تحدی به حوزه فصاحت و بلاغت، منحصر کردن دلالت واژه «فأتوا » به عرب نزول قرآن و بیهوده بودن دعوت قرآن به تدبّر و تعقل.

مسئله نسخ، از صدر اسلام مورد توجه بوده است. نسخ، دارای دو رکن اصلی ناسخ و منسوخ است و به حوزه‌ آیات الاحکام اختصاص دارد. برخی مفسران و اندیشمندان اسلامی، در مورد آیات 20 و 169-170 سوره‌ آل ‌عمران ادعای نسخ کرده‌اند. این مقاله، با روش توصیفی‌ ‌ـ تحلیلی، ادعای مذکور را بررسی و با استناد به چند ادله، آن را نقد می‌کند. حاصل تحقیق این است که ادعای نسخ در آیات مذکور با اشکالاتی روبه‌رو است که عبارتند از: نسخ قرآن به خبر واحد، پذیرش وقوع تحریف در قرآن، محدودکردن آیات قرآن به زمانی خاص و عدم جاودانگی قرآن تا روز قیامت.

براساس مدلول صریح روایت «اُوتِیتُ الکِتَابَ وَ مِثلَهُ مَعَهُ»، مثل کتاب (قرآن)، هم به پیامبر(ص) داده شده که آن نیز مانند کتاب (قرآن)، وحی نامیده شده است تا نقش اکمال کتاب را ایفا نماید. امّا سؤال اساسی و مهم این است که آیا نزول وحی بر پیامبر گرامی اسلام(ص) محدود به آیات قرآن است یا بر ایشان وحی دیگری غیر از قرآن هم صورت گرفته است؟ رویکرد و محور اصلی مقاله حاضر، شرح و تحلیل روایت فوق است. با توجه به مفهوم حدیث، آنچه در قرآن وجود دارد، «وحی قرآنی» است و آنچه در قالب روایات قطعی‌الصدور نبوی بیان شده، «وحی غیر قرآنی» است. نکته قابل توجه آن ‌است که وحی قرآنی و غیر قرآنی، از عنصر و صبغه مشترکی به نام «آسمانی» و «الهی»‌بودن برخوردارند؛ اما عده‌ای از علما، وحی به پیامبر(ص) را محدود به وحی قرآنی کرده‌اند؛ در صورتی که شواهد قرآنی و روایی، به‌صورت قطعی و صریح بیانگر آن است که پیامبر(ص) نه فقط قرآن را از جانب خدا با خود آورده، بلکه به تعبیر خود ایشان، مِثل آن را نیز به همراه آن آورده است. این «مثل کتاب» (قرآن) همان سنّت نبوی است که در کنار هم، مکمل هم و تشکیل‌دهنده دین و شریعت هستند.