جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف پژوهش حاضر بررسی مفهوم عدالت در انتخابات، از منظر فقه‌ سیاسی است. روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و نتایج نشان داد که به استناد احکام فقهی و قانونی، لزوم شرط عدالت برای انتخابات، بر دو رکن اصلی مطرح است: الف. کاندیداها و داوطلبان؛ ب. ناظران و مجریان (مجلس خبرگان، شورای ‌نگهبان و قوای مجریه و مقننه). مفهوم عدالت، در امین و امانت‌دار بودن ناظران و مجریان در حفظ آرای مردم است؛ که بیانگر عدالت ‌فعلی آنان در امانت‌داری است. کاربرد و تأثیر عدالت در احکام فقه‌ سیاسی انتخابات موجب خواهد شد، چالش‌ها و تنش‌هایی انتخاباتی را که قبل و پس از برگزاری انتخابات رخ می‌دهد، پیشگیری و رفع نمود. افزون بر آن، با انتخاب اصلح از نخبگان و کارشناسان در امور مختلف جامعه، منجر می‌شود، تأثیر آن- به معنای واقعی کلمه- در عدالت اقتصادی، حقوقی، سیاسی و به طور کلی در همه‌ زمینه‌ها بروز و ظهور داشته ‌باشد و جامعه‌ اسلامی را به سوی رشد و تعالی پیش برد. از سوی ‌دیگر، با حضور حداکثری مردم، مهر تأییدی بر نظام جمهوری‌ اسلامی باشد و به دنبال آن، امنیت و آرامش را به ارمغان آورد.

پیامبر اعظم (ص) در قرآن کریم به صورت‌های مختلفی مورد خطاب قرار گرفته که از جمله آنها می توان به دو خطاب "یا ایها النبی" و "یا ایها الرسول" اشاره کرد. مفسران در اینکه مراد از این دو خطاب چیست، اختلاف نظر دارند و پنج نظر درباره آن ارائه کرده‌اند. براساس اصل عدم ترادف، مسلم است که خدای متعال از ذکر این دو خطاب، معنای خاصی را مورد نظر داشته و معنایی که برای هر خطاب در نظر است با خطاب دیگر متفاوت است. در این مقاله با مطالعه‌ روشمند و بررسی تطبیقی تفسیر دو مفسر از مفسران فریقین از این دو خطاب و نقد فنی آنها، روشن شده که هرگاه در قرآن کریم رسول خدا (ص) با عنوان ﴿یا أَیُّهَا النَّبِیُّ﴾ مورد خطاب قرار گرفته،"اشراف و برتری علمی" آن حضرت (ص) که وابسته به وحی است، مورد توجه بوده و هر جا خطاب به صورت ﴿یا ایها الرسول﴾ آمده، "حیثیت تبلیغی" آن حضرت مورد نظر بوده است.

یکی از مهمترین معضلاتی که امروز جهان اسلام با آن روبروست مسأله گسترش پدیده تکفیر از سوی جریان هایی است که با عنوان جریانهای تکفیری شناخته میشوند. بدین منظور ضروری است تا نسبت به مبانی حکم به تکفیر مسلمانان از دیدگاه فریقین نگاهی تحلیلی با تاکید بر مستندات فقهی صورت پذیرد. آنچه در اینجا اهمیت دارد، تبیین ضوابط دقیق تکفیر و تعیین حد و مرز این پدیده می باشد. از این رو هدف این رساله، پاسخ به این پرسش اساسی است که حکم به کفر یک مسلمان بر اساس چه ضابطه یا ضوابطی انجام می پذیرد؟ برای رسیدن به پاسخ این پرسش و سامان بخشیدن به قواعد تکفیر مسلمانان از نگاه فقه با روش تحلیلی و توصیفی، تتبع فراوانی در متون حدیثی و فقهی فریقین شده است. با وجود آن که در متون فقهی فریقین اسباب گوناگونی برای تکفیر مطلق بیان شده است، نتیجه به دست آمده از این پژوهش حاکی از آن است که این اسباب گوناگون همه برگشت به یک سبب کلی دارند. همچنان که از نگاه منابع فقهی فریقین ورود به آیین اسلام و نشانه مسلمانی تنها از راه اقرار به شهادتین تحقق می یابد، خروج از دین اسلام نیز تنها با خارج شدن از این راه خواهد بود. با بررسی سایر اسباب کفر مانند نصب، غلوّ و انکار ضروری دین روشن می شود که ثبوت کفر در این موارد نیز از جهت برگشت به ملاک مذکور است. در موارد مشکوک و مورد اختلاف نیز، مقتضای اصل، عدم جواز حکم به تکفیر است. همچنین با واکاوی فرضیه های گوناگون در ناحیه تعیین مرجع در تکفیر معین روشن شد که نمی توان یک مرجع را برای صورت های گوناگون تکفیر تعیین نمود. از این رو می بایست با توجه به نوع مورد، قائل به تفصیلی از ارجاع به حاکم شرع، عرف خاص و عرف عام شد.

معجزه از مسائل مهمی است که با نبوت پیوندی وثیق و ناگسستنی دارد. علامه طبرسی در مجمع البیان با نگاهی ویژه، ابعاد گوناگون معجزه را مورد بررسی قرار داده است. وی در بررسی‌های تفسیری در دو بخش عام و خاص مسئله معجزه را تبیین کرده است. معجزه و عقل‌گرایی، و معجزه برای غیر پیامبران، ازجمله مسائلی است که وی در بخش عام از آن سخن گفته است. در مباحث خاص معجزه نیز مسائلی که در اطراف اعجاز قرآن و معجزات پیامبر اسلام (ص) وجود دارد، بررسی نموده است. موضوعاتی مانند چگونگی دلالت قرآن بر اعجاز، کیفیت اعجازمندی قرآن، وجوه اعجازمندی قرآن، معجزات غیر قرآنی پیامبر (ص) و معجزات اقتراحی از جمله مسائلی است که علامه طبرسی بدان پرداخته است. در این میان موضوعات مهم دیگری نیز وجود دارد که علامه طبرسی بحث پیرامون آن را فروگذاشته است. این موضوعات عبارتند از نظریه صرفه و نسبت میان کرامت و معجزه که علامه طبرسی بحثی از آن به دست نداده است.

مسئله عصمت از بنیادی‌ترین مقولات دینی است که تاثیری شگرف بر معرفت‌شناسی دینی می‌نهد، بدین‌روی تکاپوی مفسران در بازشناسی معنایی اصل عصمت به‌طرز چشمگیری خود را نشان می‌دهد. علامه طبرسی از مفسران برجسته امامیه در اثر تفسیری خود، ابعاد مختلف مسئله عصمت را بازکاویده است. حقیقت عصمت، گستره عصمت، دلیل عقلی عصمت، عصمت انبیاء، امامان و فرشتگان ازجمله مباحثی است که آن را از نظر گذرانیده است. رفع شبهه از قصص انبیاء و حل مسئله عصمت با برخی از مسائل قرآنی و نقد عصمت اجماع از مباحث چالش‌برانگیزی است که علامه طبرسی در تحلیل مسئله عصمت بدان پرداخته است. نوع روش‌شناسی ایشان در خصوص مسئله عصمت به دو صورت عقلی و نقلی از نمودی روشن برخوردار است. وی در خصوص عصمت انبیاء به‌صورت عقلی در مقام اثبات برآمده و در بیان اثبات عصمت امامان از آیات قرآنی به‌طرز شایسته‌ای سود برده است. نتایج تحقیقات حاضر نشان می‌دهد که علامه طبرسی به‌صورت جامع مهم‌ترین مسائل موضوع عصمت را به بحث گذاشته است.

مقاله حاضر به ترجمه و نقد مقاله «عقود و عهود» از دایرة‌المعارف قرآن «لیدن» پرداخته است. نویسنده مقاله‌ به دو واژه «عقد» و «عهد» در قرآن کریم و وجوه تفاوت آنها، مباحث کلی مرتبط با عقد بیع، مصادیق عقد، حق فسخ و تفاسیر مختلف از مفهوم «عقد» و «عهد» پرداخته است. عقود و قراردادها از مباحث مهم کتب فقهی هستند، به‌خصوص بیع که چنانکه خود نویسنده اذعان دارد، هسته تمام التزامات قانونی را تشکیل می‌دهد و بسیاری قراردادها مبتنی بر الگوی بیع هستند. نویسنده مقاله‌ مفهوم «عقد» و «عهد» و تفاوت آنها را به خوبی تبیین نکرده است. در عوض بیش از حد لازم به شرح واژه‌های مرتبط، مثل «میثاق» یا واژه‌های «ولیّ» و «والی» که ارتباط مستقیم با موضوع ندارد، پرداخته است. در مقاله حاضر اشکالات مطرح شده و پاره‌ای از ایرادات دیگر مورد نقد و بررسی قرار می‌گیرد.

نگارنده در این پایان نامه، قصد دارد تا در پرتو تفاسیر معتبر مفسّران شیعه و اهل سنّت و همچنین کتب روایی ای چون الکافی، بحارالأنوار و... ضمن بررسی آیه اَلَست (آیه 172 و 173 سوره اعراف)، از دیدگاه مذاهب مختلف تفسیری و حدیثی، مکتب معتزله و مکتب فلسفی و اهل عرفان، وجود یا عدم عالَمی تحت عنوان «عالم ذرّ» را که مأخوذ از همین آیه است، اثبات نماید. وی همچنین سعی داشته دیدگاه مفسّران و اندیشمندان معاصر درباره موضوع یاد شده را بررسی کند. از آن جا که این بحث در پاره ای مواضع با بحث فطرت، گِره خورده و در ارتباط است، باید گفت که به نوعی در بردارنده این مفهوم نیز هست؛ ولی به جهت آن که مراجعه به تمام آیات درباره فطرت، مشکل است، لذا تنها به ذکر تعدادی از آیات پرداخته، ضمن آن که بجز آیه مزبور، به آیات دیگری که متضمّن معنای اخذ میثاق اند، به عنوان محورهای فرعی بحث، اشاره نموده است. این عناوین، عبارت اند از: عهد با خدا در عالم ذرّ، تقدیر سرنوشت اسلام در عالم ذرّ، و پیمان الهی از انبیا در عالم ذرّ. محور بحث در این جستار، در قالب این چهار عنوان است: 1 . منظور از عالم ذرّ چیست و چه اشکالاتی بر آن وارد است؟ 2 . پاسخ مدافعان وجود عالم ذرّ به اشکالات یاد شده چیست؟ 3 . در کنار نظریه عالم ذرّ چه نظریات دیگری مطرح است؟ 4 . نظر نهایی که از جمع بندی تفسیر آیه و روایات به دست می آید، چه می گوید؟ نگارنده، مجموعاً در پنج فصل، مطالب پایان نامه را تهیه و تدوین نموده است. فصل اوّل، تحت عنوان «مقدّمات و کلّیات»، شامل تاریخچه مطالعات، بیان مسئله، پرسش های تحقیقاتی، اهداف مطالعات، حدود مطالعات، اهمّیت مطالعات و تعریف اصطلاحات است. در فصل دوم، به ذکر متون و منابع تحقیقاتی پرداخته شده است. فصل سوم نیز شامل مباحث روش تحقیق، رهیافت تحقیق، طرح تحقیق، طرح تحلیلی و طرح زمان اجرایی است. فصل چهارم به ارائه، و تجزیه و تحلیل داده های تحقیقاتی اختصاص دارد که طی چهار بخش، موضوع تحقیق را مورد بررسی قرار داده است. در بخش اوّل، مفهوم واژه «ذرّ» از دیدگاه مختلف، استعمال این واژه در قرآن کریم و تاریخچه بحث، عنوان شده است. در بخش دوم، مفاد ظاهری آیه اَلَست (همچون: متون پیمان الست، انگیزه اخذ میثاق، اقرار به ربوبیت خدا و عبودیت خود و عمومیت اخذ میثاق) آمده است. نگارنده، عمده بحث را در بخش سوم، با عنوان «آرای متعدّد پیرامون آیه الست» مطرح کرده است. در این بخش، مجموعاً شش نظریه عنوان شده و پس از آن، به نقد و نتیجه گیری نهایی پرداخته شده است. این نظریات، شامل قول محدّثان و اشاعره، قول معتزله، طرفداران موطن عقل و وحی، قول سیّد مرتضی و ابوالفتوح رازی، قول عرفا و سرانجام، نظریه مفسّر بزرگوار شیعه، علّامه طباطبایی(ره) است. از آن جا که بحث، قالب روایی - تفسیری داشته، محقّق در تلاش بوده ابتدا این موضوع را از دیدگاه تفاسیر و سپس از دیدگاه کتب روایی عامّه و خاصّه، مورد تفحّص قرار دهد. لذا بخش چهارم را به بررسی آیه اَلَست از نظر روایات اختصاص داده و ابتدا، قول امیرمؤمنان حضرت علی علیه السلام در نهج البلاغة را آورده و سپس، در کتب روایی شیعه و اهل سنّت، این موضوع را بررسی کرده است. فصل پنجم، شامل دو قسمت استنتاج و توصیه های نگارنده است که در آن به ذکر نتایج تحقیق و چند توصیه پرداخته و در آخر، کتاب نامه آمده است.

نوشتار حاضر در چند محور رهیافت علامه طبرسی به مقوله جبر و اختیار را از نظر گذرانیده است. در بخش نخست محورهای فکری نظرگاه جبراندیشی در گستره مجمع البیان طرح شده است، در بخش دوم دلایل مورد استناد علامه طبرسی در مقام اثبات تفکر اختیار ذکر شده است، در بخش سوم چگونگی رفع تناقض ظاهری میان اندیشه اختیار با سایر آموزه‌های نظام اعتقادی اسلام در رویکرد تفسیری علامه طبرسی به بحث گذاشته شده، و بخش پایانی یادآور کاستی هایی است که در پردازش و ارزیابی هایی موضوع جبر و اختیار در مجمع البیان دیده می شود. در پایان چنین بدست آمده است که رویکرد علامه طبرسی در این مقوله صرفاً قرآنی است، و هر چند به خوبی مسئله جبر و اختیار را انعکاس داده است اما کامل نیست.

مباحث اصلی پایان نامه حاضر عبارتند از: مفهوم وسوسه، انواع وسوسه شامل وسوسه های بی اساس،وسوسه در اعتقادات، وسوسه در عبادات و وسوسه درکارهای غیر عبادی ؛ وسوسه گران مانند شیطان، نفس ومردم ؛ عوارض وسوسه اعم از جسمی، روانی،اجتماعی، خانوادگی، دینی و اقتصادی ؛ شیوه های درمان وسوسه مثل قرائت قرآن، خواندن اذکار وحرزها، تقسیم کار و آگاهی از احکام و عمل به آنها.

در رشد و تعالی همه شاخه های علوم اسلامی _علاوه بر آیات و روایات- قواعد عقلی و منطقی نیز نقش بی‏بدیلی ایفاء نموده‏ اند. توجه به فرایند منظم مقدمات عقلی، پیش ‏‏شرط استفاده از هر نوع استدلال عقلی و نقلی می‏باشد. چینش ادله و امارات، قواعد و اصول عملی درمسیر استنباط در یک مسئله دینی باید از نظمی مشخص وعقلانی پیروی کند. زیرا برای بدست آوردن حکمی از احکام با ادّله، اصول و قواعد گوناگونی روبرو می‏شویم. شناخت جایگاه هر یک از ادّله و تقدّم و تأخر صحیح و منطقی بعضی بر بعض دیگر از مهمترین جهات استنباط است. در این مقاله از طریق مطالعه کتابخانه ه‏ای و تحلیل مطالب مرتبط با موضوع سعی می‏کنیم با تبیین مراحل استنباط و اِعمال هر یک از ادّله و اصول و چرایی تقدیم یا تأخیر یک دلیل بر دلیل دیگر به شکل منطقی و عقلائی، نظمی ارائه کنیم که حاکی از چینش دقیق و منسجم ادّله و اصول می‏باشد و در دستیابی به احکام و قوانین لازم است نسبت به آن شناخت کامل پیدا می‏شود.