جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

«ناتانا دیلانگ» از شرق‌شناسان معاصر، مدعی است علی‌رغم چهره سیاهی که تا کنون از «محمد بن عبدالوهاب» ترسیم شده است، وی یک فرد اصلاح­طلب دینی بوده است که با توجه به فضای شرک‌آلود آن زمان و عبادت قبور، توسل و... ظهور کرده است، لیکن مسیر دعوت او در طی زمان دچار انحراف شده و از «احیاگری» و «اصلاح‌طلبی» به سمت الگو شدن برای گروه‌های سلفی جهادی سوق پیدا کرده است. از سویی گروه‌های سلفی جهادی معاصر نظیر «القاعده» و نظریه‌پردازان آن مانند سید­ قطب بیشتر تحت تأثیر «ابن تیمیه»، عالم حنبلی قرن هشتم هجری هستند. تا کنون در مورد دیدگاه شرق‌شناسان در مورد وهابیت و به خصوص «ناتانا دیلانگ بس» به زبان فارسی کار چندانی نشده است. یافته‌های این تحقیق که به روش توصیفی، تحلیلی و با استفاده از منابع کتابخانه‌ای انجام شده است، نشان می‌دهد به خلاف ادعاهای ناتانا دیلانگ، فضای دوره محمد بن عبدالوهاب اصلاً به آن صورتی که وهابیت و خانم دیلانگ اشاره می‌کنند شرک‌آلود نبوده است و وی بیشتر در قامت یک فرد تکفیری ظاهر شده تا یک اصلاح‌طلب؛ محمد بن عبدالوهاب تحت تأثیر و یا به عبارتی دیگر مقلد ابن تیمیه بوده است و آرای فقهی و کلامی جدیدی از خود ندارد. گروه‌های سلفی جهادی در آثار خود بیشتر به آثار ابن تیمیه و نیز محمد بن عبدالوهاب استناد می‌کنند. وهابیت فعلی حاکم بر عربستان سعودی یک وهابیت استحاله شده است و گروه‌های سلفی جهادی مانند داعش سعی دارند آن را به نقاوت و خلوص اولیه آن بازگردانند.

جریان الصحوة در عربستان سعودی، تحت تاثیر افکار سازمان اخوان‌المسلمین مصر شکل گرفت. شعار اصلی آنها مقابله با مدرنیته غربی و مقابله با ورود نیروهای خارجی به عربستان بود. آنها از نظر اعتقادی، مانند سایر وهابیان، با اشاعره و شیعه مشکل دارند؛ به­ طور کلی، می‌توان سیر تحول رابطه دولت عربستان با جریان الصحوة را به پنج مرحله تقسیم کرد که در این مقاله با روش توصیفی _ تحلیلی، این مسئله مورد بررسی قرار خواهد گرفت؛ به ­نظر می‌رسد، آینده جریان الصحوة رو به افول باشد و در واقع این جنبش، گفتمانی منسجم و راه­کارهای مناسبی برای مشکلات موجود در جامعه عربستان و کشورهای اسلامی ارائه نداد و در حال حاضر محمد‌ بن ‌سلمان، ولیعهد عربستان، اکثر چهره ­های مطرح این جریان مانند سلمان ‌العوده، سفر ‌الحوالی و ‌ناصر ‌العمر را به زندان افکنده و در فکر اعدام کردن آنها می ­باشد.

بعد از قرن چهاردهم، با ظهور مجموعه‌ای از تحولات، در عرصه‌های فکری و علمی که نام مدرنیته بر آن‌ها نهاده شده است، اسلام در مواجهه با آن قرار گرفت. در این میان یکی از متفکران شبه‌قاره هند به نام فضل الرحمن ملک، بی‌شک یکی از مشهورترین متفکران مسلمان در قرن بیستم (1988 تا 1919) سعی کرد از رویارویی و تقابل اسلام با مدرنیته و هضم شدن اسلام در غول مدرنیته جلوگیری کند؛ بنابراین، بحث‌های مربوط به بازسازی اندیشه دینی و چگونگی کارآمد کردنِ دین در شرایط متفاوت با روزگار گذشته یکی از بحث‌های محوری وی بوده و او نقش مؤثری در شکل‌گیری جریان‌هایی که با عنوان "نواندیشی دینی" شناخته می‌شوند، داشته است. یکی از مهم‌ترین راه‌حل‌های مطرح‌شده توسط وی برای رفع تعارض میان اسلام و مدرنیته این است که ما باید مطالعات اسلامی را روشمند بسازیم و بخصوص، روش تفسیر قرآن را تغییر دهیم؛ در این راستا وی نظریه معروف هرمنوتیکی "حرکت دوگانه" خویش را ارائه می‌دهد. در این مقاله ضمن بررسی این نظریه و پیش‌فرض‌های آن، به برخی آسیب‌های برآمده از نظریه وی، نظیر کوچک‌سازی دین، انفعال گرایی در مقابل مدرنیته و ... اشاره خواهد شد.

یکی از راه‌های مهم برای مقابله با جریان‌های افراطی و تکفیری تقویت جایگاه عقل‌گرایی در مقابل نص‎گرایی افراطی است. مشکل اصلی جریان‌های خشونت‌طلب در برداشت ظاهری آنان از متون و عدم توجه به شرایط صدور و سیاق تاریخیِ متون دینی است. آنان هرگونه تأویل و توجه به زمینه‌های تاریخی صدور متن را نادیده می‌گیرند. یکی از چهره‌های مهم جریان نوسلفی (دکتر یوسف قرضاوی)، درصدد توجه به نقش عقل و توجه به آن در استنباط احکام است. از نظر وی، عقل نقش مهمی در استنباط احکام دارد. وی معتقد است که باید از هرگونه افراط و تفریط در توجه به نقش عقل در استنباط احکام جلوگیری شود و جانب اعتدال رعایت گردد. وی مکتب خود را "وسطیه" می­خواند و خواهان توجه به مقاصد و اهداف شارع در کنار نصوص دینی برای استنباط احکام است. در این مقاله با روش تحلیلی - توصیفی به بررسی نظریه یوسف قرضاوی در مورد مقاصدالشریعه پرداخته خواهد شد و نظریه وسطیه (اعتدال در عقل‌گرایی) وی تبیین خواهد شد و نکاتی در نقد آن بیان خواهد گردید؛ به­نظر می­رسد دیدگاه دکتر یوسف قرضاوی در مورد نقش مقاصدالشریعه در استنباط احکام شرعی، گامی هرچند کوچک در راستای خردورزی دینی و پرهیز از افراط­گرایی باشد.