جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

حضرت علی% اولین امام بعد از نبی مکرم اسلام$ بوده و روایات بسیاری از جانب اهل بیت( و پیامبر اکرم$ در فضیلت آن حضرت، صادر شده است. احادیثی نظیرِ حدیث منزلت و حدیث غدیر که در کتب حدیثی شیعه و اهل سنت، قابل‌ملاحظه است. باوجود این، برخی از وهابیان سعی داشته‎اند تا این فضائل را انکار یا رد کنند. عبدالرحمن بن محمد دمشقیه، یکی از وهابیانی است که بر روایات فضائل اهل‎بیت( خدشه وارد ساخته است. یکی از آن روایات، حدیثِ «دعوا علیا ان علیا منی و أنا منه و هو ولی کل مؤمن بعدی» می‎باشد. او به سند روایت و راوی آن، خدشه وارد کرده است، حال آنکه سند روایت، نه‌تنها از نظر علمای شیعه، بلکه از منظر علمای بزرگ اهل سنت نیز صحیح می‎باشد. دمشقیه همچنین استدلال شیعه بر کلمۀ «بعدی» را به‌دلیل بدعتگذار‌خواندن راوی، باطل دانسته است. پس از بررسی، مشخص شد نه‌تنها کلمۀ «بعدی» در طرق دیگر روایت هم موجود است؛ بلکه مضمون روایت با همین واژه متواتر است‌. دمشقیه در ادامه، «ولی» را به‌معنای محبت و نصرت دانسته و مدعی شده، شیعه به‌سبب نبودنِ روایاتی که صریح در خلافت و ولایت باشد، «ولی» را به‌معنای ولایت گرفته است؛ درحالی‌که از نظر لغت‌شناسان، «ولی» در روایات به‌معنای ولایت و تدبیر بوده و نه‌تنها شیعه، بلکه راویان و حدیث نگاران بزرگ اهل سنت، روایاتی را نقل کرده‎اند که در آن، «ولی» به‌معنای ولایت و امارت، استعمال شده است. افزون بر آن، روایاتی در شأن حضرت علی% نقل شده که واژۀ «خلیفه» در آن آمده است؛ اما دمشقیه ادعا کرده، چنین روایاتی در شأن دیگر صحابه نیز صادر شده است، حال آنکه روایتی با مضمون تعیین جانشین نه در منابع اهل سنت و نه در منابع شیعه برای کسی غیر از حضرت علی% نقل نشده است.

گفتمان وهابیت در طول حیات 250سالۀ خود، فرازونشیب‌های بسیاری داشته است؛ اما آنچه بسیار مشهود است، دگردیسی و تحول وهابیت در حوزۀ مسائل سیاسی ـ مذهبی است. این جریان مدعی سلفیگری در ابتدای شکل‌گیری، رویکردی خشن به مذهب داشت؛ به این صورت که گفتمان وهابیت، هم در حوزۀ مسائل اجتماعی و هم در سیاست، برگرفته از افکار محمدبن‌عبدالوهاب بود. درواقع محمدبن‌سعود، مجری احکام و فتاوی محمدبن‌عبدالوهاب بود. به‌تدریج این روند تغییر پیدا کرد و اکنون اگرچه پیوند آل‌شیخ و آل‌سعود وجود دارد، کیفیت تفاهم این دو، با گذشته تفاوت بسیاری پیدا کرده است. در عصر حاضر، این آل‌شیخ است که متأثر از آل‌سعود است. این دگردیسی باعث شده است که رویکرد وهابیت در حوزۀ مسائل اجتماعی و سیاسی تفاوت محسوسی داشته باشد. این پژوهش با بررسی این تفاوت‌ها به وضعیت وهابیت در حال حاضر پرداخته است.

پیروی محض از آرای فقهی مذاهب اربعه با روح تعالیم اسلام سازگاری ندارد؛ اما با این وجود، اکثر قریب به اتفاقِ مسلمانان اهل سنت، از یکی از ائمه اربعه تقلید می­کنند و خود را در مسائل فقهی، محصور در مذاهب اربعه کرده­اند. ابن­تیمیه با روش اهل سنت مخالفت کرده و تقلید از ائمه اربعه را نادرست می­داند. وی در مخالفت با اهل سنت به­گونه­ای عمل کرده که از جاده انصاف خارج شده است. او گاهی اهل سنتِ مقلد ائمه اربعه را کافر شمرده که واجب است از این کارشان توبه کنند. گاهی آنها را مرتد دانسته و گاهی نیز آنها را اهل بدعت، خطاب کرده است. این در حالی است که نسبت دادن تکفیر و ارتداد به مسلمانان در روایات متعددی نهی شده است؛ تا جایی­که در روایات گفته شده: اگر کسی به مسلمانی نسبت کفر و ارتداد دهد، خودش به کفر و ارتداد سزاوارتر است. اهل بدعت خواندن مسلمانان نیز کاری نادرست است؛ زیرا هر کاری که در زمان سلف نبوده، دلیلی بر بدعت و سیئه بودن آن نیست. چه­بسا امور محدثه­ای که بعد از دوران سلف به­وجود آمده، ولی کسی ادعا نکرده که آن بدعت است. این پژوهش با روش توصیفی _ تحلیلی، دیدگاه ابن­تیمیه را در رابطه با مقلدین مذاهب اربعه، بررسی و نقد کرده و ثابت نموده که اتخاذ روشی تکفیری در مواجه با مسلمانان صحیح نیست.

تکفیر پدیده ای نوظهور نیست و از همان صدر اسلام در جامعه اسلامی وجود داشته است؛ نمونه بارز آن خوارج هستند که به جهت فهم نادرست از دین، به تکفیر دیگر مسلمانان اقدام کردند. فهم متفاوت از دین باعث شد که برخی فقط فهم خود را سائغ و درست بدانند و برای فهم دیگر مسلمانان، احترام قائل نشوند و حکم به کفر دیگران بدهند. تکفیرِ مسلمانان به جهت عدم اعتقاد به تجسیم خداوند و اعتقاد به مخلوق نبودن قرآن، از نمونه های این تفکر است که در قرون ابتدایی اسلام به وجود آمد. این تفکر همچنان ادامه داشته و اکنون برخی از عالمان مذاهب اسلامی، دیگر مذاهب و اشخاص مسلمان را تکفیر و حکم به ارتداد آنها می کنند. جریان های وهابی تندرو، یکی از جریان های تکفیری در دوران اسلام معاصر هستند که به تکفیر مخالفین خود همت گماشته اند. نویسنده این کتاب دکتر احمد برکات با توجه به تفکر تکفیری در بین مسلمانان، کتاب خود را با عنوان التکفیر ضوابط الاسلام و تطبیقات المسلمین نام گذاری کرده است، تا مشخص کند که ضوابط و اصول اسلامی در تکفیر چیست؟ و آیا می توان هر شخص را با سلیقه شخصی تکفیر کرد، یا اینکه تکفیر مسلمانان دارای ضوابط و اصول است؟

ابن­تیمیه با تقسیم توسل به مشروع و غیر مشروع، بعضی از اقسام توسل را جایز و بعضی را بدعت دانسته است. وی توسل به ذات، جاه و مقام پیامبران، چه در حال حضور و چه در حال ممات را بدعت دانسته است. مهم­ترین دلیل ابن­تیمیه بر بدعت بودن توسل، فعل و سیره پیامبر و سلف است. او معتقد است که از ناحیه پیامبر و سلف، دلیلی بر جواز توسل به ذات و جاه و مقام وجود ندارد. این در حالی است که روایات متعددی در منابع معتبر وجود دارد که سلف، به ذات، جاه و مقام پیامبر، در حال حیات و ممات توسل کرده­اند. توسل شخص نابینا به پیامبر، یا توسل عمر بن خطاب به عباس بن عبدالمطلب، نمونه­هایی از این روایات است که تصریح بر جواز توسل به ذات و مقام دارد. این پژوهش بر اساس مبانی سلفیه، به تحلیل و نقد دیدگاه ابن­تیمیه در موضوع توسل پرداخته است.

حکومت وهابیت از نظر تاریخی به سه دورۀ مختلف تقسیم می‌شود. وهابیان در دورۀ اول (1157-1234ق) جنایات بی‌شماری مرتکب شدند. بیشترِ این جنایات، در منطقۀ نجد رخ داد. از مهم‌ترین جنایاتِ وهابیت در این دوران، می‌توان به قتل و غارت مردم ریاض، حریملا، قطیف و احسا اشاره کرد. در این مناطق، وهابیان چند هزار نفر را کشتند و اموال آنان را غارت کردند. ابن‌بشر، تاریخ‌نگار وهابی، بیشترِ این جنایات را با عنوان «فتوحات» ذکر کرده است. این پژوهش با روش توصیفی و با تأکید بر کتاب ابن‌بشر، جنایات وهابیت را ذکر نموده و سپس با استفاده از دیگر منابع، عمقِ جنایات آنان را تبیین کرده است. با توجه به اینکه تاکنون پژوهشی مستقل در رابطه با جنایات وهابیت در منطقۀ نجد نوشته نشده است، اهمیت چنین پژوهش بیشتر قابل‌درک است.