جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اگر ارتباط ذهن را با معرفت مورد ملاحظه قرار دهیم و دربارة نقش آن در فرایند ادراک بیندیشیم، به موقف خطیر آن واقف گشته و درخواهیم یافت که شناخت ذهن و شئون مختلف آن می‌تواند راهنمای ما در حل بسیاری از مشکلات مباحث معرفت، بن‌بست‌ها و معضلات مسایل شناخت باشد. ذهن مانند کارخانه‌ای است که محصولی به نام ادراک در آن ساخته و پرداخته می‌شود. پس شناخت هویت این دستگاه و گونة عمل‌کرد آن می‌تواند افق دید ما را در تفسیر درست پدیدة معرفت گسترش بخشد. اگر ما هویت وجودی و شان تجردی ذهن را درست بشناسیم، قدرت و توان آن را در اکتساب معرفت بهتر دریافته و از آن پس در این مدعای کانت که «ذهن توان ادراک امور فراحسی را ندرد»، لااقل تردید روا خواهیم داشت. رسالة حاضر به منظور اثبات مطابقت صورت ذهنی با طرح به نگارش درآمده و در سه بخش سامان یافته است. بخش اول حاوی چهار فصل دربارة ذهن، صور ذهن، خارج و مطابقت است؛ بخش دوم دربارة معرفت و مطابقت است. این بخش حاوی سه فصل دربارة «سرشت معرفت و ضرورت توجیه» و «صور ذهنی و مطابقت» و «قضایا و چالش صدق» می‌باشد. بخش سوم نیز به مسالة «معرفت و شکاکیت» اختصاص دارد.

چيستي معناي زندگي، يعني هدفمندي و عبث نبودن حيات، از موضوعاتي است که انديشه بشري را به خود مشغول داشته است. اين مسئله از مسائلي است که شکست در پاسخ بدان موجب پيدايش بحران‌هاي فکري و اجتماعي در جوامع مختلف، به‌ويژه در جوامع غربي شده است. در اين راستا، علامه محمدتقي مصباح يزدي، از فلاسفه اسلامي معاصر، چيستي معناي زندگي را به ژرفي کاويده‌ و در نهايت معناداري زندگي را که استعاره از هدف زندگي است، مصداقاً با قرب الهي قرين دانسته‌اند. قرب الهي، يعني نزديک شدن به خدا، مقام حقيقي است که در سايه‌سار اعمال اختياري در مسير عبوديت الهي براي انسان حاصل مي‌شود. اين مقاله، پس از طرح مسئله و مفهوم‌شناسي معناي زندگي و اشاره به نگرش‌ها و چالش‌هايي که در اين‌‌باره وجود دارد، به نقد و بررسي آنها به نحو تطبيقي می‌پردازد و در ادامه، ديدگاه آيت‌الله مصباح يزدي را باره معناي زندگي تبيين کرده و ارتباط آن را با قرب الهي تشريح مي‌کند.

این مقاله در باره «مسئله معیار» که یکی از مسایل دشوار و چالش برانگیز معرفت شناسی است، به بحث می پردازد. این مسئله در باره این نیست که آیا «معرفت» معیار دارد یا ندارد، بلکه در باره این است که اگر معرفت دارای معیار است، پس خود معیار چه معیاری دارد؟ و یا گزینش آن با چه معیاری صورت می گیرد؟ در واقع، آنچه در مسئله معیار مورد چالش قرار می گیرد، ضابطه خود معیار است که ریشه ای ترین مواضع منازعه بین شکاکان و پادشکاکان است. به همین جهت، آن را از مسائل فرامعرفت شناختی دانسته اند که در خط مقدم منازعات معرفت شناختی واقع است. از این رو، این مسئله با دیگر مباحث شکّاوری جوهراً متفاوت است. این مسئله دو نوع تقریرمعروف دارد: «تقریرکلاسیک» و «تقریرنوین». در این مقاله، تقریرکلاسیک مسئله معیار، یعنی تقریر سکستوس، معرفی و تحلیل می شود و سپس وجه مغالطه بودن آن و اینکه چنین تقریری در واقع مصداق «مغالطه قیاس ذو الحدین جعلی» است، بیان می شود و این نکته روشن می شود که مبادی بدیهی معرفت و نیز معارف نظری برآمده از آنها از طریق برهان، بر خلاف پندار شکاکان و نسبی باوران، از این طریق آسیب نمی بیند.

این مقاله درباره حجاب‌های معرفت به نحو تطبیقی به بحث می‌پردازد و نحوه کارکرد سلبی آن را باز می­نمایاند، زیرا «حجاب­های معرفت» نقش سلبی خودشان را به یکی از سه نحو ایفا می­کنند: 1. در ایفای نقش سلبی در حصول معرفت؛ 2. در ایفای نقش سلبی در اتقان معرفت؛ 3. در ایفای نقش سلبی در ارتقای معرفت. در ادامه، بحث بر بیان دو دیدگاه درباره «موانع معرفت» متمرکز می­شود و نخست گونه ایفای نقش سلبی از دیدگاه فرانسیس بیکن تحت عنوان «بت­های ذهنی» که مشتمل است بر: الف) بت قبیله؛ ب) بت غار؛ ج) بت بازار؛ د) بت تماشاخانه بررسی می­شود و سپس انواع حجاب­های معرفت از دیدگاه آیت‌الله جوادی آملی ذیل عنوان: الف) حجاب عام؛ ب) حجاب خاص؛ ج) حجاب اخص، موردمطالعه قرار می­گیرد. سرانجام با مقایسه و سنجش و نقد و بررسی اندیشه­ها بحث به پایان می­رسد.

این مقاله درباره ثبات معرفت در فرایند تغییر به بحث می‎پردازد و می‏کوشد به مناقشات وارد بر ثبات معرفت در فرایند تغییر عالِم، تغییر معلوم و نیز تغییر هر دو پاسخ گوید. درحقیقت این پژوهش در پی حل مسئله‎ای است که نخست آن را هراکلیتوس با بیان اینکه «همه چیز در سَیَلان است» و «در یک رودخانه نمی‌توان دو بار شنا کرد»مطرح کرد و سپس کراتیلوس، از پیروان او، با این جمله که«در رودخانه حتی یک بار هم نمی‌توان شنا کرد»، بر سخن هراکلیتوس مُهر تأیید نهاد. در پی آن، سوفسطاییان و شکاکان از سخن هراکلیتوس عدم ثبات معرفت را نتیجه گرفتند و از آن در جهت ترویج شکاکیت و نسبی‏گرایی بهره گرفتند. دربرابر، سقراط و افلاطون بر ثبات معرفت پای فشردند و در تثبیت آن بجد کوشیدند. گرچه راه حلی که آنها ارائه کردند، مورد قبول ارسطو واقع نشد و سرانجام خود به طریقی دیگر، حل مسئله را پیگیر شد؛ ولی راه حل او و دیگر راه حل‏هایی که متعاقباً برای حل مسئله ارائه شده است، هم‎اکنون نیز در چالش است. نویسنده، در این مقاله، پس از ارزیابی راه حل‎های ارائه‌شده، راه حل مسئله را به گونه‎ای دیگر پی می‏گیرد. این راه حل، نخست از طریق بازاندیشی درباره مفهوم «ثبات» آغاز می‏شود و سپس «ثبات معرفت» در همه فروض تغییر در گونه‎های ادراک تبیین می‏شود.