جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

یکی از حوزه‌هایی که جداسازی سخن معصوم از غیر معصوم در آن صورت نگرفته، بحث امثال است. در این مقاله سعی شده است با آوردن دو نمونه از روایت‌های مشتمل بر امثال مانند «الشَّحِیحُ أَعْذَرُ مِنَ‏ الظَّالِمِ‏» و «السَّعِیدُ ‌مَنْ ‌وُعِظَ ‌بِغَیرِهِ» ضرورت چنین تفکیکی را ارائه نماییم. روش کار به این صورت است که اولین منبع و اولین گوینده سخن را در آثار شیعه و اهل سنت جستجو کنیم، سپس منابع دیگر و گوینده‌هایی که این سخن را در زمان‌های نزدیک به اولین منبع استفاده کرده‌اند، جمع‌آوری کنیم. در این میان تاریخ تشکیل منابع سخن و فاصله‌ای که میان تألیف این منابع وجود دارد، مورد توجه قرار می‌گیرد. سپس راویان این روایت‌ها را از نظر علم رجال بررسی می‌کنیم و تفاوت‌های بین متن روایت‌ها در منابع گوناگون را در نظر می‌گیریم. در میان راویان در منابع مختلف و زمان‌های مختلف به دنبال راوی مشترکی می‌گردیم که این روایت‌ها را در آثار وارد ساخته است. در مورد روایت‌های مشتمل بر امثال ذکر شده، مهم‌ترین یافته این است که اولین گوینده این عبارات تمثیلی، معصومان (ع) نبوده، بلکه افرادی ادیب و حکیم همچون عامربن‌صعصعه و مَرْثَدبن‌سَعْد، یکی از اعضای هیئت نمایندگی عاد، اولین گوینده این امثال بوده‌اند و در نیمه دوم قرن 3 و نیمه قرن 2 سخن آنان انتشار یافته و وارد روایات شده‌اند، و این نشان‌دهنده تأثیرپذیری روایت‌ها در منابع بعدی از امثال عامیانه است.

یکی از دلایل جاودانگی وجامعیّت اسلام، تطابق احکام آن با فطرت بشری است. برخی افراد این شبهه را مطرح کرده اند که جواز تعدد زوجات تا چهار همسر، با فطرت زن و حس انحصارگرایی او که تمایلی به حضور همسر دوم در کنار خویش ندارد، مغایر است. پژوهش حاضر با روش توصیفی- تحلیلی، با مطالعه منابع تفسیری و روایی فریقین وبررسی آیات و روایات ناظر بر مسأله، درپی دست یابی به پاسخ صحیح بوده و به این نتایج دست یافته است: با توجه به اهمیتی که اسلام برای حفظ بنیان خانواده در نظر گرفته، بنای اسلام بر تک همسری است و تعدد زوجات، به منظور حفظ جامعه از انحطاط و فساد در موارد ضرورت، تشریع شده و این حکم مغایرتی با فطرت زنانه ندارد. حس انحصارگرایی که در زنان نسبت به همسرشان وجود دارد، در راستای حفظ کانون خانواده بوده و این مسأله درآیات قرآن کریم مورد توجه قرار گرفته است.

یکی از شبهات قرآنی که توسط دکترسروش مطرح شده شبهه: "محمد(ص) راوی رؤیای رسولانه" است. وی آیات قرآن کریم را رمزآلود دانسته، وحی را خواب و خیال عارفانه رسول اکرم (ص) تعریف می‏کند. وی جهت اثبات سخن خود به اشعار مولوی و گزاره‏هایی از عرفا استشهاد و قصه‏های قرآن را نمادین و رمزی تلقی کرده، و تناقض‏نمایی‏های متن برخی آیات قرآن را شاهد می‏آورد. مقاله پیش رو تلاشی است که ادله رد و نقد این شبهه را برگرفته از آیات، روایات، عقل و علم (جغرافیای تاریخی)؛ طرح می‏کند. در این پژوهش ابتدا به هفت فراز سخن دکتر سروش اشاره و به آن پاسخ داده شده است. سپس به تناقضِ نظریة "رؤیا انگاری وحی" با پنج دلیل عام دیگر پرداخته شده است. این پنج دلیل در دو محور برون متنی (غیرقرآنی)؛ و درون متنی (قرآنی) سامان یافته­اند. ادله غیرقرآنی شامل شواهد تاریخی و حدیثی است که در دو مورد ارائه می‏شود: مشاهده آثار فیزیکی وحی توسط اطرافیان و عصمت پیامبر. سه دلیل قرآنی عبارتند از: تفاوت وحی با رؤیا و مکاشفه؛ عتاب و تهدید پیامبر توسط خداوند در آیات قرآن و امّی بودن پیامبر (ص).

در آغاز سوره مبارکه اسراء سخن از دو فساد بزرگ، علوّ (سلطه وسرکشی) بزرگ، و دو شکست بنی‌اسرائیل در پی هر فساد است. برای تعیین بارزترین مصداق‌های تاریخی این مفاهیم؛ پژوهش حاضر، با مطالعه تحلیلی _ تطبیقی، براساس منابع فریقین، به این نتیجه رسید که: مصداق فساد اول بنی‌اسرائیل درآیات مذکور، توطئه‌های یهود درصدر اسلام می‌باشد. شکست اول بنی‌اسرائیل نیز در ماجرای فتح بیت‌المقدس به دست یاران حضرت علی؟ع؟ بوده است که مقابله‌ مسلمانان با یهود دست‌نشانده رومیان شام، آن یهودیان را به خواری کشاند. علوّ و سلطه بزرگ و سرکشی آنان: تشکیلات سیاسی زمان معاصر و ایجاد حکومت غاصب اسرائیل است. فساد دوم: نیز مربوط به همین زمان است که اسرائیل بر بخش عظیمی از جهان سلطه دارد و به فساد وستم در ابعاد مختلف پرداخته است، اما شکست نهایی اسرائیل براساس وعده الهی آن است که به دست یاران (و منتظران) حضرت مهدی؟عج؟ در آستانه ظهور، یا به دست خود حضرت در زمان پس از ظهور خواهد بود. قرائن پیوسته لفظی موید این فرضیه عبارتند از: دلالت الفاظ (عبادا لنا) و (لیدخلوا المسجد کما دخلوه اول مرة). قرائن گسسته برای اثبات این فرضیه عبارتند از: روایات فضیلت تلاوت سوره اسراء، و روایات تطبیق. این قرائن از جمله شواهدی است که ارتباط سوره با حضرت مهدی؟عج؟ را ثابت می‌کند.

تفسیر صحیح سوره «عادیات»، یکی از فضائل امیرالمؤمنین(ع) را ثابت می‌کند. پژوهش حاضر می‌کوشد تا اختلاف‌های تفسیری سورۀ «عادیات» را حل کند. بدین منظور، براساس تفاسیر و سایر منابع فریقین که این واقعه را گزارش کرده‌اند، به مطالعۀ واژه‌ها و رفع تعارض روایات اسباب نزول این سوره پرداخته است. این مقاله با روش توصیفی - تحلیلی، با بررسی تطبیقی تفاسیر فریقین، به بررسی دیدگاه‌های موجود دربارۀ مصداق واژۀ «عادیات» پرداخته و به دنبال یافتن راه­ حل تعارض روایات اهل­ سنت، در زمینۀ اسباب نزول سورۀ عادیات و نیز رفع اختلاف منابع تاریخی فریقین در شرح «غزوه ذاتُ السَّلاسِل» می‌باشد. نتایج نشان می‌دهد، دربارۀ مصداق واژۀ «عادیات»، مفسران چهار احتمال داده‌اند: شترهای حاجیان، اسب‌ها به طور کلی، اسب جنگی و اسب‌ها در یک جهاد ویژه. نظریۀ چهارم، هم با فضا و سیاق و تفسیر بلاغی - بیانی سوره سازگار است، و هم با اصول ادبی و لغت‌شناسی واژه‌های «ضبح» و «قدح»، و هم با روایات اسباب نزول. سورۀ عادیات، درپی جهاد مسلمانان، به فرماندهی حضرت علی(ع) و پیروزی ایشان در غزوۀ «ذات السلاسل» در مدینه نازل شده است. از آن­جا که قبل از نزول سوره، خطر مهمی پیامبر(ص) را تهدید می‌کرده و سه نفر از صحابه، نتوانستند به نتیجۀ لازم در دفع دشمنان برسند، این سوره مکی شمرده شده تا این­که برخی حقایق، پنهان بماند. روایات اسباب نزول در منابع اهل سنت، به علت اضطراب و تعارض فراوان و عدم هماهنگی با واژه‌ها و فضای سوره، مورد تردید قرار گرفته و کاستی منابع تاریخی آنها نیز، در شرح «غزوۀ ذات السلاسل» تبیین شده است .این منابع با حذف بخش مربوط به فرماندهی حضرت علی(ع)، آن را به عمروعاص مرتبط می‌دانند که بخش کوچکی از ماجرای جنگ است.

اخلاق نیکو در آموزه‌های قرآنی از جایگاه والایی برخوردار است ونصوص زیادی در فضیلت آن آمده. از جمله در سه سوره فرقان، مومنون ومعارج که صفات انسانهای شایسته بیان شده تا انسانها خود را بدان بیارایند.

تفسیر المیزان اثر علاّمه طباطبائی یکی از تفاسیر جامع شیعه در دوران معاصر می باشد. با توجّه به معاصر بودن این تفسیر، مسأله این است که آیا ایشان به علوم نوین از جمله علم جغرافیا در تفسیر آیات توجّه کرده اند یا خیر؟ از آنجا که خداوند در بسیاری از آیات قرآن از پدیده های طبیعی مثل زمین، آسمان، باد، باران، ابر و ... نام برده، فهم پاره ای از این آیات نیازمند دانستن علم جغرافیا می باشد. علاّمه طباطبائی در موارد متعدّدی از این دانش ذیل برخی آیات برای روشن شدن معنای آیات کمک گرفته است و در تفسیر آیات بی شماری از قرآن کریم، از علم جغرافیا مدد جسته است. ایشان گاه در شاخة جغرافیای طبیعی (مباحثی چون؛ قبله یابی، شب و روز، زمین شناسی و ...) و گاه در شاخة جغرافیای تاریخی (ذوالقرنین، سرزمین مقدّس، ویژگی سرزمین قوم عاد، وضعیّت جغرافیایی غار اصحاب کهف) وارد این حوزة علمی شده است.

پژوهش حاضر، به استخراج و تطبیق دیدگاه‏های علوم قرآنی آیت‏الله معرفت به عنوان یک دانشمند علوم قرآنی و آیت‏الله جوادی آملی به عنوان یک مفسر قرآن، در سه بحث اسباب نزول، محکم و متشابه و نسخ می‏پردازد.

در این پژوهش، روایاتی از امام باقر علیه السلام جمع آوری شده که آیه یا آیاتی از قرآن در آنها به نوعی تجلی کرده است. سپس این روایات مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است. تجلی قرآن در کلام امام باقر علیه السلام به صورت استشهاد، استناد، تلمیح، اقتباس و بیان مصداق است. هدف از این پژوهش آشنایی با شیو? استفاد? امام باقر علیه السلام از قرآن، در گفتار است. و نیز شناخت دقیق موضوع این روایات و تفسیر آیاتی که در آن هایذکر شده و رابط? میان آیات مذکور با متن روایت است. فصل اول این پژوهش، کلیاتی است پیرامون موضوع تحقیق و اهمیت آن. در این تحقیق ‎91 حدیث بررس شده که در سه فصل، موضوع بندی شده است. فصل دوم: ‎41 حدیث با موضوع عقاید، شامل بخش های مختلف:(خداشناسی، پیامبر شناسی، امام شناسی و معاد) است. فصل سوم: ‎22 حدیث با موضوع های فقهی شامل احکام عبادات، معاملات، ارث، ازدواج و طلاق است. فصل چهارم: ‎28 حدیث با موضوع های اخلاقی شامل توبه، صبر، روابط اجتماعی، مهربانی، نیکی به خویشان، توکل، یاد خدا، عدالت و ... است. در پایان به نتایج به دست آمده از تحقیق، پرداخته شده است. منبع جمع آوری روایات، تفسیر نور الثقلین است. و منابع تحلیل متن روایات، تفسیر المیزان، التبیان، مجمع البیان، تفاسیر فقهی، تفاسیر و شروح کافی و کتب اصیل لغت و کتب اعتقادی و اخلاقی است./

بررسی تطبیقی جغرافیای تاریخی مکان های مذکور در قرآن و عهد عتیق، از برخی ابهامات تاریخی و تفسیری پرده برمی دارد.قرآن به جغرافیای تاریخی کشور مصر، ازجمله حاصلخیزی، ذخایر، مفاخر تاریخ ادیان مصر، طبقه بندی حکام و پادشاهان مصر، شکرگزاری حضرت یوسف برای سکونت در مصر و... اشاره کرده است.قرآن کریم در سرگذشت افکندن موسای نوزاد در رود نیل، مباهات فرعون به حکومت مصر و مدیریت شاخه های منشعب شده از آن، به رود نیل (واقع در مصر) اشاره کرده است.واژة مصر پنچ بار در قرآن ذکر شده که دو مورد اشاره به سرزمینی است که یوسف از کنعان به آنجا سفر کرد و سه مورد دیگر همان سرزمین را ذکر می کند و اشاره دارد که حضرت موسی و قوم او به امر خداوند از آن به سوی ارض مقدس مهاجرت نمودند.