جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

نهضت مشروطه، یکی از حساس‌ترین وقایع تاریخی ملت ایران است که طی آن، شالوده حکومت استبدادی شاهان قاجار برچیده و حکومت مشروطه، پایه‌گذاری شد. روحانیت عصر مشروطه، به عنوان یکی از ارکان اصلی این نهضت، نقشی بی‌بدیل و اساسی را در رهبری مردم و به ثمر رساندن مشروطه داشت؛ اما یکی از واقعیاتی که در طول تاریخ نهضت مشروطه خصوصاً پس از تصویب قانون اساسی و تشکیل مجلس شورای ملی، خودنمایی کرده و به عنوان یکی از نقاط ضعف مشروطه شناخته می‌شود، اختلاف میان علمای طرفدار مشروطه از یک سو و علمای مخالف مشروطه از سوی دیگر است. این اختلاف تا بدان­جا پیش رفت که در میان طرفداران مشروطه، مرجع تقلیدی مانند آخوند خراسانی، مخالفت با مشروطه را به مثابه محاربه با امام زمان (عج) دانست. از طرف دیگر شیخ فضل‌الله نوری به عنوان سرآمد مخالفان مشروطه، حامیان مشروطه را مرتد نامید. در خصوص اختلاف میان آخوند خراسانی و شیخ فضل‌الله نوری به عنوان برجسته‌ترین عالمان موافق و مخالف مشروطه، اظهارنظرهای گوناگون و متضادی صورت گرفته که برخی این اختلاف را در حد اغراض شخصی فروکاسته‌اند؛ اما این تحقیق در صدد است تا با استناد به بیانیه‌ها و مکتوبات باقی‌مانده از آخوند خراسانی و شیخ فضل‌الله نوری نشان دهد که طرفداری یا مخالفت هر یک از این بزرگان، تنها بر اثر اختلاف آنان در موضوع‌شناسی متفاوت در مسئله‌ی مستحدثه‌ی «مشروطه»، «قانون» و «آزادی» بوده و این چیزی نیست جز همان رویه‌ی اجتهادی فقهای شیعه که در طول تاریخ فقه شیعه، در مواجهه با یک مسئله‌ی مستحدثه، به آن عمل می‌کرده‌‌اند.