جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

تعبیر «اهل البیت» یکی از تعابیر کلیدی در شناخت آموزه‌های شیعی است. این تعبیر در طول تاریخ دچار تطور مفهومی شده است. علت این تطور تأثیر کارکردهای فرهنگی، اجتماعی و سیاسی آن در حوادث تاریخی است. در نوشتار حاضر، تطور مفهومی این تعبیر در هفت قرن نخست هجری و در چهار دوره نبوی، خلفای راشدین، خلافت اموی و خلافت عباسیان بررسی می‌شود. به نظر می‌رسد در تمام دوره‌ها مفهوم «اهل البیت» میان معنای لغوی، قبیله‌ای، عقیدتی و دینی داد و ستد می‌شده است. سرانجام، در قرن هفتم هجری مفهوم حقیقی «اهل البیت» در معنای اصطلاحی‌ای که پیامبر (ص) تبیین کرده بود، استقرار می‌یابد.

مسئله شر ارتباط انسان با خدای قادر و عالم و خیرخواه محض را در عمل دچار تزلزل می‌کند و ارتباط انسان‌ها با یکدیگر را تحت‌الشعاع تأثیرات مستقیم و غیرمستقیم خود قرار می‌دهد. هدف از انتخاب رمان به عنوان بخشی از پژوهش الاهیاتی، اتخاذ روش حصرگرایانه و روش میان‌رشته‌ای بود تا با رویکرد ادبیات بتوان ابعادی از معنا را در سطحی متفاوت دید. در این مقاله ماهیت، مصداق، و کارکرد شر، نسبت انسان با شر، نسبت شر و گناه اولیه، و مواجهه کلیسا با شر، با تکیه بر دیدگاه متألهان قدیم و جدید ارتدوکس از یک سو، و مفاهیم الاهیاتی متن رمان برادران کارامازوفِ فئودور داستایفسکی از سوی دیگر، بررسی شده ‌است. برخلاف دیدگاه الاهیات کاتولیک و پروتستان، گناه اولیه در الاهیات ارتدوکس موضوعیت چندانی ندارد. اعتقاد داستایفسکی به پاک‌بودن کودکان از گناه اولیه نیز هم‌راستا با سنت ارتدوکس است، اما علی‌رغم مواضع متفاوت ارتدوکس­ها، در رمان مذکور بخشایش همه گناهکاران مد نظر نویسنده است. همچنین، در الاهیات ارتدوکس از کارکردهای شر، معرفت نیک و بد است، اما در رمان مذکور این معرفت ارزشمند نیست. تأثیرپذیری داستایفسکی از الاهیات ارتدوکس در رمان برادران کارامازوف، و دَرهم‌آمیختگی، وابستگی و مکمل‌بودن شر و خیر از نتایج این پژوهش است.

براي آموزه هاي مسيحي در قرون اوليه دو منبع بيان شده است: كتاب مقدس و كليسا. كتاب مقدس در اواخر قرن چهارم در شوراي كارتاژ رسمي شد. همچنين كليسا با تشكيل شوراهاي جهاني (Ecumenical Councils) و تبيين آموزه هاي ديني بر اساس راست كيشي، يكي از منابع ايمان مسيحي معرفي شد. اين شوراها از سال 325 تا سال 787م ادامه يافتند. هدف تشكيل دهندگان اوليه شوراهاي جهاني كليساها برطرف كردن اختلافات الهياتي كشيشان و اسقفان، تبيين آموزه هاي راست كيشانه و ايجاد وحدت ميان كليساها بود؛ اما با تشكيل شوراي جهاني كليساها، اختلاف ها فزوني يافت. به عبارت ديگر، شوراهاي جهاني كليساها اگرچه آموزه هاي راست كيشانه را تبيين و قانوني كردند، تمام كليساها اين آموزه ها را نپذيرفتند؛ در نتيجه گسست ميان كليساها رقم خورد و معيار راست كيشي در هر كليسا متفاوت با ديگري شد. به اعتقاد نگارنده، اهداف شوراهاي جهاني كليساها در ايجاد يكساني در آموزه ها و وحدت كليساها، در گستره زماني مورد نظر، تحقق نيافت.

مطالعات ارتدوكس در ايران در گفتگو با دكتر الياس عارف زاده براي گفت وگو درباره مطالعات ارتدوكس در ايران در خدمت جناب آقاي دكتر عارف زاده هستيم. جناب آقاي دكتر عارف زاده، در پي آنيم كه با وضعيت مطالعات ارتدوكس در ايران به طور كلي، و نقش و سهم دانشگاه اديان در اين زمينه به طور خاص آشنا شويم. سپس درباره اولويت ها و خلاهاي موجود و پيشنهادهاي مطالعاتي و تحقيقاتي براي دانشجويان صحبت كنيم. پيش از ورود به اصل بحث به نظر مناسب است تصويري كلي از ارتدوكس و جايگاه آن در ميان كليساها و مذاهب مسيحي ارائه بفرماييد. همچنين اطلاعاتي درباره كليساهايي كه در ايران وجود دارند ارائه بفرماييد؛ كدام ارتدوكس هستند و كدام غير ارتدوكس، و چه نسبتي دارند؟

گريگوري پالاماس، الاهيدانانِ عارف مسلک بيزانسي، بنيانگذار آرامش گرايي نوين است که تأثير زيادي بر شيوة زندگي رهباني، در سنت شرقي داشته است. آثار او نشان دهنده پويايي و نظام‌مندي مسيحيت ارتدوکس شرقي است. با وجود اين، بيشتر شهرت پالاماس، در سبک رهبانيت اوست که شديداً تحت تأثير هسيکاست مي‌باشد. از ويژگي‌هاي رهباني او مي‌توان از سکوت و دعا، ناسازگاري رهبانيت با علوم، مبارزه با وسوسه‌هاي شيطان، قلب به عنوان اداره کننده انسان و جايگزين صحرا، شر نبودن جسم و خداگونگي نام برد. برخوردهاي دوگانه‌اي با انديشه‌هاي او صورت گرفته است. از اين‌رو، برخي او را بدعت‌گذار دانسته، و برخي ديگر قائلندکه الاهياتش کاملاً ريشه در گذشته دارد. نقدهاي متعددي به مکتب پالاماس وارد است. از جمله آن پيروي مطلق از مکتب هسيکاست، ناشناخته بودن خدا جز براي راهبان، عدم بهره‌مندي راهبان از دانش، کنترل انسان به وسيله قلب نه عقل و ... . اين مقاله سعي دارد با معيار قرار دادن کتاب مقدس و سنت الاهيات رهباني مسيحي، به تحليل و نقد مکتب پالاماس بپردازد.

سلوک عرفانی در مذهب شیعه به دو روش انجام می پذیرد. سلوک درختی و سلوک پلکانی. در سلوک درختی، بر مراتب درونی سیروسلوک تأکید شده است؛ همچنین، کدام منزل اصل است و کدام فرع. در سلوکِ پلکانی، مراحل سیروسلوک مورد نظر است. ازاینرو، سالک باید بداند اول در کدام مرحله باید سلوک کند و بعد باید کدام فعل و مرحله را سلوک کند. به دیگر سخن، دراین سلوک، وظایف به صورت پلکانی و پشت سرهم بیان شده است.

عرفان در دو دیانت اسلام و مسیحیت اهمیّت زیادی دارد.عرفان، به خصوص عرفان عملی، که همان طریقت است، مورد توجه خاص مذهب شیعه و مسیحیت ارتدکس است. این نوشتار، دیدگاه شیعه و مسیحیت ارتدکس درباره عرفان عملی را، در سه گستره تبیین کرده است:1- گستره اسلام 1-1- طریق درختی؛1-2- طریق پلکانی. 2- گستره مسیحیت ارتدکس. 3- گستره سکوت.در مسیحیت ارتدکس برای تبیین سکوت و خاموشی از آموزه «Hesychasm» استفاده می‌‌شود؛ که می‌تواند با سکینه در عرفان شیعی همسان باشد. در این گستره تمام مقامات و حالات برای سالک قابل دسترسی است. به عبارت دیگر، جغرافیای سیر و سلوک در مقامات و حالات، سکینه و سکوت، و به تعبیر ارتدکسی «Hesychasm» است.