جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

بناهاي مذهبي در اديان گوناگون يک هدف مشترک دارند: ايجاد فضايي معنوي براي نيايش. اين کار در سايه پشتوانه‌ها و اعتقادات مذهبي هر دين صورت مي‌پذيرد و در اشکال منحصربه‌فردي بروز مي‌يابد. هدف پژوهش حاضر مقايسه فضاي کالبدي کليسا و مسجد بر پايه مباني انسان‌شناختي اديان مسيحيت و اسلام است. مسئله اصلي در اينجا يافتن رابطه‌اي معنادار ميان جايگاه انسان در معارف دين مسيحيت و اسلام با فضاي کالبدي کليسا و مسجد است و اينکه چگونه مي‌توان از برقراري اين ارتباط، در جهت آشکار ساختن عوامل و وجوه پنهان و مؤثر بر شکل‌گيري فضاي کالبدي کليسا و مسجد بهره برد؟ روش پژوهش توصيفي ـ تحليلي است و اطلاعات به صورت کتابخانه‌اي و از ميان متون مقدس و منابع ديني دو آيين جمع‌‌آوري شده است. همچنين فضاي کالبدي کليساهاي «گوتيک» و مساجد «مکتب اصفهان» به‌عنوان نمونه‌هايي از شاخص‌ترين مکاتب معماري ديني، پيکره‌ مطالعاتي این پژوهش را می‌سازند. براساس يافته‌هاي پژوهش، معماري کليسا بر فاصله و عظمت پروردگار و سلطه او بر بنده خاطي و آلوده‌سرشت تأکيد مي‌ورزد، درحالي‌که معماري مسجد اين عظمت را در وحدت ميان معبود با عابدِ پاک‌سرشت جست‌وجو مي‌کند.

«اسطوره» ازمنظر ارنست کاسیرر، فیلسوف بزرگ نوکانتی، یکی از اولین و مهم‌ترین فرم‌های شناختی است. انسان برای آگاهی از هستی، به‌یک‌باره از فرم تعقلی شناخت آغاز نکرده و پیش از آن، دوره‌ای طولانی از زندگی خویش را با معرفتی ابتدایی سر ‌کرده ‌است که این فرم آغازین معرفتِ انسانی با عنوان «آگاهی‌ اسطوره‌ای» معرفی می‌شود. ادراکات و جهان شکل‌یافته در این فرم از آگاهیْ محتواها و ویژگی‌هایی دارد که فهم و پذیرش آنها با معیارهای دانش نظری امروز چندان آسان نیست؛ بنابراین، این محتواها را باید در چهارچوب دستگاه شناختی اسطوره‌ای مطالعه کرد. در آگاهی اسطوره‌ای مقوله‌هایی مانند «فضا»، «زمان» و «عدد» با عنوان «واسطه‌های ادراکی» معرفی می‌شود. مسئلۀ اصلی در این مقاله، شناسایی ماهیت و اصول شکل‌دهندۀ «فضای اسطوره‌ای» و نیز نوع تجسمِ عینی آن در مقایسه با فضای ادراک حسی و فضای هندسی است. برای رسیدن به این هدف، با مطالعۀ دقیق آثار کاسیرر و بررسی مصداق‌های عینی این فضا در تمدن‌های کهن، علاوه‌بر بررسی جایگاه، قوانین و الگوهای حاکم در شکل‌گیری و نوع تجسم فضا در آگاهی اسطوره‌ای، مقایسه‌ای نیز از ویژگی‌های این فضا با فضای ادراک حسی و فضای انتزاعی هندسی انجام گرفته است.

کاسیر به مانند کانت، تنها مسیر شناختِ انسانی را از راه فرم‌هایی از مفاهیم ذهنی و انتزاعی که در واقع ابزارهای شناختی انسان هستند، می‌دانست؛ اما از سویی دیگر وی عمیقاً معتقد بود که این فرم‌ها تنها به الگوهای عقلانی محدود نیستند، بلکه فرم‌ها و الگوهای غیرعقلانی نیز در فرآیندِ معرفتِ انسانی نقش دارند، چرا که منطقِ آگاهی‌بخشِ انسانی، پیوسته عقلانی نبوده‌ ‌است و حواس و عواطف نیز در شکل‌بخشی صورت‌های شناختی او دخیل بوده‌اند. در این میان وی «اسطوره» را به عنوان یکی از ابتدایی‌ترین فرم‌های شناختی انسان به ما عرضه می-دارد و به معرفی ویژگی‌ها و محتواهای این فرم از معرفتِ انسانی می‌پردازد. هدف اصلی این مقاله، تفکیک و لایه‌بندی محتواهای معرفی شده توسط کاسیر از این شکل معرفتی بر پایۀ سه شاخصۀ «ثابت بودن»، «بنیادین بودن» و «گسترۀ نفوذ» آنها بر دیگر محتواها می‌باشد. در نتایج این پژوهش که بر پایۀ بازخوانی دقیق اندیشه‌های کاسیرر در این خصوص انجام گرفت، محتواهای دستگاهِ شناختی آگاهی اسطوره‌ای در قالب پنج لایۀ «تقابل بنیادین»، «قوانین»، «واسطه‌ها»، «مقولات ویژه» و «ادراکات» از یکدیگر تفکیک گردید؛ بر این اساس تمامی این محتواها بر پایۀ تقابل بنیادین «مقدس/ نامقدس» که هستۀ مرکزی این آگاهی را اشغال کرده است، شکل می‌یابند؛ همچنین این محتواها بر پایۀ میزان نزدیکی با هستۀ مرکزیِ این دستگاه شناختی، دارای ثبات بیشتر و نیز تاثیرگذاریِ گسترده‌تری بر لایه‌های بیرونی و پس از خود هستند.

در يک جامعۀ خدامحور، هر فعل انسان بر مبناي آموزه‌هاي «سنتِ» الهي و در جهت نيل به حضرت احديت بوده‌ و پرداختن به کار هنر و انتقال آداب و اصولِ مرتبط به آن نيز از اين قاعده مستثنا نيست؛ اما با تحولات رخ‌داده در شکل اکثر جوامع در دوران معاصر، که به‌موجب آن بسياري از بسترها و زمينه‌هاي وجودي يک جامعۀ سنتي زايل گشته، بسياري از هنرهاي سنتي و آموزه‌ها و آداب مرتبط با آن نيز به دست فراموشي سپرده شده ‌است. مسئلۀ اصلي در اين پژوهش، مقايسۀ روش‌‌‌ها و آداب تربيتي هنرمندان در جوامع سنتي با جوامع امروزي (با تأکيد بر آموزش دانشگاهي) است. نوع پژوهش، توصيفي‌ـ تحليلي است و روش جمع‌آوري اطلاعات، کتابخانه‌اي و ميداني (مصاحبه) مي‌باشد. نتايج اين پژوهش، ضمن تأکيد بر جايگاه محوريِ «سنت» در تربيت هنرمندان در يک جامعۀ سنتي، بر تفاوت‌هاي بنيادينِ اهداف، اصول و روش‌هاي آموزشي در فرايند آموزش هنرمندان در جوامع سنتي با شيوه‌هاي آموزش دانشگاهي امروز صحه مي‌گذارد.

«علیّت» از جمله مفاهیمی است که پیشینه‌ای طولانی در فلسفه و شناخت انسانی دارد. انسان از همان آغاز حیات، خواهان کشفِ چرایی و علت پدیده‌ها بود؛ این مفهوم در تاریخ اندیشه‌های فلسفی، فراز و نشیب‌های زیادی را پیموده است، زیرا پاسخ‌های ارائه شده برای علتِ پدیده‌ها، به طور کامل متاثر از نوع آگاهی و شناخت انسان در گستره‌های تاریخی و جغرافیایی مختلف بوده است؛ آگاهی‌ها و شناخت‌هایی که اندیشمندانی مانند ارنست کاسیرر معتقد بودند که پیوسته الگویی عقلانی نداشته است. به زعم کاسیرر الگوهای غیرعقلانی نیز در شکل‌بخشی صورت‌های شناختی انسان دخیل بوده‌اند؛ شناختی که وی از آن با عنوان «آگاهی اسطوره‌ای» یاد می‌کند. هدف از نگارش این مقاله، معرفی انواع روابط علیّتی در این غیر‌تعقلی‌ترین فرمِ شناختی انسان است که بر‌این‌اساس با استناد به مبانی، قوانین بنیادین و دیگر آبشخورهای آگاهی‌دهنده در این آگاهی، به بازکاوی، توصیف و تحلیل انواع روابط عِلّی در این فرم شناختی پرداخته شده است.

حضور هنر دینی در مساجد اسلامی، به صورتی رمزگونه و با هدف نمایش توحید، به عنوان روح اسلام نمایان است. بازتاب وحدت در مسجد، به وسیله عناصری نظیر هندسه (نظم فضایی)، وزن و نور در کنار ترکیبات اسلیمی و خوشنویسی، از طریق جلوه‌های زیبایی‌شناسی رنگ و با قوانین تناسبات به وجود می‌آید که روابط میان آن‌ها سبب معنویت اسلامی و حضور متعالی وحدت الهی می‌شود. جلوه‌های نمادین این هنر قدسی، موجب جذب و گرایش انسان به معنویت و آرامش‌بخشی روحی در وی می‌گردد. هدف از این پژوهش، ترسیم این رابطه و نمایش معنای باطنی عناصر و اجزاء مسجد و تأثیر آن بر آرامش روحی انسان است. با توجه به نزدیکی آراء سنت‌گرایان که برای هنر اسلامی هویتی عرفانی قائلند، با موضوع پژوهشی، رویکرد این پژوهش بر مبنای رویکرد سنت‌گرایی می‌باشد. همچنین با توجه به این‌که در هنر سنتی و مکتب سنت‌گرایی که با رویکرد باطنی و عرفانی به تفسیر نمادهای هنر اسلامی می‌پردازد، مسئله ذوق معنوی و کاربرد معنوی جنبه‌های نمادین هنر اسلامی دارای اهمیت بسزایی است، لذا ما نیز در این پژوهش مسئله معنویت و آرامش روحی را در تطبیق با عناصر مسجد شیخ لطف‌الله، از این دیدگاه و باروش توصیفی- تحلیلی،مورد توجه قرار داده‌ایم.نتایج به دست آمده نمایانگر تأثیر عناصر تزئینی و معماری مسجد با ایجاد بستری برای نیایش خداوند، در جداشدن انسان از مادیات و ترک تعلقات، روندی در معرفت به وجود خدا، پاسخ‌گویی به حس وحدت گرایی و کمال طلبی انسان و نمادی از عشق و محبت انسان به معبود می‌باشد که نتیجه آن گسست انسان از جهان مادی در درک حضور متعالی است.