جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

قرآن کریم برای موضوعات مختلف از جمله «تمدن» زبان و بیان خود را دارد. برای تبیین تمدن از نگاه قرآن می‌توان از دو مفهوم «اُمّیّت» و «مدنیّت» که برگرفته از نظام اصطلاح و اشتقاق قرآنی هستند بهره گرفت. «اُمّیّت» و «مدنیّت» دوگانه‌ای هستند که در این پژوهش حاصل سیری متفاوت در بررسی آیات قرآن، از طریق مطالعه «قرآن به قرآن» و پرداختن به «سیاق» و «رکوعات متناظر» می‌باشند. سازوکاری که از بررسی این دو فضا در تحقّق مدنیّت قرآن حاصل می‌شود، با در نظر گرفتن زبان فطری و موحّد قرآن، هم‌اکنون نیز می‌تواند الگویی برای شکل‌دهی تمدن «نوین» اسلامی باشد. نتیجه این بررسی نشان می‌دهد که آنچه تاکنون تمدن اسلامی قلمداد شده سازگار با مؤلفه‌های مدنیّت قرآن نبوده و مدنیّت قرآن در مثلث کتاب- امت- امام، همانا ایده‌ای منسجم و یکپارچه، به گستره انسانیت و غیرمنحصر در تمدن‌های منطقه‌ای و زمانی و عهده‌دار فلاح دنیوی و اخروی بشر است.

پیامبر اکرم (ص) پس از دوران فترت در اجتماعی جاهلی و فرورفته در عصبیت‌های قومی و تفاخرهای نژادی مبعوث شد؛ پیامبری «اُمّی» که هم خاتم پیامبران بود و هم مأمور پایان دادن به جاهلیت و اُمّیّت با معجزه‌ای از جنس کتاب و بیان و زبان. خاتمیت نبیّ و به تبع آن، وصف خاص و انحصاری «اُمّی» برای او، نظرگاه انبوهی از محققان بوده و نتایج گوناگونی را دربرداشته است. در این میان «بیسواد»، «غیر یهودی»، «منسوب به اُمّ‌القری» و «منسوب به اُمّ» وجوه معنایی غالب‌تری برای واژه اُمّی بوده‌اند.اما در نگاه به این مفهوم اگر به «سیاق» آیات قرآن (به عنوان منبع و مرجع این تعبیر) توجه شود؛ اگر «روح معنا»ی واژگان و «نظام مراتب» در کلمات و بستر بکارگیری آن‌ها درآیات و سور قرآن پررنگ‌تر دیده شوند؛ و در نهایت اگر نقش و تأثیر «زبان قرآن» نیز در نظر گرفته شود، تصویر روشن‌تری از آن به دست خواهد آمد. تصویر حاصل شده از این مفهوم در کنار جایگاه خاتمیت پیامبر (ص)، نشان از این دارد که اُمّیّت نبیّ متفاوت و فراتر از اُمّیّت سایر بشر است و مفهومی وحدت بخش و هم‌افزا و به گستره انسانیت و در واقع ناظر به بازیابی اصول فطری و مشترکات وجود بشر می‌باشد.