جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ویکتور هوگو نویسنده معروف فرانسوی میگوید׃ همان قدر که بال برای پرنده لازم است امید برای انسان. آلپورت انسان سالم را انسانی دانسته که به آینده امیدوار بوده و در عین حال که با گذشته قطع ارتباط نکرده، خود را بی‌نیاز از آن می‌داند. او تلاش و فعالیت را نتیجه امید و امیدواری می‌داند. (ارجمندنیا و دیگران، 1391: 79)پژوهش های روان شناسی نشان داده اند که امید و به تبع آن زندگی معنادار، ارتباط زیادی با توانایی حل مساله ، سلامت روان شناختی ، پاسخ های انطباقی و سازگارانه به استرس های در حال افزایش و بهبود علایم ناشی از افسردگی دارد(اسنایدر،1994)در مقابل، ناامیدی یکی از سازه های روان شناختی است که در شالوده ی انواع اختلالات روانی مشاهده شده است. نا امیدی با نشانه‌هایی چون بی فایدگی و انتظارات منفی نسبت به آینده و اهداف یک شخص، مشخص می‌شود (فونگ، 2010) ناامیدی از خصوصیات اصلی بیماری افسردگی شناخته شده است. سازه مذکور همچنین در انواع دیگری از اختلالات از جمله بیماریهای جسمانی(شمیل،1985) ،اسکیزوفرنیا)لنینگ و استرسون،1965 (، اختلالات شخصیت ضد اجتماعی)ملگس و بالبی،1965 (و خودکشی(بک،1963) مشاهده شده است. در آموزه های ادیان امید به عنوان یکی از عوامل پیشرفت جوامع انسانی و نیز یکی از امتیازهای مکتب انبیا الهی شمرده شده است.(شریعتی وصادق نیا،1392) دین اسلام هم به موضوع امید توجه ویژه ای دارد، پیامبر اعظم (صلوات الله علیه) امید را رحمت الهی دانسته می فرماید׃ امید، رحمت خدا برای امت من است و اگر امید نباشد هیچ مادری فرزندش را شیر نمی دهد و هیچ باغبانی نهالی را در زمین نمی کارد.(دیلمی، 1408׃295) گستره ی ترویج امید و پرهیز از نا امیدی در اسلام محدود به زندگی دنیا نیست، بلکه جهت گیری های اخروی هم دارد و توصیه های زیادی در آیات و رویات داریم که ناامیدی از خدا را نهی کرده اند׃«یا عبادی الذین اسرفوا علی انفسهم لا تقنطوا من رحمه الله(زمر/53)ای بندگانم که (به عصیان) اسراف بر نفس خود کردید هرگز از رحمت (نامنتهای) خدا نا امید مباشید».در جای دیگری می فرماید׃ از رحمت خداوند ناامید نمی شود مگر گمراهان و اهل ضلالت(حجر/56) از بعضی آیات معلوم می شود که یاس از رحمت خدا موجب کفر است.(یوسف/87) نا امیدی در آموزه های اسلام با مفاهیمی چون «خیبه» ، «یاس» و «قنوط» مطرح شده است که به نظر می رسد در عین ارتباط ، تمایزهای مفهومی با هم داشته باشند.«قنوط» شدید ترین حالت سرخوردگی است که فرد بعد از تجربه «خیبه» و «یاس» دچار آن می شود. نقطه مقابل «قنوط» ،«رجا» است «رجا» مفهومی عام است که در خود مفهوم «طمع» را جای داده و آن هم مفهوم «امل» را در خود گنجانده است به گونه ای که متضاد قریب مفهوم «امل»، «خیبه»، متضاد قریب «طمع» ، «یاس» و متضاد قریب «رجا»، «قنوط» است.شاهد این مطلب تصریح روایت معروف به «جنود عقل و جهل» از امام صادق علیه السلام در کتاب اصول کافی (کلینی،1388׃1/10)و کتاب خصال (صدوق 1362׃2/588) است.( رفیعی هنر،1397) «قنوط» در لغت عرب به معنای مایوس شدن از خیر است(راغب اصفهانی، 1412׃685( و بر اساس آنچه که از منابع اسلامی رسیده قنوط به معنای نا امیدی شدید است که شاید بتوان در ادبیات روان شناختی آن را «در ماندگی » نامید. (همان) آن مقدار که نگارنده در میان پژوهش های اسلامی جستجو کرده تا به حال مفهوم قنوط مورد تحلیل قرار نگرفته است البته اخیرا یکی از پژوهشگران اسلامی( رفیعی هنر،1397) در قالب کتابی تحت عنوان «در آمدی بر روان شناسی آرزوها با رویکرد اسلامی» به بحث قنوط پرداخته است اما پژوهش یاد شده ، در مقام تدوین مدل مفهومی قنوط نبوده لذا با توجه به اهمیت سازه ی امید و نا امیدی در روان شناسی و اهمیت این دو سازه در اسلام، ضروری است که این مفهوم مورد بررسی قرار بگیرد. در کتاب های علمای اخلاق مثل معراج السعاده(نراقی،1386) نیز به موضوع «قنوط» پرداخته شده اما صرفا از جنبه اخلاقی بوده لکن با نگاه روان شناختی تبیین مفهومی قنوط انجام نشده است. مفهوم پردازی مفاهیم دینی زمینه ساز کاربست آنها در سطوح مختلف فردی ، خانوادگی واجتماعی است لذا در این تحقیق پژوهشگر قصد دارد «قنوط» را بر اساس منابع اسلامی مفهوم شناسی کرده و روایی محتوایی آن را مورد بررسی قرار دهد.