جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

عرفان عملی به تبیین مسائل و راه‌کارهای سیر و سلوک یعنی مسیر رسیدن به خدا می‌پردازد. در باب عرفان عملی اسلامی و مسیحیت ارتدوکس نه تنها کاری به صورت مقایسه‌ای بلکه به صورت مجزا نیز صورت نگرفته است. با توجه به رواج معنویت‌های غیردینی، این تحقیق ضروری به نظر می‌رسید. این رساله برای این مقایسه از اسلام رساله سیر و سلوک منسوب به بحرالعلوم و از مسیحیت ارتدوکس، کتاب فیلوکالیا را برگزیده و در سه بخش مسئله، راه‌کار و غایت به بررسی نظام اندیشه این دو کتاب پرداخته است‌. نتیجه بررسی‌ها شباهت‌های معناداری در عرفان عملی این دو دین را به اثبات می‌رساند که با وجود تفاوت در پاره‌ای جزئیات در کلیت خود مطابق و هم‌راستا و هم‌روش هستند. بیشترین شباهت در این دو عرفان در زمینه ذکر (به تعبیر اسلامی) و نیایش عیسی (به تعبیر مسیحی) دیده می‌شود. ذکر یا نیایش را می‌توان به طور خلاصه در تکرار کلامی، ذهنی یا قلبی مفهوم یا صورتی خاص خلاصه کرد که به تدریج سالک را به مرحله فراغت و سکون قلبی و به تعبیر اسلامیِ آن، به حالت کامل نفی خواطر می‌رساند.

سلسله مباحث فقه السلوک ناظر به بررسی، تحلیل و آسیب شناسی اصول، مبانی و آدابی است که توسط مشایخ عرفان جهت سهولت و تسریع سیر باطنی سالک در طریقت وضع گردیده است. به خاطر اهمیت این نوع مباحث، بایسته است آنها بررسی مجتهدانه و انتقادی شوند تا سره از ناسره تغییر داده شده و میزان مطابقتشان با علم شریعت و علم طریقت و سلوک تبیین گردد. نوشتار حاضر دومین مجلد از سلسله مباحث فقه السلوک می باشد که در آن به بررسی و تبیین اصول و آداب سلوک عرفانی پرداخته شده است.

این کتاب در عین اختصار، تمام مراحل سیر و سلوک و درجات تکمیلی نفس انسان را به بهترین بیان و با استناد به آیات قرآن کریم و روایات معصومین تبیین نموده است. به جهت ویژگی های بیان شده و اهتمام خاص عالمان ربانی شیعه به آن کتاب، کتاب حاضر بر اساس نسخ خطی معتبر تصحیح و شرح و تحلیل گردیده است.

عرفان عملی در اسلام و مسیحیت ارتدوکس شرقی، موضوعی است که این رساله به بررسی آن می پردازد. به این منظور، در عرفان اسلامی، رساله سیر و سلوک سید بحر العلوم و در عرفان مسیحی، کتاب فیلوکالیا انتخاب شده است. رساله سیر و سلوک سید بحرالعلوم، کتاب کامل و جامع در بیان مراتب نظام مند سلوک است و فیلوکالیا نیز مجموعه ای مفصل از مکتوبات و رسایل عرفانی است که توسط پدران کلیسای ارتدوکس شرقی نگاشته شده است. در این پژوهش سعی شده تا مبانی و اصول عرفان عملی و سیر و سلوک مبتنی بر دو متن فوق بررسی شود. همچنین سعی بر این خواهد بود که به تاثیر پارپوب هستی شناسی بر رویکرد سلوکی این دو کتاب توجه شود.

در این کتاب به بررسی اصول و مبانی حاکم بر طریقت های عرفانی پرداخته می شود. در تاریخ تصوف و عرفان اسلامی، جنبه تربیتی عرفان در قالب طرایق صوفیه، ظهور اجتماعی نموده است که در گذر زمان، انحرافات و اسیب هایی در آنها پدید آمده است. از این رو، این جریان معنوی نیاز به آسیب شناسی، نقد و نهایت پالایش دارد که کتاب حاضر درباره این موضوع سخن می گوید.

نظریه وحدت وجود یکی از اندیشه‌های اساسی عارفان مسلمان است که از سده‌های نخستین شکل‌گیری تصوف و عرفان اسلامی در بیان و نوشته‌های ایشان به آن اشاره شده است. با ظهور ابن‌عربی در قرن هفتم هجری این نظریه از تحلیل‌ها و تبیین‌های دقیق و منسجم تری برخوردار شد و بن‌مایه اصلی مکتب عرفانی وی را تشکیل داد. پس از ابن‌عربی، قونوی و دیگر شارحان اندیشه‌های وی به تثبیت و تحلیل عقلانی نظریه وحدت وجود پرداختند. تا جایی که دیدگاه ابن‌عربی میان مشایخ تصوف و عرفان مقبولیت فراگیری پیدا نمود. در این میان شیخ علاءالدوله سمنانی(م736 ق) و سید محمد گیسودراز(م825 ق) و شیخ احمد سَرهِندی (م 1034 ق) از مشایخ تأثیرگذار خراسان و شبه قاره هند مقابله جدی با وحدت وجود ابن‌عربی نموده‌اند. انتقادات ایشان ناظر به: 1ـ استعمال قید اطلاق بر وجود خداوند 2ـ یکی دانستن حق و خلق 3ـ متصف شدن خداوند به صفات مذموم 4ـ حلول و اتحاد حق با خلق و 5ـ قرب، معیت، سریان و احاطه ذاتی حق نسبت به عالم می‌باشد. سمنانی و به پیروی وی، گیسودراز و سرهندی از طرفداران نظریه وحدت شهود در مقابل وحدت وجود می‌باشند. در پژوهش حاضر پس از تبیین نظریه وحدت وجود با توجه به آثار ابن‌عربی و شارحان مکتبش و نیز بیان آراء وجودشناسی و انتقادات سمنانی و گیسودراز و سرهندی، در مقام تحلیل و نقد انتقادات، این نتیجه حاصل شده که ایرادات ایشان برخاسته از 1ـ شرایط فرهنگی و اجتماعی زمانه و در نتیجه تفکیک اعتقادات دین اسلام از هندوئیسم و بودیسم بوده است. همچنین2ـ عدم وصول به عمق کلام ابن‌عربی در اطلاق مقسمی وجود و3ـ خلط میان اعتبارات وجود (قسمی و مقسمی)4ـفضای تنزیهی حاکم بر نظام وجودشناسی سه عارف فوق الذکر از مواردی است که در مقام تحلیل و بررسی مورد توجه قرار گرفته است.

نظریه محی الدین بن عربی ومایستر ایکهرت راجع به ظهور و بطون ذات الهی در چهارچوپ عرفان وابعاد عرفانی ارایه می شود واین نظریه به جهت اتکای بقیه مسایل عرفان بر خود از اهمیت ویژه برخوردار است که ابن عربی به عنوان نظریه ذات الهی مگرح می کند که شامل عوالم هستی شناسی ومعرفت شناسی می شود این عوالم دارای لایه های ظاهر و باطن و هر کدام حضوری برای ذات الهی معرفی می شود. ماستر ایکهرت همچنین این نظریه به عنوان حقیقت اشیا تقدیم می کند واین روند ظهور و بطون ذات الهی ناشی از ادراک حق از ذات خویش می داند و از این ادراک تمام اشیا از قبیل انسان نور و روح سرچشمه گرفته است وحقیقت ایه کریمه قرانی "هو الأول والآخر والظاهر والباطن " در این نظریه نمایش می شود. ما در این رساله سعی خواهیم کرد این نظریه را بیان کرده ونشان بدهیم که ذات حق تعالی نه فقد وجود دارد بلکه تمام حضور از آن است و غیر از ذات حق در میان نداریم با تکیه بر مطالب عمیق عرفانی وبیانات بزرگان این فن این حقیقت را آشکار خواهیم کرد و الله الموفق