جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هدف از انجام این پژوهش بررسی جایگاه تعقل در دو مکتب معتزله و اشاعره در معرفت دینی می‌باشد که به روش کتابخانه‌ای انجام شد و برای گردآوری مطالب ضمن مراجعه به کتب علمی تاریخی، از مجموعه مقالات و مطالب صاحبنظران و اندیشمندان نیز بهره برداری شد. بر طبق یافته‌های پژوهش دو جریان فکری معتزله و اشاعره ضمن آن که در امکان و ضرورت معرفت خدایِ سبحان و وجوب تفکر و ضرورت استدلال در شناخت خدا هم رأی هستند، اما در پاره‌ای از مبانی معرفت شناختی و روش شناختی اختلاف نظر دارند. مهمترین اختلاف نظر این دو مکتب در زمینه معرفت شناسی متمرکز بر پاسخ به این سوالات است: «آیا وجوب معرفت الله را عقل به ما می‌گوید یا شرع؟» « آیا رابطه تفکر و معرفت تولیدی است یا استلزامی؟» در پاسخ به این سوؤالات معتزله رأی به «وجوب عقلی» معرفت الله می‌دهد، رابطه تفکر و معرفت را نیز «تولیدی» میداند و تولید علم را بر تفکر، که فعل اختیاری انسان است، مستقر می‌کند. نتایج پژوهش نشان می‌دهد که عقل در معتزله، ماهیتی متفاوت با ماهیت عقل در نظام‌های فلسفی و حتی پاره‌ای دیگر از نظام‌های کلامی دارد، عقل از نگاه بیشتر معتزلیان مجموعه‌ای از دانش‌ها است که پس از حصول آنها، دارندهاش عاقل خوانده می‌شود. اما اشاعره بر «وجوب شرعی» معرفت الله تأکید می‌کند و رابطه تفکر و معرفت را نیز «استلزامی» می‌داند تولید علم را نیز بر قدرت محدثه، که به نظریه کسب اشعری بر می‌گردد، متکّی می‌کند. در روش شناسی نیز اگرچه دو مکتب در اعتبار روش‌های حسّی، عقلی و نقلی در کلام اشتراک دارند، در میزان اعتبار و تقدم هر یک از این روش‌ها بین آن دو اختلاف نظر است.