جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

هر چند خشونت‌گرایی با تمسک به آموزه‌های دینی که نوعا با تکیه صرف بر الفاظ و نوعی اخباری‌گری توأم بوده است امر کاملا جدیدی نیست و در تاریخ ادیان سوابق بسیاری دارد، ولی آنچه امروزه به عنوان بنیادگرایی خشونت‌آمیز شاهدیم با همه ویژگی‌ها و خصوصیات آن، امر جدیدی است که در تاریخ ادیان و مذاهب کمتر مسبوق به سابقه است. بنابراین، بنیادگرایی اسلامی در این مقاله آن خوانشی از اسلام است که جز عصر حاضر، در هیچ یک از برهه‌های تاریخی گذشته وجود نداشته است؛ و ویژگی بارز آن خشونت‌ورزی است. با این تفاسیر، مبنای تکثر قرائات از اسلام تا پیش از قرن حاضر هر چه بوده، توان تبیین سازوکار ظهور بنیادگرایی اسلامی ندارد. بنابراین، یافتن راهی برای برون‌رفت از این خوانش مذهبی، مستلزم آن است که ابتدا منطق ظهور و بازتولید آن را دریابیم. در این راستا، در پژوهش توصیفی-تحلیلی حاضر از اندیشه‌های علیرضا شجاعی‌زند[i]، مصطفی ملکیان[ii] و سارا شریعتی[iii] در این زمینه بهره جسته‌ایم. با واکاوی آراء شجاعی‌زند ظهور بنیادگرایی اسلامی را در تنشِ معاصرِ میان ایدئولوژی جمع‌گرای اسلامی و ایدئولوژی فردگرا و جهانی‌شده لیبرال یافتیم. مبنای بازتولید آن را نیز با اتکا به اندیشه‌های ملکیان و شریعتی در اتخاذ سازوکاری پوپولیستی دیدیم. در نهایت، تقویت جامعه مدنی را شرط کافی برای غلبه بر بنیادگرایی اسلامی تشخیص دادیم.