جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

ماجرای کربلا و شهادت امام حسینR و یارانشان یکی از وقایع تاریخی بود که نقش اصلی را در شکل‌دهی هویت جمعی شیعه در سدۀ نخست هجری ایفا کرد. بی‌تردید پس از این حادثۀ تاریخی، هر امر مربوط به آن به‌مثابۀ یادمان و نمادی هویتی گرامی داشته می‌شد. شاید در این میان یادمان‌های زیارتی و مادی(آبجکتیو= Objective) نقشی محوری داشت. در فرایند احیای یاد و جایگاه حضرت حسینR، تربت و خاک مزار ایشان، جایگاهی برجسته یافت و امامان شیعه تلاش کردند آن را ابزاری برای احیای جنبه‌های جسمانی و روحانی شیعیان مطرح کنند. با اینکه حضرت علی بن الحسینR در انعکاس و برجسته‌سازی واقعۀ کربلا جایگاهی متمایز داشت، کهن‌ترین گزارش‌ها در خصوص تربت مزار حضرت حسینR مربوط به عصر پس از ایشان بود. گزارش‌های متعددی حاکی از شکل‌گیری گفتمان «تربه الحسین» در نیمۀ اول سدۀ دوم هجری است که در آن‌ها، احادیث صادقینv مهم‌ترین جایگاه را دارد. این گزارش‌ها از نظر محتوا و تعداد، به شکلی است که بر اساس آن، با ظن بسیار قوی می‌توان شکل‌گیری گفتمان «تربه الحسین» را در نیمۀ اول سدۀ دوم هجری تاریخ‌گذاری کرد. علاوه بر آن، جایگاه این گفتمان و مؤلفه‌های آن حاکی از یک گفتمان مردم‌شناختی ناشناختۀ شیعی در قرون متقدم است. این پژوهش نشان خواهد داد چگونه فقه‌الحدیث می‌تواند با استفاده از نگاه‌های مردم‌شناختی گسترش یابد و درک بهتری از متن‌ها و فرامتن‌های یک حدیث ارائه کند. این پژوهش با مطالعۀ گروه احادیث تربت نشان خواهد داد که فقه‌الحدیث در صورت ورود به عرصۀ انسان‌شناسی فرهنگی، علاوه بر فهم متن در سطوح ادبی و واژگانی می‌تواند به کشف و معرفی گفتمان‌های انسان‌شناختی در دورۀ صدور این گزارش‌ها نیز مبادرت ورزد. این مقاله با تفقه در احادیث تربت از زاویۀ دید انسان‌شناختی، گفتمان تربه الحسین در نخستین سده‌های اسلامی را به‌مثابۀ یکی از مؤلفه‌های هویتی تشیع نخستین، بازسازی و بازشناسی خواهد کرد.