جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

اعتبارسنجی احادیث، یکی از حوزه‌های علوم حدیث است که وضعیت احادیث را ازنظرِ سندی و دلالی بررسی می‌کند. یکی از روایاتی که در منابع معتبر شیعی و برخی منابع اهل‌سنت نقل شده و دربارهٔ اعتبار آن خصوصاً در حوزهٔ دلالی همواره مباحثی مطرح بوده است، حدیث «قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْنِ» است. اهمیت بررسی این حدیث زمانی بیشتر می‌شود که متوجه شویم برداشت‌هایی ناقص از این حدیث، سبب ایجاد تعارض آن با برخی مستندات دینی و مؤید دیدگاه تحدید نسل در جامعهٔ کنونی شده است. هدف اصلی این نوشتار، اعتبارسنجی سندی و دلالی حدیث مذکور است و این سؤال مطرح است که روایت «قِلَّةُ الْعِیَالِ أَحَدُ الْیَسَارَیْنِ» در چه درجه‌ای از اعتبار واقع شده و نسبت آن با شبهات پیرامونی چگونه است؟ به‌منظور پاسخ به این سؤال با روش تحلیلی‌توصیفی به بررسی حدیث مذکور می‌پردازیم. افزون بر مورد اعتمادبودن اسناد و منابع نقل حدیث، ازنظرِ دلالی نیز دلالتی بر تحدید نسل و تعارض با روایات و آیات ندارد و صرفاً نوعی از‌ آسایش را در زندگی انسان بیان می‌کند.

یکی از منابع مورد استفاده در تفسیر، روایات تفسیری است. از جمله این روایات، روایات تفسیریِ صحابه پیامبر اکرم (ص) است. آنچه که در خصوص قول صحابه، محل بحث و اختلاف نظر علماء است، حجیت و یا عدم آن، در تفسیر می­باشد. از جمله علمای معاصر شیعه که در این خصوص نظرات متفاوتی ارائه داده­اند، حضرات آیات محمدهادی معرفت و سیدعلی حسینی­میلانی می­باشند. این پژوهش بر آن است تا با بهره­گیری از شیوه توصیفی ـ تحلیلی، دیدگاه و دلایل این دو اندیشمند گرانقدر را در باب اعتبار و حجیت قول صحابه در فهم و تفسیر آیات قرآن کریم، تطبیق داده و وجوه افتراق و اتفاق این دو دیدگاه را تبیین و تحلیل نماید. بررسی دیدگاه این دو اندیشمند نشان می­دهد که اختلاف نظر آیت­الله میلانی با آیت­الله معرفت به دلیل اختلاف برداشت در تعاریف و مصادیق صحابه بوده و با تحلیل دقیق دیدگاه معرفت، به دیدگاه یکسانی از آن دو در این زمینه می­رسیم. به این معنا که بر طبق دیدگاه آیت­الله معرفت، ضمن قائل شدن به تفصیل در بین صحابه از یک سو و سخنان نقل شده از ایشان از سوی دیگر، می­توان در مواردی به حجیت قول صحابه و در مواردی نیز، به عدم حجیت قول آنان قائل شد.

دین هنگامی که از صورت الهی به صورت انسانی جلوه‌گر گردد متلوّن و متنوّع می‌شود و در قالب‌های جدیدی به نام سنخ‌های دینداری ظهور و بروز می‌یابد. این مقاله بر آن است تا با بهره گیری از روش تحلیل محتوای کیفی به مطالعه‌ یکی از جلوه‌های دینداری در قرآن کریم با محوریت «تغییر موضع فرد دیندار بر اثر قرارگرفتن در موقعیت‌های مختلف» بپردازد. یافته‌های پژوهش نشانگر آن است که قرآن کریم در بسیاری از آیات از فضای دوقطبی ایمان و کفر خارج می­گردد و فضایی را ترسیم می­کند که در آن افراد ایمان دارند، اما در برخی از موقعیت ها تغییر مسیر می‌دهند. قرارگرفتن در دینداری موقعیتی بر اثر عواملی از جمله کسب سود و دفع ضرر دنیوی و اخروی، وقوع جامعه در برخی شرایط خاص و عدم آگاهی و شناخت دینداران از ابعاد مختلف مسیر دینداری به وجود می‌آید. در این نوع دینداری، جایگاه دین مدام در معرض تغییر و تبدیل قرار می‌گیرد. این عملکرد به حیات دینی افراد آسیب می‌رساند و در تقابل با «استقامت» به عنوان یکی از محوری­ترین معارف قرآنی است. دینداران می‌توانند با بهره‌گیری از خودشناسی و آگاهی موجبات مصونیت از دینداری موقعیتی را فراهم آورند.

شناخت تعارض اخبار و اختلاف روایات یکی از شاخه های فقه الحدیث است. شناخت اسباب اختلاف و راه علاج آن، در نزدیک شدن به صواب و حقیقت، بسیار مؤثر است. این نوشتار با هدف حل تعارض ابتدایی موجود میان احادیث نهی از سوگند و سوگندهای موجود در قرآن و احادیث، به روش توصیفی_تحلیلی انجام شده است و با عرضه روایات نهی از سوگند، به قرآن و سایر احادیث مرتبط بیان می دارد که آیات قرآن و احادیث نه تنها با روایات نهی از سوگند تعارضی ندارند، بلکه مبین و مخصص آن هستند. نهی در قرآن و روایات، مواردی چون سوگند بسیار، سوگند به جهت امور مادی و فریبکارانه، و استخفاف سوگند را دربرمی گیرد. روایات نهی بر کراهت حمل شده و سوگند بسیار و استخفاف سوگند را شامل می شود. در موارد ضرورت و اضطرار، برای کشف حقیقت، دفع ظلم، و پیشگیری از ضرر قابل توجه، سوگند جایز، بلکه لازم و ضروری است.

با عنایت به اینکه کاربست نظریه‌های جدید زبان‌شناسی در تحلیل متون دینی، افق‌های جدیدی را در برابر پژوهشگران هر دو حوزه قرار می‌دهد، پژوهش حاضر با رویکردی توصیفی- تحلیلی، بر اساس نظریه جان سرل، کنش‌های گفتاری را در داستان حضرت یوسف(ع)، مورد بررسی و تحلیل قرار داده است. نتایج، نشان از آن دارد که نظریه مذکور می‌تواند لایه-های عمیق‌تری از آیات قرآن کریم را آشکار سازد و از گزاره‌ها و اسلوب‌های شایع در قرآن با توجّه به سیاق و بافت آیات، معانی متعدّدی را برداشت کرد. از میان کنش‌های پنجگانه سرل، کنش‌های اظهاری و ترغیبی از بسامد بالاتری برخوردارند. علّت این بسامد بالا که بیشتر به صورت کاربرد غیرمستقیم و استفاده از معانی ثانوی استفهام، امر و نهی و نیز استفاده از جملات خبری به جای انشائی جلوه‌گری کرده است، نشان دادن عنایت ویژه خداوند متعال به بندگان مخلص خود، ترغیب و تشویق مخاطب به تفکّر عمیق در دین با عبرت گرفتن از حوادث این داستان و درک عقلایی داشتن از مسائل مختلف است. از نکات قابل توجّه در کنش‌های تعهّدی، عاطفی و اعلامی می‌توان به توکّل و اعتماد به خدا، پایبندی به اخلاق و پاکدامنی، بیان حالات روحی و عاطفی شخصیّت‌های داستان و ابراز همدردی با آنان، اعلام وحدانیت خداوند و بیزاری از مشرکان اشاره نمود که فضایی کاملاً معنوی را در داستان مذکور ایجاد کرده است.

اسحاق‌بن‌محمد نخعی احمر (م 284ق)، محدث شیعی سده‌ی سوم هجری، جایگاه ویژه‌ای در انتقال میراث حدیثی امامیه دارد. او در شمار اصحاب امام هادی (ع) و امام عسکری (ع) و جزو شاگردان امام جـواد (ع) معرفی ‌شده است. برای او کتاب‌هایی برشمرده‌اند؛ از جمله: کتاب «مجالس هشام» و کتاب «اخبار السید» که کتاب اخیر یکی از منابع شیخ کلینی در تدوین کتاب کافی است. اسحاق‌بن‌محمد از سوی برخی از رجالیان متقدم، به وضع حدیث، کذب، فساد در مذهب و غلو متهم شده است. این امر در حالی است که او از توثیق برخی از رجال‌شناسان، به‌ویژه معاصرینی مانند ابطحی صاحب تهذیب‌‌المقال، بهبهانی و زنجانی بهره‌‌مند است. همین تشتت آراء درباره‌ی او، اهمیت شناخت دقیق‌تر شخصیت او را ضرورت می‌‌بخشد. ناتمامی قریب‌به‌اتفاق ادله‌ی توثیق او، در کنار شواهد در دسترس از فساد مذهب و تضعیف وی، قول به توثیق او را با انصراف جدی روبرو می‌کند. این پژوهش به نقل و بررسی گفتار عالمان رجالی پرداخته و کوشیده است شناخت دقیق‌تری از وی به دست دهد. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی است.

بخل را می‌توان به صورت منع و امساک تعریف کرد، خودداری نمودن و امتناع از بذل و بخشش چیزی در جایی که بر حسب دستور شرع یا عرف باید بذل شود. این ویژگی اخلاقی به یقین مورد تأیید هیچ مکتب فکری‌ای نبوده و در واقع عقل آن‌ را زشت و نکوهیده می‌شمارد. در دین مبین اسلام نیز آیات و روایات بسیاری بر مردود و مذموم بودن آن‌ دلالت دارند. این رذیله‌ی اخلاقی می-تواند بر بسیاری ابعاد و زوایای زندگی انسان سایه افکنده و آن را تحت‌الشعاع قرار ‌دهد؛ به عبارتی بخل‌ورزی موارد شمول فراوانی دارد و در موارد گوناگونی می‌تواند گریبان انسان را گرفته و او را به امساک و خساست وا‌دارد و این مسئله ضرورت بررسی و شناخت این امر خطیر را در ابعاد مختلف بیان می‌دارد. موضوع دیگر که باید بدان اشاره داشت این است که چنین طرز تفکری قهراً با صفات ناپسند دیگری همراه می‌گردد.‌که در این پژوهش با استفاده از منابع کتابخانه‌ای و نرم‌افزاری و به شیوه توصیفی‌- تحلیلی به بررسی آیات و روایات موجود در این زمینه پرداخته شده است و نتیجه-ای که حاصل گشته اولاً شناخت این شاخص‌ها و ویژگی‌هاست که از جمله آن‌ها می‌توان به حرص، دروغگویی، اباحه محرمات اشاره کرد که به ما کمک می‌کنند فرد یا جامعه‌ی دچار این خصلت را بشناسیم و درواقع آن را به درستی تمییز دهیم و ثانیاً مصادیق بخل را بیان داشته که از آن‌ها می-توان، قصور در حق نفس، اعراض از پاسداری از حق، عدم رسیدگی به خانواده را نام برد که بیانگر نمونه‌های عملی‌ای هستند که بر وجود بخل در فرد یا جامعه صدق می‌کنند.

عدالت‌محوری و پرهیز از هر گونه تعصب باید از مهم‌ترین اصول در نقد و بررسی متون باشد. اما آیا این اصل در نقدهای رجالی مورد توجه قرار گرفته است؟ و یا در این بخش تعصبات مذهبی کارگر بوده و مانع حقیقت‌گویی برخی از رجالیان شده است؟ این مقاله با هدف ارزیابی‌تاثیر شیعه بودن راویان در نقدهای رجالی اهل سنت در کتب رجالی معتبر آن‌ها و با روش توصیفی‌تحلیلی به نگارش درآمده، و با شواهد متعدد بیان می‌دارد که بسیاری از نقدهای رجالیون اهل سنت، دربارۀ راویان شیعی مذهب با جهت‌گیری مذهبی و تعصب فرقه‌گرایانه و ضد شیعی صورت گرفته و ثابت کرده است که نزد برخی رجالیون اهل سنت، تشیع برای راویان نوعی ضعف به شمار آمده و در موارد بسیاری حتی بر وثاقت و صلاح و عدالت راویان سایه انداخته است.