جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

مسئله مهدویت افزون بر آن‌که توجه همه ادیان آسمانی را به خود معطوف ساخته و هر دینی نسبت به آن بی‌تفاوت نبوده است، در میان فِرَق اسلامی از برجسته‌ترین اندیشه‌ها بوده که همواره مورد انتقادات منتقدین قرار گرفته است. از دوران غیبت صغری حضرت حجت؟عج؟ به این سو، امت مسلمه در فراروی امتحان بزرگی قرار گرفتند، برخی در میان همه تلاطم‌ها به اعتقادشان نسبت به امامت، مهدویت و حیات حضرت مهدی؟عج؟ استوار باقی ماندند، و عده‌ای این باور را مورد انتقاد قرار داده ایراداتی را در این راستا مطرح کردند. این مسئله باعث شد که اندیشمندانی چون شیخ مفید در پاسخ از این اشکالات، با استفاده از روش استدلال‌های عقلی و نقلی و بعضاً آمیخته از هردو و با کمک از دانش‌های رجال و اصول بر دفاع از مکتب اهل‌بیت؟عهم؟ به‌ویژه مسئلۀ مهدویت بپردازد، در این تحقیق نیز سعی شده است به روش توصیفی _ تحلیلی، روش‌شناسی شیخ مفید در پاسخ از شبهات مهدویت مورد بررسی قرار گیرد. بررسی روش شیخ در پاسخگویی از شبهات مهدویت افزون بر این‌که در نهادینه نمودن تعمیق تحقیق در مسئله مهدویت مؤثر است، الگوهای مناسبی را برای اندیشمندان حاضر نسبت به ایرادات منتقدان پیشکش می‌نماید.

یکی از مفاهیم عمیق که درباره فهم حدیث اهل‌البیت: به کار رفته و نیاز به دقت و تأمل دارد کلمه وعی است که در احادیث متعددی بر آن تأکید شده است. وعی حدیث به‌طور خلاصه به معنی دریافت کامل حدیث و به دور از ذهنیت‌ها و پیش‌داوری‌هاست تا راه برای رسیدن به مراد و مقصود معصوم باز گردد. در این تحقیق درباره لغت وعی و نیز موارد استعمال آن در قرآن و احادیث بحث شده تا از این رهگذر معنای مراد از آن در کلام اهل‌بیت: به دست آید.

آموزه «مهدویت» از برجسته‌‌ترین اندیشه‌‌هایی است که در نگرش ایجابی و سلبی فرقه‌های اسلامی جای گرفته است. پس از غیبت صغرا، فقدان امام حاضر و طرح سوال‌‌های تردید برانگیز درباره امام غایب و انگاره‌‌های نوپدید علیه نظرگاه امامیه؛ سبب شد که اندیشمندان امامی، نظیر شیخ طوسی در صدد پاسخ‌‌گویی به شبهات برآیند. تحقیق فراپیش با روش توصیفی- تحلیلی، شیوه شیخ طوسی را در پاسخ به شبهات مهدویت در کتاب «الغیبه»، بررسی کرده است. واکاوی روش شیخ، افزون بر ارائه الگوهای متناسب با عصر حاضر در عرصه پاسخ به شبهات مهدویت؛ به فراهم کردن زمینه‌‌های جدید در تعمیق پژوهش‌‌های مهدوی کمک می‌‌کند. بر اساس یافته‌‌های پژوهش، رویکرد شیخ طوسی در پاسخ‌‌گویی به شبهات فرقه‌‌های مختلف، علاوه بر کاربست روایات؛ از اجماع، دلایل عقلی، دانش رجال و درایه و اصول بهره گرفته است. در شبهات مفروض نیز افزون بر دلایل عقلی، از تاریخ و آیات قرآن و روایات استفاده کرده است.

لزوم احتیاج امت به «هدایت تشریعی» پس از رحلت پیامبر گرامی اسلام؟صل؟؛ یکی از مهم‌‌ترین دلایل شیعه برای نصب امام است. پس از غبیت امام زمان؟عج؟ و عدم دسترسی شیعیان به آن حضرت، عده‌‌ای تلاش کردند این امر را به کلی مورد تردید قرار دهند. ابن تیمیه یکی از این افراد است. او سعی کرده است با دستاویز قرار دادن موضوع لزوم استمرار هدایت تشریعی پس از ختم نبوت نزد شیعیان و ناسازگاری آن با غیبت امام زمان؟عج؟؛ اصل مهدویت شیعه را با تردید مواجه کند. این مقاله به اصل شبهه و جواب آن، با رویکرد تحلیلی و رجوع به منابع مکتوب پرداخته است. دستاورد این پژوهش نیز، رد اصل شبهه و بیان سازگاری موضوع لزوم استمرار هدایت تشریعی با غیبت، به رغم عدم دسترسی به امام زمان؟عج؟ و هماهنگی گزاره مذکور با موضوع مهدویت شیعی و عدم گمراهی شیعه در زمان غیبت است.

«اجماع لطفی» به عنوان راهی برای کشف قول معصوم، اولین بار توسط شیخ طوسی طرح گردید. وی با طرح آن، به­دنبال راهی برای حل اشکالی بود که در حجیت اجماع وجود داشت و آن این که اجماع علما، به خودی خود و بدون انضمام قول امام به آن، حجیت ندارد و با شناخت قول امام نیز به اقوال دیگران نیازی نیست. شیخ طوسی برای رفع این اشکال، از «قاعده لطف» کمک گرفته و معتقد است اتفاق علما بر امری، به معنای موافقت امام7 با آن‌ها است؛ زیرا در صورتی که سخن اجماع کنندگان با واقعیت مخالفت داشته باشد، به مفاد قاعده لطف، بر امام لازم است حق را به کسی بیاموزد و به تعبیر بعضی از نویسندگان، «القای خلاف» کند. اگر این سخن شیخ را بپذیریم، می‌توان ادعا کرد باب هدایت تشریعی امام زمان4 در زمان غیبت کبرا به کلی بسته نیست و همچنان (اگر چه در قالب اجماع لطفی) استمرار دارد. این تحقیق به روش کتابخانه­ای، به بحث از هدایت تشریعی در عصر غیبت در پرتو اجماع لطفی پرداخته است.

---