جستجوي پيشرفته | کتابخانه مجازی الفبا

در بازه زمانی امامت امام باقر و امام صادق علیهما السلام با تأکید و توصیه های فراوان، نهضت و انقلابی فرهنگی در جامعه شیعه بسترسازی و نهادینه شد. این جهش فرهنگی را می توان به « نهضت کتابت حدیث» نامگذاری کرد. در پی آن اصحاب به نگارش احادیث روی آورند و مجموعه های حدیثی خرد و کلانی در بستر جامعه شیعه تولید شد که سرآغاز آن با تألیف کتاب عبید الله بن علی حلبی بود. این مجموعه های حدیثی در ساختار و قال بهای متفاوتی نگارش می شد که در این نوشتار به روش توصیفی تحلیلی به گونه شناسی این نگاشته ها پرداخته خواهد شد.

با پیدایش رویکرد متأخّران در اعتبارسنجی، بخش بندی احادیث به صحیح، حسن، موثق و ضعیف رخ نمود. بر پایه این رویکرد، احراز وثاقت راویان در حکم به اعتبار حدیث نقشی بنیادین ایفا می کند؛ این در حالی است که تعداد قابل توجّهی از راویانِ واقع در اسناد روایات، یا اطلاعاتی در بیان شخصیت روایی آنان وجود ندارد و یا تضعیف شده اند. این دو پدیده گروهی از پژوهشگران را بر آن داشته تا برای اثبات وثاقتِ دست کم تعدادی از راویانِ این دو گروه، به سراغ مبانی توثیقات عام روند. یکی از پربسامدترین مصادیق توثیقات عام، قاعده اکثار است. بر پایه این قاعده، در نظر رجالیان، فراوانیِ روایت یک راویِ ثقه از استاد ناشناخته یا ضعیف کاشف از وثاقت استاد - در نگاه راوی- است. در این نوشتار به بازخوانیِ این قاعده و ابهاماتی پیرامون آن پرداخته شده است. باور این پژوهش بر آن است که قاعده اکثار بر پایه تقریر مورد مطالعه، توانِ اثبات وثاقت راویان را ندارد.

نظام اعتبارسنجی روایات را می توان به دو بازه زمانی پیش از مکتب حله و پس از آن تقسیم کرد. رویکرد اعتبارسنجی متأخران بیشتر بر اعتبارسنجیِ سندی (اعتبارسنجیِ راوی محور) استوار است، درحالی که بررسی سندی در میان قدما از تأثیر چشم گیری برخوردار نیست. پیشنیان نظام اعتبار سنجی قرینه محور را در دستور کار داشتند که بررسی سند، یکی از قرائن بود. در مقاله پیش رو با روش توصیفی تحلیلی روایات مرتبط با ملکی به نام فطرس، با توجه به دو رویکرد اعتبار سنجی متأخران و متقدمان بررسی شده است. نتیجه این نوشتار آن است که در روش اعتبارسنجی قدمایی روایات فرشته ای به نام فطرس را پذیرفته اند.

پس از نهضت عمومی نگارش و کتابت احادیث در میان اصحاب، کتابهای فراوانی در دوران امامت صادقین: و پس از آن تولید شد. کتاب عبیدالله بن علی حلبی یکی از نخستین نگاشته های حدیثی است که از شهرت و اهمیت ویژه ای برخوردار است و نخستین تصنیف شیعه نام گرفته است. برخی از پژوهشگران با طرح ابهاماتی، انتساب این کتاب به عبیدالله بن علی حلبی را مورد تردید قرار داده اند. ابهامات مطرح شده پیرامون کتاب حلبی را می توان در دو قسم کلی جای داد؛ ابهاماتی که از چگونگی گزارش های فهرستی برخاسته و ابهاماتی که به محتوای روایات کتاب باز می گردد. در این نوشتار سعی شده که به روش توصیفی تحلیلی ابهامات نوع اول مورد بررسی قرار گیرد و پرسش های ایجاد شده پاسخ داده شود.